Μονή Αγίας Παρασκευής στους Δολούς
Τα μοναστήρια της Αβίας
Μονή Αγίας Παρασκευής στους Δολούς
Η μονή Αγίας Παρασκευής Κάτω Δολών είναι μαζί με τη μονή Αγίου Νικήτα, τα δύο μοναστήρια που μεσολαβούσαν από τον 18ο έως και τον 19ο αιώνα - τόσο με τη χωρική όσο και με τη μεταφορική έννοια της λέξης - ανάμεσα στις απέραντες ελαιοπαραγωγικές εκτάσεις της νότιας Αβίας και την ακτή και συγκεκριμένα με τον υπήνεμο όρμο μέσα στο βραχώδες πέταλο των Κιτριών.
Η θέση της μονής έχει άπλετη θέα προς το Μεσσηνιακό κόλπο και την ακτογραμμή της Μαντίνειας και το καθολικό σήμερα προβάλλει λαμπρό και επιβλητικό μέσα στο τοπίο.
Το καθολικό της μονής Αγίας Παρασκευής στους Δολούς
Το φυσικό και αμυντικό πλαίσιο
Η μονή Αγίας Παρασκευής βρίσκεται νοτιοδυτικά και χαμηλότερα του οικισμού της Κάτω Χώρας Δολών (Κάτω Δολοί) και ψηλότερα από το οχυρωμένο λιμάνι των Κιτριών. Το συγκρότημα είναι κτισμένο σε τοποθεσία με έντονη κλίση, σε καθαρά αγροτική περιοχή όπου κυριαρχούν οι ελιές, ο πυκνός (πλέον) θαμνώνας και τα κυπαρίσσια. Παρόλες τις έντονα επικλινείς πλαγιές, η φυσική οχύρωση είναι περιορισμένη.
Μπροστά από το μοναστήρι περνούσε ο κεντρικός μουλαροδρομος (καλντερίμι) που συνέδεε τους Δολούς αλλά και την πιο αποκαρυσμένη ενδοχώρα του Κάμπου με τις Κιτριές, το μοναδικό επίνειο της πλούσιας αυτής ζώνης.
Στην ίδια υψομετρική ζώνη διατηρούνται αρκετά παλιά ξωκλήσια και ένας μικρός πύργος, ενώ η μονή του Αγίου Νικήτα βρίσκεται σε μικρή απόσταση.
Ίδρυση και δομή της μονής Αγίας Παρασκευής
Η ορατή σήμερα δομή της μονής είναι το αποτέλεσμα διαδοχικών προσθηκών και επεμβάσεων, με την αρχική μορφή να συγκροτείται στο τέλος του 17ου αιώνα και να ολοκληρώνεται σχετικά σύντομα.
Καθότι ο κτηριακός εξοπλισμός της μονής έπρεπε να προσαρμοστεί στην έντονη κλίση του εδάφους, το καθολικό τοποθετήθηκε στο ψηλότερο σημείο του περιβόλου και είχε κεντρικό ρόλο στο συγκρότημα. Από τη θέση του αυτή γειτνίαζε με δύο ορθογώνια, μάλλον διώροφα, κτήρια, το ένα εκ των οποίων ήταν ελαιοτριβείο και επέβλεπε δύο ή τρία ακόμα ορθογώνια και πιθανότατα διώροφα κτίσματα που σήμερα κείτονται ερειπωμένα στο χαμηλότερο άνδηρο.
Το καθολικό της μονής Αγίας Παρασκευής
Το καθολικό της μονής είναι αφιερωμένο στην Αγία Παρασκευή και ανήκει στον τύπο του ελεύθερου σταυρού με τρούλο. Αν και ο τύπος αυτός είναι πολύ διαδεδομένος σε όλη τη χερσόνησο της Μάνης, η Αγία Παρασκευή ξεχωρίζει με το μεγάλο ύψος της, που εντείνεται λόγω της προβεβλημένης θέσης.
Στο κέντρο του σταυρού υψώνεται ο οκτάπλευρος τρούλος, που συμπληρώνεται από δεύτερο μικρότερο τρούλο από πάνω, μια ασυνήθιστη αισθητική λύση που στην περιοχή τη συναντάμε μόνο στο καθολικό της μονής Αγίας Σοφίας στη Γούρνιτσα (Αγία Σοφία) Καρδαμύλης.
Στη δυτική πρόσοψη ανοίγεται τοξωτή θύρα και από πάνω της υψώνεται μονόλοβο κωδωνοστάσιο.
Το εσωτερικό του ναού είναι κατάγραφο με καλαίσθητα έργα του 1698.
Η μονή Αγίας Παρασκευής στο ευρύτερο πλαίσιο
Χάρη στη θέση της μονής στο μέσος της απόστασης ανάμεσα στις ισχυρές Κιτριές και τους πολυάνθρωπους Δολούς, η Αγία Παρασκευή λειτούργησε ως πνευματικός και κοινωνικός πόλος της ευρύτερης ζώνης. Είναι χαρακτηριστικό ότι εδώ λειτούργησε ένα από τα πρώτα σχολεία της Μεσσηνιακής Μάνης κατά την προεπαναστατική περίοδο.
Η παρουσία των δυο μυλοπετρών, της βάσης του πιεστηρίου και κινστέρνας τεκμηριώνει η λειτουργία αξιόλογου ελαιοτριβείου.
Ωστόσο, η μονή δεν μακροημέρευσε στο μετεπαναστατικό τοπίο. Αρχικά (1834) διαλύθηκε υπό τη σχετική απόφαση της βαυαρικής κυβέρνησης, αν και στη Μάνη οι εντολές αυτές δεν είχαν το επιδιωκόμενο οριστικό αποτέλεσμα: το 1829 η γαλλική επιστημονική αποστολή στο Μοριά δέχεται πρόσκληση φιλοξενίας από τον ηγούμενο της μονής, η οποία φαίνεται ότι θάλει ακόμα. Πάντως, καθότι βρισκόταν πλησιέστερα στην πρώτη ζώνη επερχόμενων αλλαγών, τόσο κοινωνικών, όσο και τεχνολογικών, ο ρόλος της ατόνησε και το συγκρότημα εγκαταλείφθηκε.
Στη διάρκεια του 20ου αιώνα ο ναός υπέστη πολλές φθορές, κυρίως από το σεισμό της Καλαμάτας του 1986, μετά από τον οποίο έγιναν εργασίες στερέωσης και αποκατάστασης. Σήμερα το κτίσμα είναι σε καλή κατάσταση, αν και μη επισκέψιμο.
Πηγές: Νίκη Μεγαλομμάτη 2021. Μεταβυζαντινά μοναστηριακά συγκροτήματα με εγκαταστάσεις αγροτικής οικονομίας στη Μεσσηνιακή Μάνη. Διδακτ. Διατρ. Φιλοσοφική Σχολή ΕΚΠΑ
Κείμενο & φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide Greece
ΟΔΗΓΟΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ
Ο οδηγός Αβία topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android μαζί με άλλες δεκάδες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide Greece. Η Αβία topoguide περιλαμβάνεται στην ομάδα της Πελοποννήσου. Αποκτήστε τον οδηγό Αβία topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός Αβία topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό Αβία topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το topoguide Greece έχει τη δυνατότητα ταυτόχρονης απεικόνισης πέντε περιοχών, επιτρέποντας έτσι την συνολική προβολή του αναλυτικού χάρτη όλης της Μάνης και την εύκολη εναλλαγή των διαδρομών, των εκατοντάδων Σημείων Ενδιαφέροντος και των δεκάδων σελίδων του οδηγού με τις αναρίθμητες φωτογραφίες.