Ανακαλύψτε το όρος Πατέρας

Γεωγραφία

Ο Πατέρας είναι το μεγάλο ορεινό συγκρότημα που απλώνεται ανάμεσα στον κόλπο των Αλκυονιδών και τον κάμπο της Μάνδρας. Ο κύριος όγκος του συνδέεται στα βόρεια με τον Κιθαιρώνα μέσα από ένα ασαφές διάσελο στα 550 μ., στη ζώνη των συνοικισμών Κριεμάδι και Άγιος Νεκτάριος, ενώ δεν υπάρχει ορεογραφική σύνδεση με την Πάστρα, καθώς ανάμεσα στα δύο βουνά μεσολαβεί η κοιλάδα της Οινόης. Οι ανατολικές πλαγιές του βουνού χαμηλώνουν σταδιακά, διακλαδιζόμενες σε ράχες και κορυφούλες, προς το Θριάσιο Πεδίο. Στα νότια, οι πλαγιές του Πατέρα εποπτεύουν την μεγάλη πεδιάδα των Μεγάρων, σχηματίζοντας ωστόσο μερικά παρακλάδια, όπως το Καντήλι και Τρικέρατο όρος (524 μ.). Στα δυτικά, το βουνό στενεύει και χαμηλώνει απότομα, δημιουργώντας το ακρωτήρι Μύτικας, ανάμεσα στον όρμο των Αιγοσθένων και τον όρμο της Ψάθας.

Στα βόρεια, το ορεινό ανάγλυφο διακλαδίζεται με το Μακρόν όρος (849 μ.) και χαμηλώνει προς τις νότιες κοιλάδες του Κιθαιρώνα.

Γενικά, το ανάγλυφο του Πατέρα είναι δυσανάγνωστο, με πολλές κλειστές κοιλάδες και μεγάλες ορθοπλαγιές. Το πιο χαρακτηριστικό μορφολογικό στοιχείο του Πατέρα είναι η σειρά των τεσσάρων καρστικών βυθισμάτων που φέρουν ανά ζεύγη τα εύγλωττα ονόματα Βαθυχώρια και Κρύφτες, με το προσωνύμιο Μεγάλο και Μικρό να καθρεφτίζει το μέγεθός τους.

Η αρχαία ελληνική μυθολογία κάνει αναφορά στο άγριο και δυσπρόσιτο τοπίο του Πατέρα στέλνοντας τη θεά Δήμητρα να περιπλανιέται στις κοιλάδες του, αναζητώντας μάταια την κόρη της, Περσεφόνη: η αγωνία της χθόνιας θεάς μεταφέρεται στο αρχαίο όνομα του βουνού, που λέγεται Άγχαιον όρος.

Η ψηλότερη κορυφή του βουνού λέγεται Λιοντάρι (1.131 μ.) και βρίσκεται στο μέσον μιας καμπύλης κορυφογραμμής που διατηρεί επί μακρόν το υψόμετρο των 800 μέτρων.

Άλλες κορυφές του συγκροτήματος με υψόμετρο πάνω από 1000 μ. είναι η Ντουσκιά (1.120 μ.), η Μεγάλη Κολοσούρα (1.108 μ.), ο Πατέρας (1.091 μ.), ο Προφήτης Ηλίας (1.020 μ.) και η Μικρή Κολοσούρα (1.018 μ.).

Γεώτοποι

Το πιό χαρακτηριστικό μορφολογικό στοιχείο του Πατέρα είναι η σειρά των τεσσάρων καρστικών βυθισμάτων που φέρουν ανά ζεύγη τα εύγλωττα ονόματα Βαθυχώρια και Κρύφτες, με το προσωνύμιο Μεγάλο και Μικρό να καθρεφτίζει το μέγεθός τους. Οι τέσσερις αυτές μεγάλες δολίνες αποτέλεσαν χώρους εγκατάστασης και γεωργικής εκμετάλλευσης, όπως μαρτυρούν τα παλιά πηγάδια και τα ερείπια κτισμάτων. Στον επίπεδο χώρο των μεγάλων δολινών καλλιεργούνται ακόμα δημητριακά, ενώ ένας περίπατος στην περίμετρό τους θα μας αποκαλύψει πολλά ενδιαφέροντα είδη χλωρίδας.

Αρχαίοι δρόμοι και μνημεία

Κλείνοντας με τον όγκο του τη ζώνη από το Θριάσιο μέχρι τον όρμο των Αλκυονιδών και από την Κινέτα μέχρι την Οινόη, ο Πατέρας αποτέλεσε ένα μείζον στοιχείο στο σύστημα επικοινωνιών ανάμεσα στην Αττική, τη Μεγαρίδα και τη Βοιωτία. Το πιο γνωστό "πρόβλημα" που πρόβαλε η αυστηρή μάζα του ήταν το πέρασμα της Κακιάς Σκάλας, στη ΝΑ μύτη του Τρικέρατου όρους. Η διάβαση της στενωπού ήταν τόσο επικίνδυνη, που στην αρχαιότητα συνδέθηκε με την παρουσία του μυθολογικού ληστή Σκίρωνα. Ο Σκίρων, αφού λήστευε τους ταξιδιώτες, με την απειλή ενός τεράστιου τσεκουριού, τους υποχρέωνε να του πλύνουν πόδια, βάζοντάς τους στην άκρη του γκρεμού. Στο τέλος της δοκιμασίας, ο ληστής κλωτσούσε τον ταλαίπωρο ταξιδιώτη και τον γκρέμιζε στο Σαρωνικό, όπου τον κατασπάρασε μια τεράστια θαλάσσια χελώνα. Χρειάστηκε να περάσει ο Θησέας από τις Σκιρωνίδες πέτρες για να απαλλαγεί ο τόπος από το ληστή: ο ήρωας τον άρπαξε και τον πέταξε στη θάλασσα.

Το τέλος του Σκίρωνα σηματοδοτεί προφανώς την κατασκευή μιας ασφαλέστερης διάβασης. Οπωσδήποτε, σε όλους τους επόμενους αιώνες και μέχρι τη διάνοιξη του οδικού δικτύου, η σύνδεση γινόταν μέσα από μια εκτεθειμένη δίοδο από καλντερίμι, που ελισσόταν ανάμεσα στοςυ βράχους, ασφαλισμένη με κτιστά παραπέτα, εξ'ου και το τοπωνύμιο Κακιά Σκάλα. Με την κατασκευή της παλιάς Εθνικής Οδού Αθηνών-Κορίνθου, η διάβαση διαπλατύνθηκε, αλλά παρέμεινε στενή και με πολλές στροφές, αποτελώντας το πιο προβληματικό τμήμα της όλης σύνδεσης, συνώνυμο της ταλαιπωρίας και της καθυστέρησης και συνδεδεμένο με πλήθος ατυχημάτων. Τελικά, στη φάση της κατασκευής της νέας εθνικής οδού, ο συμπαγής βράχος διατρήθηκε οριστικά με διαδοχικές σήραγγες και η Κακιά Σκάλα πέρασε στην ιστορία.

Πέραν της παράκτιας οδού, ο Πατέρας έμπαινε εμπόδιο και στις εσωτερικές επικοινωνίες, αναγκάζοντας τους δύο κυριότερους δρόμους να τον παρακάμπτουν: το δρόμο από τη Μεγαρίδα προς τα Αιγόσθενα, λιμάνι των Μεγαρέων και οχυρό των συμμάχων τους Αθηναίων και το δρόμο από την Ελευσίνα προς το πέρασμα των Δρυός Κεφαλών, μέσω του κάμπου της Οινόης. Και οι δύο αυτοί δρόμοι ήσαν στην αρχαιότητα προστατευμένοι με σειρά οχυρών και φρυκτωριών. Ακόμα πιο καλά προστατευμένος ήταν ο ορεινός δρόμος από τη Μεγαρίδα προς τα Βίλια, που περνούσε από τα Βαθυχώρια: ένας μεγάλος τετράγωνος και ένας πανύψηλος κυκλικός πύργος, μαζί με άλλους μικρότερους, φρουρούσαν τα περάσματα.

Φύση

Ο Πατέρας είχε πλούσια δάση χαλεπείου πεύκης, ενώ στο ομαλό ανάγλυφο ανάμεσα των κορυφών Κολοσούρα και Γκορίτσας απλώνεται ένα αραιό δάσος κεφαλληνιακής ελάτης. Δυστυχώς, επανειλημένες μεγάλες πυρκαγιές, όπως αυτές του 1985 και του 2016, κατέστρεψαν το πευκοδάσος στα νότια και δυτικά. Τα εναπομείναντα πευκοδάση είναι πυκνά με πλούσιο υπόροφο από πουρνάρια, αριές, πλατάνια, αγριελιές, σχίνα, κουμαριές και γλυστροκουμαριές και κατά τόπους αγριοκυπάρισσα.

Η γεωγραφική απομόνωση, οι εκτεταμένες ορθοπλαγιές και το σχετικά μεγάλο εύρος υψομέτρων και εκθέσεων χαρίζουν στον Πατέρα τις συνθήκες για μια ιδιαίτερα πλούσια χλωρίδα.

Σύμφωνα με μια πρόσφατη καταγραφή, στον Πατέρα απαντώνται περισσότερα από 800 είδη, ανάμεσα στα οποία 67 ελληνικά ενδημικά. Ανάμεσά τους θα βρούμε μερικές σπάνιες κενταύριες (όπως τις Centaurea subsericans και Centaurea achaia subsp. achaia) και ασπέρουλες (Asperula baenitzii και Asperula pulvinaris), την ιδιόμορφη Rindera graeca, το λαμπερό Helianthemum hymettium, το αγριογαρύφαλλο Dianthus serratifolius subsp. serratifolius, το ενδημικό της Αττικής και Εύβοιας Linum leucanthum, το Erysimum atticum, το Erodium chrysanthum, τον Astragalus hellenicus, την Nepeta argolica subsp. argolica, τον κρόκο Crocus biflorus subsp. melantherus και την καμπανούλα Campanula celsii subsp. spathulifolia.

Από τις ορχιδέες θα βρούμε όλα τα συνήθη είδη των πετρότοπων της Αττικής, όπως τα Orchis anthropophora, Orchis pauciflora, Orchis simia, Orchis quadripunctata, Ophrys oestifera subsp minuscula, Ophrys attica και Ophrys aesculapii, αλλά και είδη του δάσους, όπως την Cephalanthera longifolia.

Από τα θηλαστικά στην περιοχή ζουν όλα τα τυπικά είδη της ορεινής Αττικής. Σχετικά πρόσφατα ζούσαν ακόμα τσακάλια, ενώ τα αγριογούρουνα, που είχαν πρακτικά εξαφανιστεί, έχουν ανακάμψει, όπως και στα γειτονικά βουνά, και κάνουν αισθητή την παρουσία τους με τα σκαψίματα και τις "μπανιέρες" τους.

Η ορνιθοπανίδα της περιοχής αποτελείται από τα συνήθη είδη του θαμνώνα, των πετρολίβαδων, των ορθοπλαγιών και του μεσογειακού δάσους.

Στους κατάλληλους βιοτόπους θα βρούμε τα 4 συνήθη είδη φρύνων και βατράχων της Αττικής, ενώ στα λιβάδια και τα πετρολίβαδα θα συναντήσουμε άφθονες κρασπεδοχελώνες και μεσογειακές χελώνες. Τα φίδια αντιπροσωπεύονται από 7 είδη, ανάμεσα στα οποία η δεντρογαλιά, το σπιτόφιδο, το λαφιάτης, ο σαπίτης και η οχιά, ενώ οι σαύρες και τα σαυρόφιδα αθροίζουν 8 είδη.

Πεζοπορία

Ο Πατέρας έχει το ιδιαίτερο προνόμιο να χαρίζει εξαιρετική θέα από όλη την ατελείωτη κορυφογραμμή του. Έτσι, στις αναβάσεις στις κορυφές, αλλά και στις οδικές περιπλανήσεις και τις ποδηλατικές διαδρομές, μπορεί κανείς να κλείσει τα μάτια στις αλλοιώσεις του εγγύς χώρου και να απολαύσει το ευρύτερο τοπίο.

Οι πιο ενδιαφέρουσες πεζοπορικές διαδρομές είναι η ανάβαση στην κορυφή Λιοντάρι από τον οικισμό Άγιος Γεώργιος μέσω της ακρόπολης της Ερένειας και η ανάλογη ανάβαση από την καλύβα της Μεγάλης Κολοσούρας προς την κορυφή Λιοντάρι, μέσω του αρχαίου φρουρίου Μύλος. Μια πολύ παραλλαγή της τελευταάις αυτής διαδρομής είναι ο διασκελισμός των γυμνών κορυφών Μικρή και Μεγάλη Κολοσούρα με κάθοδο στην καλύβα της Κολοσούρας. Η διαδρομή αυτή έχει υπέροχη θέα και περνά από θέσεις με πολλά σπάνια φυτά.

Στην κορυφή Λιοντάρι μπορούμε να ανέβουμε και από τον Μικρό Κρύφτη, με λίγη μάχη με τα πουρνάρια.

Οι διαδρομές αυτές ακολουθούν παλιά μονοπάτια, που όμως δεν πατιώνται αρκετά πλέον και έχουν σχεδόν σβηστεί. Κατά τόπους θα βρούμε και λίγα κόκκινα σημάδια και σποραδικούς κούκους.

Μια πολύ ενδιαφέρουσα διαδρομή είναι η ωραιότατη διάσχιση από τη Βένιζα ή τα Βαθυχώρια προς το Κριεμάδι, που ακολουθεί την αρχαία οδό από την ορεινή Μεγαρίδα προς τα Αιγόσθενα. Το μονοπάτι είναι πετρόχτιστο και σαφές, αλλά έχει πλέον προβλήματα από την την επέκταση της βλάστησης.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος