Μονή Αγίου Νικήτα στους Δολούς
Τα μοναστήρια της Αβίας
Μονή Αγίου Νικήτα στους Δολούς
Η χαράδρα του ρέματος Αγίου Νικήτα με τις κορυφές του Ταϋγέτου στο βάθος.
Κάτω δεξιά διακρίνεται η εκκλησία του Αγίου Νικήτα
Πατήστε για μεγέθυνση
Η χαράδρα του ρέματος Αγίου Νικήτα με τις κορυφές του Ταϋγέτου στο βάθος.
Κάτω δεξιά διακρίνεται η εκκλησία του Αγίου Νικήτα
Η μονή Αγίου Νικήτα Άνω Δολών είναι κτισμένη στις βορινές πλαγιές της χαράδρας του Αγίου Νικήτα, μιας πολύ βαθιάς αυλάκωσης που παροχετεύει τα νερά της λεκάνης του Σταυροπηγίου. Η χαράδρα είναι δύσβατη και κανένα μονοπάτι δεν την τέμνει ή την διατρέχει, εκτός από το στενό δρομάκι της μονής, που φυσικά σταματούσε στον προορισμό του.
Η τοπογραφία κάνει τη θέση της μονής να είναι σχετικά οχυρή αλλά κυρίως αθέατη. Κάτω από το μανδύα της βλάστησης, που οπωσδήποτε είναι σήμερα ψηλότερος και πυκνότερος από παλιότερα, το συγκρότημα είναι ορατό μόνο από ορισμένα κατάλληλα σημεία.
Η μονή Αγίου Νικήτα στους Δολούς
Το φυσικό και αμυντικό πλαίσιο
Η επιλογή της θεμελίωσης της μονής Αγίου Νικήτα στις παρειές μιας δύσβατης χαράδρας, εξηγείται κυρίως από την επιταγή της κρυπτικότητας και ενδεχομένως της εν δυνάμει ασφάλειας που προσέφερε η διαφυγή μέσα από τα αόρατα γιδόστρατα των πλαγιών.
Επίσης, καθώς το μοναστήρι ήταν σύγχρονο της παρακείμενης μονής Αγίας Παρασκευής, είναι πιθανόν να υπήρχε κάποια συλλειτουργία ή αλληλοϋποστήριξη ανάμεσά τους. Σημειώνουμε ότι οι δύο μονές απέχουν 2.3 χλμ. με τα πόδια, σε μάλλον εύκολο πεδίο. Η σκέψη για σχέσεις μητρικής μονής-μετοχίου είναι ενδεχομένως άξια προσοχής.
Ίδρυση και δομή της μονής Αγίου Νικήτα
Αν και το καθολικό παρουσιάζει περισσότερες της μίας οικοδομικές φάσεις, που η κάθε μια έχει απαλείψει χαρακτηριστικά της προηγούμενης, είναι βέβαιο ότι το καθολικό όπως και όλη η υποδομή οικοδομήθηκε ανάμεσα στο τέλος του 17ου και τις αρχές 18ου αιώνα.
Αυτό που κάνει τη μονή Αγίου Νικήτα να ξεχωρίζει από τα άλλα μοναστήρια της ίδιας περιοχής και εποχής είναι ότι λόγω της μεγάλης κλίσης του εδάφους, η διάταξη των κτηρίων της μονής δεν είναι πυρηνική αλλά επάλληλη και καταλαμβάνει δύο επίπεδα μέσα σε έναν στενό επιμήκη χώρο. Ο χώρος προστατεύεται από περίβολο, που όμως δεν είναι συνεχής.
Στο ψηλότερο επίπεδο υψώνεται το καθολικό, ενώ πετρόχτιστη σκάλα δίνει πρόσβαση στο κάτω επίπεδο, όπου διατάσσοντα τέσσερα ερειπωμένα ορθογώνια κτίσματα.
Το καθολικό της μονής Αγίου Νικήτα
Το καθολικό της μονής Αγίου Νικήτα
Το καθολικό της μονής είναι αφιερωμένο στον άγιο Νικήτα. Πρόκειται για ένα μικρό ναό του τύπου του ελεύθερου σταυρού με οκτάπλευρο τρούλο (ο οποίος σήμερα στέγεται από λεπτή πλάκα σκυροδέματος).
Η τοξωτή κεντρική θύρα είναι φτιαγμένη από καλοδουλεμένους πωρόλιθους και πάνω από το τόξο της αναπτύσσονται πέντε σημαντικά και διαδοχικά στοιχεία: ένας ανάγλυφος σταυρός, μια κόγχη που άλλοτε θα έφερε αγιογραφία του τιμώμενου αγίου, τμήμα βυζαντινού μαρμάρινου κοσμήτη, μια πλάκα με δυσανάγνωστη κτητορική επιγραφή και ένα μονόλοβο κωδωνοστάσιο.
Εσωτερικά ο ναός είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες του 1752. Στο ιερό εντοπίστηκε παλαιότερο στρώμα τοιχογράφησης, πάντως μεταβυζαντινής περιόδου.
βυζαντινού μαρμάρινου
ανάγλυφου κοσμήτη
του 11ου-12ου αιώνα
δυσανάγνωστη κτητορική
επιγραφή και εξέχοντα
λίθινα κομβία
Η μονή Αγίου Νικήτα στο ευρύτερο πλαίσιο
Ο πολιτικό-οικονομικός ρόλος της μονής Αγίου Νικήτα δεν είναι προφανής, τουλάχιστον μέσα στο πλαίσιο των λειτουργιών της συγκεκριμένης περιοχής, οι οποίες καθορίζονται από την παρουσία των Κιτριών και την ελαιοπαραγωγή. Έτσι, απομένουν ο κοινωνικός και ο πνευματικός ρόλος, που είναι δύσκολο να διαγνωστούν σήμερα.
Ωστόσο είναι βέβαιο ότι το μοναστήρι εντασσόταν πλήρως στην κοινωνία των γύρω χωριών, καθότι υπαγόταν στη δικαιοδοσία του επισκόπου Ζαρνάτας. Αναφέρεται επίσης ότι ήταν αγαπητό στους κατοίκους της περιοχής: από το 1834, που διαλύθηκε και αυτό από τους Βαυαρούς, ο χώρος και κυρίως ο ναός τυγχάνουν σταθερής φροντίδας από τους κατοίκους των Δολών, που έχουν εγκαταστήσει επιπλέον σιδερένιο σκελετό για την εξυπηρέτηση του ετήσιου πανηγυριού την ημέρα της γιορτής του αγίου, 15 Σεπτεμβρίου.
Πηγές: Νίκη Μεγαλομμάτη 2021. Μεταβυζαντινά μοναστηριακά συγκροτήματα με εγκαταστάσεις αγροτικής οικονομίας στη Μεσσηνιακή Μάνη. Διδακτ. Διατρ. Φιλοσοφική Σχολή ΕΚΠΑ
Κείμενο & φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide Greece
ΟΔΗΓΟΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ
Ο οδηγός Αβία topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android μαζί με άλλες δεκάδες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide Greece. Η Αβία topoguide περιλαμβάνεται στην ομάδα της Πελοποννήσου. Αποκτήστε τον οδηγό Αβία topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός Αβία topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό Αβία topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το topoguide Greece έχει τη δυνατότητα ταυτόχρονης απεικόνισης πέντε περιοχών, επιτρέποντας έτσι την συνολική προβολή του αναλυτικού χάρτη όλης της Μάνης και την εύκολη εναλλαγή των διαδρομών, των εκατοντάδων Σημείων Ενδιαφέροντος και των δεκάδων σελίδων του οδηγού με τις αναρίθμητες φωτογραφίες.