Βουνά της Καστοριάς: Βλάστηση

Η ύφεση ανάμεσα στα βουνά της ΒΑ Ελλάδας και την Πίνδο αποτελεί μια ζώνη όπου η ανθρώπινη δραστηριότητα υπήρξε έντονη, μακροχρόνια και μόνιμη. Έτσι, τόσο η πεδινή, όσο και η ημιορεινή και ορεινή βλάστηση έχουν επηρεαστεί σε ότι αφορά την κάλυψη του χώρου, αλλά και τη σύνθεση και την ηλικιακή δομή των φυτοκοινωνιών.

Λόγω της γεωμορφολογίας και της περιορισμένης υψομετρικής έκτασης της περιοχής της Καστοριάς, η βλάστηση αντιπροσωπεύεται μόνο από τους τύπους των μεσαίων υψομέτρων: λείπουν από το τοπίο οι μεσογειακοί θαμνώνες, οι εκτεταμένοι βραχώνες και τα αλπικά λιβάδια. Κυρίαρχοι τύποι βλάστησης είναι οι κοινωνίες των αγροδασικών τοπίων της ενδοχώρας, τα δρυοδάση, οι πετρότοποι και τα ορεινά δάση, ενώ οι ορθοπλαγιές και φαράγγια εμφανίζουν σημειακή παρουσία.

Αγροτικά και αγροδασικά τοπία

Στη ζώνη γύρω από τη λίμνη της Καστοριάς και μέχρι τους πρόποδες των βουνών, το τοπίο χαρακτηρίζεται από τις τυπικές αγροτικές ενότητες της ημιορεινής ζώνης της βόρειας Ελλάδας, δηλαδή ένα μωσαϊκό από αροτριαίες καλλιέργειες, οπωρώνες και νησίδες φυσικής βλάστησης, όπως συστάδες δρυών και ρεματιές.

Για ένα μεγάλο διάστημα του χρόνου - από το τέλος του φθινοπώρου μέχρι τα μέσα στης άνοιξης - και σε μεγάλο ποσοστό της έκτασής τους, οι αγροδασικές εκτάσεις εμφανίζονται ήσυχες και αδιατάρακτες. Έτσι, η ζώνη αυτή υποδέχεται μέρος των πληθυσμών των μεγάλων θηλαστικών, που δεν μπορούν να συντηρηθούν στο χιονισμένο ορεινό δάσος.

Δρυοδάση

Σε όλα τα μεσαία υψόμετρα απλώνονται μεγάλα, συμπαγή, μικρής και μέσης ηλικίας και μικρής και μέσης συγκόμωσης, δρυοδάση. Οι συστάδες ώριμων δέντρων είναι μάλλον ασυνήθεις και διάσπαρτες. Το είδος που κυριαρχεί στα δρυοδάση είναι η Μακεδονική δρυς (Quercus trojana).

Η παραλίμνια βλάστηση

Το μεγαλύτερο μέρος του αυτόχθονου παραλίμνιου δάσους των λιμνών της Βόρειας Ελλάδας έχει συρρικνωθεί από την επέκταση των γεωργικών δραστηριοτήτων. Η ζώνη της όχθης της λίμνης της Καστοριάς, στις ζώνες που παραμένει χωρίς ανθρώπινες κατασκευές, διατηρεί εποχικά υγρολίβαδα. Στα ΒΔ διασώζεται μια ενότητα με υδρόφιλα δέντρα, που περιλαμβάνει κυρίως ιτιές, λεύκες και σκλήθρα με υπόροφο από φτελιές, κρανιές, βατομουριές και αγριοτριανταφυλλιές. Στη ζώνη αυτή φωλιάζουν ή κουρνιάζουν τα περισσότερα πουλιά της λίμνης.

Περιμετρικά της λίμνης εκτείνονται καλαμιώνες από Κοινό καλάμι (Phragmites australis), πάπυρους (Scirpus sp.), σπαθόχορτα (Carex sp.), βούρλα (Juncus sp.) και ψάθες (Typha angustifolia). Σε πολλές άλλες θέσεις, όπως και στη Γυρολιμνιά, κυριαρχούν τα πλάτανια.

Το ορεινό δάσος

Στα μεγαλύτερα υψόμετρα της περιοχής εμφανίζεται η ορεινή ζώνη βλάστησης που συντίθεται από δάση Οξιάς (Fagus moesiaca), Υβριδογενούς ελάτης (Abies borisii–regis) και Mαύρης πεύκης (Pinus nigra).

Η υβριδογενής ελάτη εμφανίζεται σε μικρές συστάδες και μεμονωμένα άτομα.

Το κυρίαρχο είδος στο ορεινό δάσος είναι η Οξιά, ενώ συναντάμε μεγάλες συστάδες Μαύρης πεύκης (Pinus nigra), οι οποίες σε μεγάλο ποσοστό είναι αποτέλεσμα αναδασώσεων σε εκτάσεις που κάηκαν ή αποψιλώθηκαν κατά τον 2ο Παγκ. Πόλεμο.

Βραχώνες, σάρες, φαράγγια και ορθοπλαγιές

Οι ασβεστόλιθοι της περιοχής είναι παλαιότεροι και λιγότρο τεκτονισμένοι από αντίστοιχες μορφές της ζώνης της Πίνδου. Ως αποτέλεσμα, ο ορθοπλαγιές και τα φράγγια έχουν μικρή εκπροσώπηση στο τοπίο της Καστοριάς: οι εμφανέστεροι σχηματισμοί παρουσιάζονται στις κορυφές της Ψαλίδας, του Ίστακου, του Μάγκοβιτς και του Μάλι Μάδι.

Οι κυριότεροι φαραγγώδεις σχηματισμοί συαντώνται στον άξονα του Λαδοπόταμου. Η βλάστηση αυτών των ενοτήτων αποτελείται από μια μεγάλη ποικιλία ειδών δέντρων και θάμνων, αλλά και πολλών ποωδών φυτών, που βρήκαν εδώ καταφύγιο από τις αλλαγές και πιέσεις του περίγυρου.

Παρόχθια βλάστηση

Η βλάστηση κατά μήκος των ποταμών και των ρεμάτων αναπτύσσεται γραμμικά στις όχθες του πλέγματος των παραποτάμων του Αλιάκμονα. Η σύνθεση των ειδών της παρόχθιας βλάστησης σχετίζεται περισσότερο με την προσαρμογή ή εξάρτησή των ειδών από την παρουσία του νερού και λιγότερο με τις εδαφικές ή κλιματικές συνθήκες, οι οποίες άλλωστε παρουσιάζουν σχετική ομοιομορφία κατά μήκος των κοιλάδων.

Χαρακτηριστικά είδη της παρόχθιας βλάστησης είναι το πλατάνι (Platanus orientalis), το σκλήθρο (Alnus glutinosa), που μπορεί να σχηματίζει συστάδες ή λόχμες με μορφή στοών, οι ιτιές (Salix elaeagnos, Salix alba), η οστριά (Ostrya carpinifolia), η λεύκα (Populus alba) και ο γαύρος (Carpinus orientalis subsp. orientalis).

Σε πιο ανοιχτές κοίτες και συνήθως σε μεγαλύτερα υψόμετρα, οι ιτιές σχηματίζουν ένα είδος θαμνώνα, που φυσικά αναπτύσσεται γραμμικά κατά μήκος της σταθερής όχθης του ρεύματος. Τα είδη που συνθέτουν τους θαμνώνες αυτούς είναι τα Salix elaeagnos, Salix viminalis και Salix caprea, ενώ στα πιο γρήγορα ρέματα θα βρούμε και τα Salix alba και Salix fragilis.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος