Αρχαίες πόλεις, ναοί και ακροπόλεις
γύρω από το Χελμό

Ο Χελμός, με τον όγκο, το μεγάλο υψόμετρο και το εξαιρετικά απόκρημνο ανάγλυφο διαμορφώνει ένα μεγάλο φυσικό εμπόδιο ανάμεσα στις ορεινές λεκάνες του Φενεού και της Κλειτορίας και την ακτή. Η κατοίκηση και οι επικοινωνίες όλων των ιστορικών περιόδοων ήσαν αναγκασμένες να παρακάμψουν το εμπόδιο αυτό, τόσο για να πετύχουν τη ζεύξη των ορεινών οικονομιών με την πολύφερνη ακτή, όσο και για να εκμεταλλευτούν τις δύο πλούσιες ορεινές λεκάνες που έκρυβε η σκιά των Αροανίων Ορέων, όπως ήταν το αρχαίο όνομα του βουνού, δηλαδή την πόλγη των Λουσών και το υψίπεδο των Καλαβρύτων.

Έτσι, οι γραμμές έντασης της ανθρώπινης δραστηριότητας - και συνεπώς και τα μνημεία που την μαρτυρούν - είναι σχετικά πυκνά κατά μήκος των φυσικών αξόνων που πλαισιώνουν το ψηλό βουνό και ελλείπουν εντελώς στην ανώτερη ζώνη.

Ο ανατολικός άξονας διέτρεχε την άνω κοιλάδα του Κράθι ποταμού, που στην αρχαιότητα ανήκε στην αρκαδική Νώνακρι, περιοχή εξαιρετικά ορεινή και φτωχή ακόμα και για τα αρκαδικά μέτρα. Ο δυτικός άξονας ξεκινούσε από το Διακοπτό και αγκαλιάζοντας τις προκεχωρημένες ορεινές κτήσεις της Αχαΐας, όπως την Κερύνεια, έφτανε στο οροπέδιο των Καλαβρύτων, επικράτεια των σχεδόν βάρβαρων Κυναιθών, για να συνεχίσει κατά μήκος του άνω ρου του Βουραϊκού προς το πέρασμα του Πριόλιθου και να συνδεθεί με τις εσωτερικές κοιλάδες, όπου κυριαρχούσε ο αρκαδικός Κλείτωρ.

×

Χελμός topoguide
Η πόλγη των Λουσών, σπουδαίο οδικό πέρασμα όλων των εποχών και τόπος κατοίκησης και λατρείας

Ένας ακόμα δρόμος, πιο ορεινός και γεμάτος φυσικά μυστήρια - σπήλαια, λίμνες και χαράδρες - περνούσε από την πόλγη των Λουσών.

Πάνω στους τρεις αυτούς άξονες βρίσκουμε σήμερα τα λείψανα των θέσεων άμυνας, κατοίκησης και λατρείας των προϊστορικών και ιστορικών χρόνων. Βασική πηγή μελέτης του χώρου είναι το έργο του περιηγητή του 2ου μ.Χ. αιώνα Παυσανία.

Αρχαίοι Λουσοί

Οι Λουσοί της αρχαιότητας ήταν μία σημαντική πόλη της Αρκαδικής Αζανίας που κατείχε και νέμετο το πλούσιο οροπέδιο των Λουσών. Στα προκλασικά χρόνια ήταν αυτόνομη και ακμαία. Στη συνέχεια παρήκμασε, για να ακολουθήσει στα ελληνιστικά χρόνια μία δεύτερη περίοδος ακμής.

Η ακρόπολη των αρχαίων Λουσών οργανώθηκε στην ομαλή κορυφή του λόφου Κιουκλάκι.
Από την πόλη έχουν ανασκαφεί δύο οικίες των ελληνιστικών χρόνων με πήλινες εστίες και λουτρά με λουτήρες (θέση Φούρνοι), μία ελληνιστική στοά και τα θεμέλια ενός περίπτερου ναού.
Ψηλότερα, κοντά στο χωριό Λουσικό, γύρω από παλιό εκκλησάκι της Παναγίας, που ήταν χτισμένο σχεδόν εξ ολοκλήρου με αρχαίο υλικό, αποκαλύφθηκαν στα τέλη του 19ου αι. θεμέλια του ναού και οικοδομημάτων ενός ιερού. Τα λείψανα ταυτίστηκαν με το ιερό της Αρτέμιδας Λουσιάτιδας ή Ημέρας ή Ημερασίας (της Άρτεμης που εξημερώνει), κτίσμα του 3ου π.Χ. αι. Είναι γνωστό ότι στην περιοχή γίνονταν αγώνες προς τιμήν της θεάς, με συμμετοχή και ξένων αθλητών, τα Ημερήσια, ενώ υπήρχε επίσης μεγάλη αίθουσα συνεδριάσεων, το Βουλευτήριο.
Τέλος, στα νότια της αρχαίας πόλης των Λουσών ανασκάφηκαν δύο μεγάλα αρχαία κτίσματα, στα οποία αναγνωρίστηκαν ένας προϊστορικός ναός και μια στοά ρωμαϊκών χρόνων.

Αρχαίος Κλείτωρ

Ο Κλείτωρ ήταν από τις πλουσιότερες και ισχυρότερες πόλεις-κράτη της Αρκαδίας. Ο πλούτος του Κλείτωρα ήταν τα μεταλλεία χαλκού και ήταν η πρώτη Αρκαδική πόλη που έκοψε νομίσματα.
Η θέση του αρχαίου Κλείτωρα ταυτίζεται με τα λείψανα τειχών που βρέθηκαν στον μεγάλο κάμπο δυτικά της σημερινής Κλειτορίας, η οποία χρησιμοποιεί το αρχαίο όνομα. Υπολογίζεται ότι ο οχυρωματικός περίβολος της πόλης είχε μήκος πρίπου 3000 μ., καλύπτοντας μια έκταση περίπου 600 στρεμμάτων. Έχουν ανασκαφεί τμήμα του αρχαίου θεάτρου, μεγάλο τμήμα της οχύρωσης και μερικά ερείπια κτιρίων.

Αρχαία Κύναιθα

Η χρήση αρχαίων λίθων στο κύριο τείχος του Κάστρο της Ωριάς επιβεβαιώνει ότι το μεσαιωνικό φρούριο των Καλαβρύτων έχει κτιστεί επάνω σε αρχαίο οχυρό. Οι ερευνητές εικάζουν ότι οι αρχαίοι δόμοι ανήκουν στην ακρόπολη της αρχαίας πόλης Κύναιθας. Η πόλη Κύναιθα άκμασε κατά τους αρχαϊκούς χρόνους, καταστάφηκε από του Αιτωλούς τον 3ο π.Χ. αιώνα και άνθισε πάλι στα ρωμαϊκά χρόνια. Ο Παυσανίας βρίσκει την πόλη σε σχετική ακμή κατά την επίσκεψή του.
Κοντά στην πόλη υπήρχε η πηγή Άλυσσος, που θεωρείτο ότι θεράπευε τη λύσσα. Μια σειρά άλλες θέσεις στην ευρύτερη περιοχή, κυρίως των προϊστορικών χρόνων, μαρτυρούν την αξία του μεγάλου οροπεδίου των Καλαβρύτων για εγκατάσταση και εκμετάλλευση.

Λυκούρια

Αρχαία τοποθεσία, που τη μεταφέρει ο περιηγητής του 2ου μ.Χ. αιώνα Παυσανίας. Ο Παυσανίας αποσαφηνίζει ότι το τοπωνύμιο σήμαινε απλά "ο τόπος των λύκων" και το προσδιορίζει στα όρια των αρκαδικών φύλων των Φενεατών και των Κλειτορίων. Το τοπωνύμιο διασώζεται στο όνομα του σημερινού χωριού Λυκούρια. Στην κοντινή θέση Χελωνοσπηλιά βρέθηκαν αντικείμενα της Νεολιθικής και της εποχής του Χαλκού.

Πριόλιθος

Η θέση του χωριού Πριόλιθος βρίσκεται πάνω στον κύριο ορεινό δρόμο ανάμεσα στη λεκάνη των Καλαβρύτων προς την περιοχή της Κλειτορίας, δηλαδή ανάμεσα στις αρκαδικές πόλεις Κύναιθα και Κλείτωρα. Το πέρασμα χρησιμοποιήθηκε σε όλες τις ιστορικές περιόδους και προφανώς υπήρξαν εγκαταστάσεις φύλαξης της διόδου ή παραμονής των ταξιδιωτών, όπως μαρτυρούν τα ευρήματα που χρονολογούνται από τα Γεωμετρικά έως και τα βυζαντινά χρόνια.

Κάνδαλος
Λαγοβούνι
Καστέλλι

Στην περιοχή των χωριών Κάνδαλος, Λαγοβούνι και Καστέλλι βρέθηκαν όστρακα και αγγεία των προϊστορικών χρόνων.

Πλανιτέρο

Οι πολύ σημαντικές πηγές του Αροάνιου ποταμού βρίσκονται στη βάση της μεγάλης κοιλάδας που ανηφορίζει προς το Διάσελο του Κυνηγού, μοναδικό ορεινό πέρασμα ανάμεσα στις αρκαδικές πόλεις Κλείτωρας και Φενεός. Ο έλεγχος του περάσματος εξασφαλιζόταν από ένα μικρό οχυρό, που είχε κτιστεί σε μικρό λόφο πάνω από τις πηγές.

Σπήλαιο των Λιμνών

Στο προσιτό από τη μεγάλη φυσική είσοδο τμήμα του Σπηλαίου των Λιμνών βρέθηκαν άφθονα ίχνη καύσης, ποικίλα κεραμικά λείψανα, τροφικά κατάλοιπα, εργαλεία και υφαντικά βάρη, που μαρτυρούν τη χρήση του σπηλαίου ως κατοικία κατά την προϊστορική περίοδο. Στα κλασικά χρόνια το σπήλαιο είχε σχετισθεί με μυθικές και χθόνιες δυνάμεις και συνδέθηκε με το μύθο των Προιτίδων και του Μελάμποδα.

Νώνακρις

Η Νώνακρις ήταν αρκαδική πόλη. Οφείλει το όνομά της στη γυναίκα του Λυκάονα, αργηγέτη των Αρκάδων. Αν και ο Παυσανίας αναφέρει ερείπια της πόλης, στην περιοχή των Υδάτων της Στυγός, η θέση της δεν έχει επιβεβαιωθεί ανασκαφικά.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος