Γεωγραφία

Το Αγριλίκι είναι ένα μικρό ορεινό συγκρότημα με δύο κορυφές, που συνδέεται με την Πεντέλη στο διάσελο του Αγίου Πέτρου. Με υψόμετρο 558 μ. (κορυφή Στρούγγιζα), είναι το ψηλότερο βουνό της περιοχής του Μαραθώνα και δεσπόζει της μεγάλης πεδιάδας του από τη Νέα Μάκρη μέχρι το Σχινιά.

Το Αγριλίκι, μαζί με το Διονυσοβούνι και τη Σκάρπα, σχηματίζουν ένα μεγάλο ορεινό τοπίο, έντονα επηρεασμένο από τον άνθρωπο, αλλά και με πολλά φυσικά, ημιφυσικά και πολιτιστικά στοιχεία, που προσφέρουν στους κατοίκους του λεκανοπεδίου την ευκαιρία μιας επαφής με τη γη και την ιστορία.

Γεώτοποι

Το Αγριλίκι έχει έναν μεγάλο αριθμό σπηλαίων και βαράθρων. Το μεγαλύτερο και αξιολογότερο είναι το Όμορφο Σπήλαιο (συνολικό μήκος 60 μ. και υψ. διαφορά 21 μ.), ενώ αρκετά μεγάλο είναι και το σπηλαιοβάραθρο Ντάδριζας (ή του Ληστή, μήκος 51 μ. και υψ. διαφορά 21 μ.).

Έχουν εντοπιστεί και εξερευνηθεί τουλάχιστον άλλες 11 σπηλαιώδεις μορφές, μερικές από τις οποίες είναι απλά γεωλογικά παράδοξα (όπως μια ανεμότρυπα στην Πετρωτή ή η χτιστή σήραγγα κάτω από την "ακρόπολη του Μιλτιάδη"), ενώ τα υπόλοιπα είναι μικρές σπηλιές ή διακλάσεις με βάθος ή μήκος μικρότερο από 10 μ.

Φύση

Παρόλο το μικρό υψόμετρό του, το Αγριλίκι έχει μεγάλη έκταση και εκπτύσσει μια αξιοπρόσεκτη ποικιλία βιοτόπων. Οι συνθήκες αυτές, σε συνδυασμό με τη γεωγραφική του θέση - μια περιοχή συνεχούς ορεινού αναγλύφου, που σε γεωλογικούς χρόνους ήταν συνδεδεμένη με την Εύβοια - και τις τοπικές διαφοροποιήσεις που εισήγαγε η μακραίωνη δράση του ανθρώπου, συνηγορούν στην διαμόρφωση μιας αρκετά πλούσιας χλωρίδας, που περιλαμβάνει πολλά ενδιαφέροντα, σπάνια ή επιστημονικά σημαντικά είδη.

Πέραν των λίγων ιδιαίτερων ειδών, ο πεζοπόρος θα συναντήσει στις περιπλανήσεις του στο Αγριλίκι κυρίως την τυπική χλωρίδα των μικρών βουνών της Αττικής. Λόγω του χαμηλού υψομέτρου, η Άνοιξη είναι εδώ πρόωρη και δίνει την ευκαιρία για συναντήσεις με σχετικά ασυνήθιστα είδη, όπως οι πρώιμες ορχιδέες, όταν τα μεγαλύτερα βουνά βρίσκονται ακόμα στο λήθαργο του ύστερου χειμώνα.

Αρχαία μνημεία

Λόγω της γειτνίασης του Αγριλικιού με την πεδιάδα του Μαραθώνα, οι ανατολικές υπώρειες του βουνού είναι κατάσπαρτες από σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους.
Ανάµεσα στους πρόποδες των βουνών Αγριλίκι και Σκάρπα εντοπίστηκε ήδη από τον 19ο αι. και ανασκάφηκε από τον Σπ. Μαρινάτο το πολύ σημαντικό µεσοελλαδικό νεκροταφείο του Μαραθώνα, αποτελούμενο από επτά ταφικούς τύµβους.
Επίσης, στους πρόποδες του βουνού βρέθηκε µαρµάρινος όρος µε την επιγραφή «ΗΟΡΟΣ / ΤΕΜΕΝΟΣ / ΑΘΕΝΑΑΣ» που χρονολογήθηκε στην περίοδο της μάχης του Μαραθώνα. Η ανασκαφική έρευνα που έγινε στην περιοχή αποκάλυψε λείψανα κτισμάτων και αναθηµατική επιγραφή των αρχών του 4ου αι. π.Χ.
Λίγα αρχιτεκτονικά μέλη σε δεύτερη χρήση βρέθηκαν και στα κτίσματα της µονής Αγίου Γεωργίου Βρανά.
Ακόμα, στο χώρο της μονής Οσίου Εφραίμ, ανάμεσα στο Μικρό Αγριλίκι και τη Μαυρηνόρα, βρέθηκαν ποικίλα αρχαία λείψανα που εικάζεται ότι ανήκαν σε αρχαίο ιερό, αλλά και αρχαίο ελαιοτριβείο.
Τέλος, στις ανατολικές πλαγιές της ψηλότερης κορυφής, στη βάση του απόκρημνου τμήματος, διατηρείται σε ερειπιώδη κατάσταση μυκηναϊκή ακρόπολη από αργολιθοδομή ελλειψοειδούς σχήματος και περιμέτρου 300 μ. Μέσα στο αρχαίο τείχος διατηρείται ημιτελής νεώτερη εκκλησία. Εικάζεται ότι από τη θέση αυτή ο στρατηγός Μιλτιάδης επόπτευε τις κινήσεις των Περσών κατά τη μάχη του Μαραθώνα και κατηύθυνε τις δυνάμεις των Αθηναίων.

Μοναστήρια

Αγριλίκι: Η μονή Αγίου Γεωργίου στο Βρανά

Στους πρόποδες του Αγριλικιού ιδρύθηκαν παλαιότερα και είναι ακόμα ενεργά δύο αξιόλογα μοναστήρια: η μονή Αγίου Γεωργίου Βρανά στην έξοδο της κοιλάδας της Ραπεντώσας, και η μονή Εφραίμ στην Ξυλοκέριζα, στις ανατολικές απόληξεις της κορυφής Μικρό Αγριλίκι.
Η μονή Αγίου Γεωργίου συμμετείχε σε δικαιοπραξίες στις αρχές του 19ου αι., άρα είναι παλιότερη. Η μονή ήταν έρημη μέχρι το 1960, οπότε και επαναλειτούργησε ως γυνακεία.

Αγριλίκι: Η μονή Εφραίμ

Η μονή Εφραίμ είναι μοναστικό συγκρότημα του 10ου αιώνα, αφιερωμένο αρχικά στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Ανακατασκευάστηκε εξ ερειπίων και σήμερα φιλοξενεί μια δραστήρια γυναικεία αδελφότητα.

Εκκλησίες

Οι πιο ενδιαφέρουσες εκκλησίες στην περίμετρο του Αγριλικιού βρίσκονται στους παλιούς πεδινούς οικισμούς, όπως ο Βρανάς. Η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου στο Βρανά είναι παλαιό κτίσμα που εσωτερικά φέρει αξιόλογες τοιχογραφίες.

Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου στο Βρανά είναι μεγάλη δρομική βασιλική με δίρριχτη κεραμοσκεπή και μεγάλο πρόναο, προφανώς νεώτερο.Εσωτερικά διατηρούνται αρκετές τοιχογραφίες καλής τέχνης, που φέρουν χρονολογίες που αναφέρονται στο 1681 έως και το 1879. Οι παλιότερες πρέπει να σχετίζονται με την περίοδο ίδρυσης του ναού.

Πεζοπορία

Οι πλαγιές στο Αγριλίκι είναι αρκετά δύβατες και ο κακοτράχαλος χωματόδρομος που δρασκελίζει το βουνό είναι μια καλοδεχούμενη διέξοδος. Υπάρχει μια μικρή πιθανότητα να συναντήσετε κάποιο όχημα στα νότια της κορυφής, ενώ στο βόρειο τμήμα του δρόμου, δηλαδή στην κάθοδος προς το Βρανά, δεν περνούν ποτέ αυτοκίνητο. Έτσι, η πιο λογική πεζοπορία στο Αγριλίκι είναι η διάσχιση από νότο προς βορρά (ή αντίστροφα), αξιοποιώντας ένα παλιό κτηνοτροφικό μονοπάτι και τον έρημο δρόμο προς Βρανά.

Η δεύτερη, αντίθετα, δεν είναι εύκολη: αποπειράται να κατέβει την ανατολική κόψη της κορυφής, με σκοπό να περάσει από το αρχαίο οχυρό και να φτάσει στον περιμετρικό της Νέας Μάκρης. Οι διαδρομές αυτές περιλαμβάνονται στην εφαρμογή Μικρή Αττική topoGuide, που είναι διαθέσιμη τόσο για συσκευές Android, όσο και για συσκευές iOS (iPhone και iPad).
Πρόκειται για έναν ψηφιακό οδηγό περιήγησης που περιλαμβάνει περιγραφές και φωτογραφίες και εστιάζει στις διαδρομές με τα πόδια ή το ποδήλατο.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος