Μεγάλη Διαδρομή Γράμμος-Πρέσπα

Επισκόπηση της διαδρομής

Η Μεγάλη Διαδρομή Γράμμος-Πρέσπα είναι μια μεγάλη διάσχιση της παραμεθόριας ζώνης από το Γράμμο μέχρι την Πρέσπα. Η διαδρομή έχει μήκος 200 χλμ., είναι δηλαδή μια διαδρομή που πλησιάζει το μέγεθος των Μεγάλων Διαδρομών άλλων ευρωπαϊκών χωρών.

Μεγάλη Διαδρομή Γράμμος-Πρέσπα

#	Διαδρομή URL	Μήκος km
Από το Γράμμο στο Νεστόριο
	Κιάφα-Γράμοστα	9.2
	Γράμοστα-Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης	21.9
	Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης-Κοτύλη	10.2
	Κοτύλη-Νεστόριο	12.6
Από το Νεστόριο στην Καστοριά
	Νεστόριο-Καλή Βρύση	16.6
	Καλή Βρύση-Κομνηνάδες	9.6
	Κομνηνάδες-Ιεροπηγή	16.1
	Ιεροπηγή-Δενδροχώρι	13.2
	Δενδροχώρι-Κορομηλιά	11.9
	Κορομηλιά-Καστοριά	12.4
Από την Καστοριά στα Κορέστεια
	Καστοριά-Απόσκεπος	8.2
	Απόσκεπος-Κορέστεια	13.6
	Κορέστεια-Βατοχώρι	9.1
Στην Πρέσπα
	Βατοχώρι-Οξιά-Μικρολίμνη	18.3
	Μικρολίμνη-Άγιος Γερμανός	14.7
Σύνολο	0

Η διαδρομή συνδέεται στο δυτικό άκρο με την Αετομηλίτσα, όπου κορυφώνεται η διαδρομή Epirus Trail, εν εξελίξει έργο της Περιφέρειας Ηπείρου. Στη συνέχεια φτάνει στην καρδιά του Γράμμου, τη Γράμοστα, κόμβο των διαδρομών που εξερευνούν τις κορυφές του μεγάλου συγκροτήματος. Από τη Γράμοστα η διαδρομή φτάνει στο Νεστόριο, όπου ο τοπικός δήμος υλοποιεί ένα μεγάλο πεζοπορικό δίκτυο, χρηματοδοτούμενο από το πρόγραμμα Interreg.

Από το Νεστόριο, η διαδρομή ανεβαίνει στην Αλεβίτσα και περνά από τα χωριά Καλή Βρύση, Κομνηνάδες, Πολυάνεμο και Ιεροπηγή. Το "κλειδί" της Μεγάλης Διαδρομής Γράμμος-Πρέσπα είναι το πέρασμα πάνω από τη σήραγγα της Εγνατίας Οδού κοντά στην Ιεροπηγή, ανάμεσα στους κόμβους ΛΑΡΚΟ και Ιεροπηγής. Το έργο αποτελεί στοιχείο του άξονα Σιάτιστα – Ιεροπηγή – Κρυσταλλοπηγή, που εξασφαλίζει τη σύνδεση προς Pogrades – Cafasan – Δυρράχιο και είναι τμήμα του Διευρωπαϊκού Δικτύου Μεταφορών.

Στα 72 χλμ. μήκους του, ο άξονας Σιάτιστα – Ιεροπηγή – Κρυσταλλοπηγή δημιουργεί μια τέλεια τομή στα ανάγλυφα Δ και ΒΔ της Καστοριάς, που καθιστά αδύνατη την επικοινωνία πεζών και ζώων ανάμεσα στις δύο ζώνες (οι οκτώ ανισόπεδοι κόμβοι του έργου είναι προσπελάσιμοι μόνο από οχήματα). Έτσι, η σήραγγα της Ιεροπηγής αποτελεί το μοναδικό σημείο ζεύξης και ταυτόχρονα υποχρεωτική θέση διέλευσης της διαδρομής. Το πλάτος της βατής ζώνης είναι περίπου 500 μ. και το πεδίο περιλαμβάνει λωρίδες χέρσου, φυσικής βλάστησης και γεωργικών γαιών.

Από την Ιεροπηγή, η Μεγάλη Διαδρομή Γράμμος-Πρέσπα ανεβαίνει στο Μάλι Μάδι για να κατέβει στο Δενδροχώρι. Μετά το Δεντροχώρι, η διαδρομή διασχίζει την Κορομηλιά και περνώντας από τους πρόποδες της Αγίας Τριάδας και από την κορυφή της Ψαλίδας φτάνει στην Καστοριά.

Από την Καστοριά ανηφορίζουμε στον Απόσκεπο και φτάνουμε στα Κορέστεια. Ελισσόμενη κατά μήκος των κοιλάδων, η Μεγάλη Διαδρομή Γράμμος-Πρέσπα οδηγεί στο χωριό Βατοχώρι, από όπου αποτολμά την ανάβαση του βουνού Τρικλάρι από τη νότια ράχη του. Από τις πλαγιές του Τρικλαρίου φτάνουμε στη Μικρολίμνη, από όπου αρχίζει ο μεγάλος περίγυρος της ανατολικής πλευράς της Μικρής Πρέσπας, που καταλήγει στον Άγιο Γερμανό.

Γράμμος-Νεστόριο

Η ζώνη του ανατολικού άκρου της διαδρομής διατρέχει το γεωγραφικό πλαίσιο του Γράμμου, όπου ο Δήμος Νεστορίου αναπτύσσει ένα μεγάλο έργο οργάνωσης και σήμανσης ορειβατικών διαδρομών.

Το δυτικό άκρο της διαδρομής βρίσκεται στο διάσελο Κιάφα, πάνω στο όριο ανάμεσα στις περιφέρειες Ηπείρου και Δυτ. Μακεδονίας. Από εκεί, μια σύντομη πορεία, που διατρέχει περιοχές της ΠΕ Ιωαννίνων, εξασφαλίζει τη σύνδεση με την Αετομηλίτσα, ανώτερος και ανατολικότερος σταθμός του Epirus Trail, της μεγάλης πεζοπορικής διαδρομής που σχεδίασε η Περιφέρεια Ηπείρου. Το συνδετικό μονοπάτι αποτελεί μέρος του Εθνικού Μονοπατιού Ο3 και είναι σε καλή κατάσταση.

Στο Γράμμο

Από την Κιάφα, η Μεγάλη Διαδρομή Γράμμος-Πρέσπα κατεβαίνει στον οικισμό Γράμοστα, πάνω στον ίχνος της διαδρομής Γράμοστα-Διασελο Κιάφα-κορυφή Κιάφα, που έχει ενταχθεί προς σηματοδότηση και βελτίωση βατότητας στο πρόγραμμα ανάπτυξης ορειβατικών διαδρομών του δήμου Νεστορίου. Η διαδρομή είναι ήδη βατή και σαφέστατη και καταλήγει στη Γράμοστα.

Από τη Γράμοστα, η Μεγάλη Διαδρομή Γράμμος-Πρέσπα ξεκινά με προορισμό το Νεστόριο. Στην πορεία θα περάσει από τη Βλαχόστρατα, πέτρινο αποτύπωμα των προαιώνιων ετήσιων μετακινήσεων των νομάδων κτηνοτρόφων, φτάνει στην ιστορική τοποθεσία Λιανοτόπι, περνά το κομβικό αυχένα του Ζγούρου, φτάνει στη Μυροβλήτη και ανηφορίζει στο Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης, μείζονα υποδομή φιλοξενίας και ενημέρωσης, που κατασκευάστηκε και λειτουργεί με τη στήριξη του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων.

Από το Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης η διαδρομή περνά από την Παλιά Κοτύλη και στη συνέχεια φτάνει στη Νέα Κοτύλη, από όπου ακολουθεί μια μακρύτατη αλλά και πολύ ενδιαφέρουσα πορεία μέχρι το Νεστόριο.

Προς το Νεστόριο

Από τη Γράμοστα, η Μεγάλη Διαδρομή Γράμμος-Πρέσπα ξεκινά με προορισμό το Νεστόριο. Αρχικά κατηφορίζει τη Βλαχόστρατα, διαδρομή ενταγμένη στο πρόγραμμα Interreg για σημανση και από το Λιανοτόπι ανηφορίζει προς το πέρασμα Ζγούρου. Η ιστορική Σπηλιά των ανταρτών, που αποτελούσε μέρος των θαλάμων προστασίας του Μικρού Νοσοκομείου του ΔΣΕ κατά τον Εμφύλιο βρίσκεται πολύ κοντά στην πορεία.

Από το Ζγούρο περνά προς τη Μυροβλήτη και από τα λιβάδια του άλλοτε οικισμού ανεβαίνει στα υψίπεδα όπου βρίσκεται και λειτουργεί το Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης. Από εκεί, αξιοποιώντας την τοπική διαδρομή Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης-Παλαιά Κοτύλη, κατεβαίνει στον έρημο σήμερα αλλά σημαντικό ιστορικά οικισμό της Παλαιάς Κοτύλης.

Η συνέχεια προς τη νέα Κοτύλη γίνεται πάνω στην πορεία Παλαιά Κοτύλη-Κοτύλη, εξαιρετικής αισθητικής και μεγάλης ιστορικής σημασίας όδευση που είχε καθαριστεί και σηματοδοτηθεί σε παλιότερο πρόγραμμα Interreg και που έχει ενταχθεί στο νέο πρόγραμμα του Δ. Νεστορίου. Η όδευση περνά κάτω από τις ορθοπλαγιές του Χάρου, θέση ύψιστου ιστορικού συμβολισμού. Η Κοτύλη είναι από τους λίγους οικισμούς της περιοχής που συντηρεί υποδομές εστιασης και διαμονής και αξίζει να στηριχθεί.

Από τη νέα Κοτύλη, η διαδρομή ακολουθεί το ίχνος της πορείας Παλαιά Κοτύλη-Κοτύλη, μια από τις διαδρομές που είχαν βελτιωθεί και σηματοδοτηθεί από το παλιότερο πρόγραμμα Interreg. Και αυτό το σκέλος έχει ενταχθεί στο νέο πρόγραμμα του Δ. Νεστορίου, οπότε οι παρεμβάσεις αυτές θα αξιοποιηθούν στην παρούσα Μεγάλη Διαδρομή.

Νεστόριο-Καστοριά

Το Νεστόριο είναι έδρα δήμου και είναι εξοπλισμένο με τη σχετική κοινωνική υποδομή και προσφέρει αρκετές επιλογές διαμονής, εστίασης και τροφοδοσίας.

Από το Νεστόριο μέχρι την Καστοριά η διαδρομή θα ελιχθεί ανάμεσα στην οριογραμμή με την Αλβανία και την πεδινή ζώνη, διατηρώντας πάντα μια όδευση που συνδυάζει το περιβαλλοντικό ενδιαφέρον, την αυθεντικότητα των τοπίων και τη δυνατότητα ανάπαυσης και διαμονής των πεζοπόρων στους οικισμούς. Κύρια σημεία αγκίστρωσης της χάραξης είναι οι οικισμοί Καλή Βρύση, Κομνηνάδες, Πολυάνεμο, Ιεροπηγή, Δενδροχώρι και Κορομηλιά.

Νεστόριο-Ιεροπηγή

Από το Νεστόριο η διαδρομή θα διασχίσει τα χαμηλά βουνά προς το βορρά και μετά τις Αμμούδες θα φτάσει στην Αλεβίτσα, σημαντικό ιστορικό τοπόσημο της περιοχής και σημείο έξοχης θέας προς το Γράμμο.

Από την Αλεβίτσα η Μεγάλη Διαδρομή Γράμμος-Πρέσπα κατεβαίνει στην Καλή Βρύση, μικρό χωριό της Ελληνο-Αλβανικής μεθορίου, ακολουθώντας μια παραλλαγή της χάραξης που είχε σηματοδοτηθεί από το παλιό πρόγραμμα Interreg. Μια αλληλουχία μικρών χωματόδρομων και μονοπατιών θα μας φέρει στους Κομνηνάδες, τυπικό χωριό γεωργικής οικονομίας με αρκετή ζωή και τις ανάλογες εξυπηρετήσεις.

Από τους Κομνηνάδες θα φτάσουμε στην Κορυφούλα, έρημο σήμερα συνοικισμό των εσωτερικών πτυχώσεων και δρασκελίζοντας το ομώνυμο ρέμα θα ανέβουμε στο Πολυάνεμο, μικρό οικισμό χωρίς υποδομές. Πάνω από το Πολυάνεμο στοχεύουμε στη ράχη της Φαλτσάτας, στρατηγική τοποθεσία της άμορφης αυτής περιοχής, στολισμένη με το ξωκλήσι της Αγίας Μαρίνας. Η Φαλτσάτα προεκτείνεται ομαλά προς τα ανατολικά και σβήνει στον άξονα της Εγνατίας Οδού. Στο σημείο αυτό η Εγνατία Οδός περνά μέσα από μια σήραγγα περίπου 500 μ., έργο που επιτρέπει την απρόσκοπτη διέλευση πάνω από τον αυτοκινητόδρομο. Περνάμε έτσι στην περιοχή της Ιεροπηγής και φτάνουμε εύκολα στην καρδιά του οικισμού.

Ιεροπηγή-Καστοριά

Από την Ιεροπηγή, η Μεγάλη Διαδρομή Γράμμος-Πρέσπα ακολουθεί μια σειρά κτηνοτροφικά δρομάκια και μονοπάτια για να φτάσει στα υψίπεδα του όγκου Μάλι Μάδι και συγκεκριμένα στην τρίτη ψηλότερη κορυφή του, το Ύψωμα Παπαθανασίου (1659 μ.). Από εδώ θα κατηφορίσουμε προς τα νότια για να μπούμε σε μια μεγάλη ύφεση, που παλιότερα αποτελούσε μέρος των γεωργικών εκμεταλλεύσεων του γειτονικού Δενδροχωρίου. Με δρομάκια και μικρές συνομεύσεις σε μονοπάτια θα φτάσουμε στο Δενδροχώρι.

Από το Δενδροχώρι θα ακολουθήσουμε τα ίχνη των μικρών μονοπατιών που διατρέχουν την κτηνοτροφική ζώνη του χωριού και με χωματόδρομο και μονοπάτι θα φτάσουμε στη θέση Χάνι Μπερίκη, τέμνοντας τον επαρχιακό δρόμο Καστοριάς-Κορεστείων. Με τη βοήθεια της πέτρινης γέφυρας περνάμε το Λαδοπόταμο και ακολουθώντας το βυζαντινό δρόμο κατεβαίνουμε ομαλά μέχρι την Κορομηλιά, περνώντας απέναντι από το βυζαντινό πύργο και τη θέση της μονής Ταξιαρχών, εντελώς ερειπωμένο μοναστήρι του 10ου αι., την νεότερη μονή Αγίου Νικολάου και το πέτρινο γεφύρι της Κορομηλιάς.

Στη συνέχεια θα ακολουθήσουμε τον παλιό δρόμο ανάμεσα στην Κορομηλιά και την Καστοριά περνούσαν από την Παλιά Λεύκη, έρημο οικισμό με πολύ ενδιαφέροντα ερείπια. Μετά την Παλιά Λεύκη θα ανέβουμε στην κορυφή Ψαλίδα, θέση άπλετης θέας στη λίμνη και την πόλη της Καστοριάς. Κατεβαίνουμε εύκολα στο κέντρο της πόλης: το σκέλος αυτό ολοκληρώνεται στο μεγάλο πάρκο στην καρδιά της πόλης.

Καστοριά-Κορέστεια

Η Καστοριά, μείζον κέντρο υποδομών, εξυπηρετήσεων και εφοδιασμού, είναι άλλωστε κόμβος ενός μεγάλου δικτύου πεζοπορικών διαδρομών, που αναπτύσσονται από τον Δήμο Καστοριάς. Αφήνοντας την πόλη, η Μεγάλη Διαδρομή Γράμμος-Πρέσπα θα διασχίσει την περιοχή του Απόσκεπου και παρακάμπτοντας τις κορυφές Καζάνι και Μπίκοβικ, θα κατέβει στα Κορέστεια, από μια ορεινή όδευση.

Απόσκεπος

Η Μεγάλη Διαδρομή Γράμμος-Πρέσπα διασχίζει τους πρόποδες του όγκου Αγία Τριάδα και φτάνει στο προάστιο Χλόη, από όπου μέσω της ρεματιάς της Σιούτιστας φτάνει στον Απόσκεπο. Μετά την ωραία πλατεία με την πολύκρουνη βρύση, συνεχίζουμε στο ίχνος του Ευρωπαϊκού Μονοπατιού Ε6 μέχρι τον αυχένα ανάμεσα στις κορυφές Καζάνι και Μπίκοβικ.

Κορέστεια

Περιτρέχοντας τις δυτικές πλαγιές του συμπλέγματος του Βίτσι, φτάνουμε πάνω από την κοιλάδα των Κορεστείων. Μια ομαλή ράχη μας οδηγεί στον Παλιό Κρανιώνα, από όπου θα συνεχίζουμε μέχρι τον νέο Κρανιώνα, δύο εντελώς έρημα χωριά με πολλά πλινθόκτιστα σπίτια. Ο πυρήνας των Κορεστείων, νεότερος οικισμός με πολλές υποδομές, είναι πολύ κοντά.

Από τα Κορέστεια, η διαδρομή περνά στον έρημο Γάβρο και στη συνέχεια ακολουθεί μια αλληλουχία χωματόδρομων και μονοπατιών σε μια ζώνη κάπως περίπλοκου αναγλύφου, μέχρι το χωριό Βατοχώρι.

Το Τρικλάρι και η Μικρή Πρέσπα

Το Τρικλάρι (ή όρος Τρικλάριον) είναι ένας συμπαγής ορεινός όγκος που υψώνεται ανάμεσα στην κοιλάδα του Λαδοπόταμου και τις Πρέσπες. Οι ψηλότερες κορυφές βρίσκονται στα δυτικά του συγκροτήματος, ενώ στα ανατολικά απλώνονται οροπέδια, όπως η λεκάνη της Σφήκας, και λοφοσειρές που χαμηλώνουν προς το πέρασμα Πρεβάλι, μοναδική φυσική πύλη της Πρέσπας. Από τους πρόποδες του Τρικλαρίου θα περιτρέξουμε τη Μικρή Πρέσπα μέχρι το Λαιμό και τον Άγιο Γερμανό.

Κορέστεια-Τρικλάρι

Η Μεγάλη Διαδρομή Γράμμος-Πρέσπα μπαίνει στην περιοχή του Τρικλαρίου από το Βατοχώρι, ακολουθώντας μια αδρή ράχη, που φτάνει μεμιάς στην ψηλότερη κορυφή (Βάρμπα, 1750 μ.). Από εδώ κατεβαίνουμε στο οροπέδιο της Σφήκας, όπου μόλις διακρίνονται τα ερείπια του ομώνυμου συνοικισμού. Από τον Αυχένα της Σφήκας συνεχίζουμε μέχρι την Οξιά και τη Μικρολίμνη, οικισμό με ικανή υποδομή εστίασης και διαμονής.

Μικρολίμνη-Άγιος Γερμανός

Από τη Μικρολίμνη θα ακολουθήσουμε το ανατολικό περίγραμμα της λίμνης και μπαίνοντας στο πλέγμα πεζοποριών της περιοχής φτάνουμε στο Λευκώνα. Συνεχίζουμε στα ήπια ανάγλυφα απόληξης του Βαρνούντα μέχρι τον Άγιο Γερμανό, έδρα του δήμου Πρεσπών και τόπος με πολλά αρχιτεκτονικά αξιοθέατα.

Αποτύπωση, κείμενα και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος