Βουνά της Καστοριάς: Φυσική γεωγραφία

Το τοπίο της περιοχής της Καστοριάς συντίθεται από τρία μείζονα στοιχεία:

• το λιμναίο τοπίο της καθευατό λίμνης Καστοριάς,


• το πεδινό περιλίμνιο τοπίο, με τους οικισμούς, τις γεωργικές γαίες και τις λωρίδες φυσικής βλάστησης,


• τον ορεινό περίγυρο, που δημιουργείται από τα μικρά βουνά Ψαλίδα, Αγία Τριάδα, Ίστακος, όρος Βογατσικού, Μπίκοβικ, Μάνγκοβιτς και τους μεγαλύτερους όγκους Μάλι Μάδι και Βίτσι, καθώς και από τις απολήξεις του συμπλέγματος Μικρά και Μεγάλα Όντρια, του Μουρικίου, του Γράμμου και του Βοΐου

Το λιμναίο τοπίο

Στο κέντρο του λεκανοπεδίου της Καστοριάς, μέσα σε ένα περίγραμμα από χαμηλά υψώματα (όπως το Μαύρο Βουνό) βρίσκεται η ομώνυμη λίμνη ή λίμνη Ορεστιάδα, όγδοη σε έκταση λίμνη της χώρας (επιφάνεια 28 τ.χλμ.). Στη βόρεια πλευρά της η λίμνη οριοθετείται από τα βουνά της Καστοριάς, που προβάλλουν μέσα στην έκτασή της με τη μεγάλη βραχώδη χερσόνησος της Κορίτσας, η οποία φέρει και την πόλη της Καστοριάς. Η λεκάνη απορροής της λίμνης περιλαμβάνει όλα τα περιβάλλοντα ορεινά συγκροτήματα, που την τροφοδοτούν μέσα από ένα πλέγμα από ρεματιές μόνιμης ροής (Παλαιοπόταμος, ρέμα Ίστακου, ρέμα Φωτεινής, ρέμα Μεταμόρφωσης, ρέμα Τοιχιού, ρέμα Αγίου Αθανασίου, ρέμα Βυσσινιάς, ρέμα Σιούτιστας και ρέμα Φουντουκλή). Η λίμνη τροφοδοτείται επίσης από φυσικές πηγές στον πυθμένα της.

Στην όχθη της χερσονήσου διανοίγονται επάλληλοι σπηλαιώδεις σχηματισμοί, με πιο γνωστή τη "σπηλιά του Δράκου". Η λίμνη είναι πλωτή και παλιότερα οι συνδέσεις με τους περιλίμνιους οικισμούς γίνονταν με μικρά σκάφη, ενώ σήμερα η Γυρολιμνιά αποτελεί τη βάση για ποικίλες τουριστικές και αθλητικές δραστηριότητες.

Το περιλίμνιο τοπίο

Η πεδινή έκταση γύρω από τη λίμνη και μέχρι τους πρόποδες των βουνών φιλοξενεί όλο το οικιστικό πλέγμα της περιοχής, ενώ αποτελεί και τον κύριο γεωργικό πόρο της τοπικής οικονομίας. Καλλιεργούνται κυρίως φασόλια και άλλα όσπρια και δημητριακά, ενώ υπάρουν και εκτεταμένοι οπωρώνες.

Ο ορεινός περίγυρος

Ο Γράμμος (τέταρτο ψηλότερο βουνό της χώρας, ψηλότερη κορυφή Τσούκα Πέτσικ, 2520 μ.) βρίσκεται στα δυτικά του Δήμου Καστοριάς και αποτελεί ΒΑ απόληξη της οροσειράς της Πίνδου. Παρακλάδια του Γράμμου αποτελούν το σύμπλεγμα Τσάρνος-Παπούλη, οι Αρένες, η Αλεβίτσα και οι λοφοσειρές που εκτείνονται ανατολικά της Αλεβίτσας και σχηματίζουν την ορεογραφική γέφυρα με τα Βουνά της Καστοριάς, το Βίτσι και την Πρέσπα. Ο Γράμμος αποτελεί το εκτενέστερο αλπικό πεδίο της της Ελλάδας και φιλοξενεί πολλές αλπικές λίμνες.

Το Βίτσι (ή Βέρνο, κορυφή Βίτσι, υψόμετρο 2128 μ., απροσπέλαστη λόγω των εγκαταστάσεων της Πολεμικής Αεροπορίας) καλύπτει το ΒΑ τμήμα της λεκάνης της Καστοριάς και σχηματίζει τον υδροκρίτη με τις λεκάνες της Φλώρινας. Στα βόρεια το Βίτσι συνδέεται ορεογραφικά με τον Βαρνούντα στον αυχένα της Βίγλας, ενώ στα νότια εφάπτεται με το Άσκιο με τον αυχένα της Κλεισούρας (Νταούλι).

Οι κοιλάδες του Βίτσι είναι εύφορες και κατοικούνται από πολλά χωριά, όπως τα χωριά της οικιστικής ενότητας των Κορεστίων. Παρακλάδια του Βίτσι είναι τα μικρά βουνά Μάγκοβιτς και Μπίκοβικ, που απλώνονται στα δυτικά της ψηλότερης κορυφής. Από το Βίτσι πηγάζουν ο Λαδοπόταμος και ο Σακουλέβας ποταμός.

Το Βόιο αποτελεί το σημαντικότερο φυσικό ορόσημο στα ΝΔ του δήμους Καστοριάς. Ο όγκος του αποτελείται κυρίως από φλύσχη της Πίνδου που αποκόπτηκε από το Γράμμο με τις κοιλάδες του Αλιάκμονα και του Σαραντάπορου. Νότια και δυτικά το Βόιο χωρίζεται από τον Σμόλικα και τη Βασιλίτσα με τις κοιλάδες της Ζούζουλης και του Δοτσικού, ενώ ανατολικά απλώνονται οι λοφώδεις εκτάσεις μέχρι τη Νεάπολη. Οι δύο ψηλότερες κορυφές του είναι το Παλιοκρήμινι (1806 μ.) και ο Προφήτης Ηλίας (1803 μ.). Απολήξεις του Βοΐου αποτελούν τα Όντρια, ο όγκος του Πύργου Κοτύλης, ο Τάλιαρος και Θανασούλας στην περιοχή των Γρεβενών. Οι απορροές του Βοΐου αποκλίνουν προς διάφορους τοπικούς ποταμούς (Στραβοπόταμος, Βέλος, Πραμόριτσα, Γρεβενίτης), που τελικά συγκλίνουν στον Αλιάκμονα.

Στο βορειοδυτικό τμήμα της περιοχής του δήμου υψώνεται το Μάλι-Μάδι (ψηλότερη κορυφή Μπούτσι, 1713 μ.), ένα καθαρά ασβεστολιθικό βουνό με έντονη καρστικοποίηση. Λόγω της εντατικής κτηνοτροφικής δραστηριότητας των γύρω οικισμών, το Μάλι Μάδι είναι εντελώς γυμνό. Στα δυτικά έχουν εντοπιστεί σημαντικά κοιτάσματα νικελίου, που αποτελούν αντικείμενο τοπικής εξορυκτικής μονάδας.

Νότια της λίμνης της Καστοριάς υψώνεται μια σειρά μικρών βουνών (Ίστακος ή Κορησός, Προφήτης Ηλίας Κωσταραζίου και όρη Βογατσικού), που αποτελούν απολήξεις του Μουρικίου (1699 μ.), όπως λέγεται το βόρειο τμήμα του Άσκιου όρους. Τα βουνά αυτά είναι αλλού πετρώδη και αλλού δασωμένα.

Υδρογραφία

Η Δυτική Μακεδονία είναι μια περιοχή με πολλές λίμνες. Η μεγαλύτερη επιφάνεια νερού στη ζώνη του δήμου Καστοριάς είναι η λίμνη της Καστοριάς ή Ορεστειάς, ενώ στις γύρω κοιλάδες έχουν δημιουργηθεί σχετικά ευμεγέθεις ταμιευτήρες για αρδευτικούς σκοπούς, με πιο γνωστούς τους ταμιευτήρες του Γέρμα και του Βράχου.

Άλλη ιδιαιτερότητα της περιοχής είναι οι ορεινές και αλπικές λίμνες του Γράμμου: πρόκειται για τις λίμνες στη βάση της κορυφής Πάνω Αρένες, γνωστή και ως Μουτσάλια, και τις λίμνες της αλπικής ζώνης, με πιο γνωστές τη Γκιστόβα (2350 μ.) και τη λίμνη της Στάνης Λάμπρου. Μικρότερες λίμνες συναντάμε στο Μπούτσι (Μάλι Μάδι), στα υψίπεδα του Παλιού Κωσταραζίου και τις Κάτω Αρένες.

Κυριότερο ποτάμι μέσα στη ζώνη των βουνών της Καστοριάς είναι ο Λαδοπόταμος (αναφέρεται και ως Βίστριτσα, Λιβαδοπόταμος και Ζελοβίτης). Πρόκειται για ένα μεσαίο σε μέγεθος ποτάμι, που συγκεντρώνει τα νερά μιας μεγάλης ορεινής ζώνης, σχηματίζοντας το δεύτερο πλουσιότερο σε νερά κλάδο του άνω ρου του Αλιάκμονα.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος