Η βλάστηση των Γερανείων

Αν και το θέμα "βλάστηση" στα Γεράνεια θα έπρεπε να διατυπώνεται σε χρόνο παρατατικό, στο άρθρο θα παρουσιάσουμε τη βλάστηση όπως ήταν πριν το 2018 και όπως την έχουμε αποτυπώσει χαρτογραφικά και φωτογραφικά.

Η βλάστηση των Γερανείων αντανακλά έντονα το μεσογειακό χαρακτήρα, όπως αυτός εκφράζεται από την ολοκληρωτική κυριαρχία της αειθαλούς βλάστησης: ξεκινώντας από τα χαμηλότερα υψόμετρα και ανεβαίνοντας, η διαδοχή φρυγανικών διαπλάσεων - θαμνώνων μακίας - πευκοδασών - ελατοδάσους είναι τυπική για ένα βουνό μικρού σχετικά υψομέτρου στη νότια Ελλάδα.

Η ύπαρξη των οφιολιθικών πετρωμάτων στο ΒΔ τμήμα των Γερανείων και οι εδαφικές συνθήκες που δημιουργούν, συγκροτούν ένα ιδιαίτερο υπόστρωμα, πάνω στο οποίο η Χαλέπιος πεύκη αναπτύσσεται με δυσκολία. Αντίθετα, η Μαύρη πεύκη (Pinus nigra), είδος σπάνιο για την Ανατολική Στερεά, βρίσκει στο πεδίο αυτό ένα σχετικά κατάλληλο και κυρίως χωρίς ανταγωνισμό περιβάλλον.

Στην περιοχή, ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση της βλάστησης παίζει η έκθεση της πλαγιάς και η μικροτοπογραφία, οι οποίες συνδυαστικά δημιουργούν ένα ποικίλλο πλέγμα συνθηκών υγρασίας, που με τη σειρά τους οδηγούν στην εμφάνιση ενός μωσαϊκού βλάστησης, με πολλές ενδιάμεσες μορφές ανάμεσα στις προαναφερόμενες βασικές κατηγορίες.

Παρόλο τον ορεινό χαρακτήρα της περιοχής, οι καλλιέργειες έχουν σημαντική έκταση και οικολογικό ρόλο.

Τέλος, εντός των ρεμάτων με μόνιμη ή περιοδική ροή, όπου η υγρασία είναι εξασφαλισμένη, η διαφοροποίηση της βλάστησης με το υψόμετρο είναι λιγότερο εκπεφρασμένη και τα εξειδικευμένα σε αυτούς τους βιοτόπους είδη παρουσιάζουν μεγάλα υψομετρικά εύρη εμφάνισης.

Τα φρύγανα

Οι φρυγανικές διαπλάσεις με χαμηλούς, ανθεκτικούς στην ξηρασία, ξυλώδεις ημίθαμνους όπως η Λαδανιά (Cistus parviflorus), το Στουρέκι (Globularia alypum) και το Αλογοθύμαρο (Anthyllis hermanniae) εμφανίζονται στα χαμηλά και μέσα υψόμετρα και σε νότιες πλαγιές (όπως στην κορυφή Πίντιζα). Στις περισσότερες περιπτώσεις, το πευκοδάσος είχε καεί στο παρελθόν και λόγω της υποβάθμισης του εδάφους, η βλάστηση οπισθοχώρησε προς περισσότερο ανθεκτικά είδη. Σποραδικά, εμφανίζονται νεαρά δενδρύλλια πεύκης, δίνοντας την ελπίδα για μελλοντική αποκατάσταση του δάσους.

Οι γεωργικές ζώνες

Στις ευφορότερες και πιο επίπεδες ζώνες έχουν δημιουργηθεί μεγάλα ανοίγματα στο πευκοδάσος, ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης προσπάθειας για δημιουργία γεωργικών γαιών. Οι περιοχές αυτές έχουν καλλιεργηθεί με αροτριαίες καλλιέργειες, αμπέλια ή παραγωγικές ελιές.

Μια ιδιαίτερη παρέμβαση στη φυσική βλάστηση αποτελούν οι αμπελώνες που συναντάμε σε επικλινείς και φυσικά αποστραγγιζόμενες αργιλοαμμώδεις περιοχές στα δυτικά και βόρεια των βορειότερων κορυφών (περιοχές των οικισμών Μάζι και Δερβένι).

Η μεσογειακή μακία

Οι θαμνώνες της σκληρόφυλλης βλάστησης, γνωστής και ως μακία δεν είναι τόσο διαδεδομένοι στα Γεράνεια. Σε συμπαγή μορφή καταλαμβάνουν εκτάσεις μόνο στις δυτικές πλαγιές σε υψόμετρα 200 - 700 μέτρα. Το κυρίαρχο είδος είναι το Πουρνάρι (Quercus coccifera), ενώ εμφανίζονται επίσης η Κουμαριά (Arbutus unedo), το Σχίνο (Pistacia lentiscus), το Φυλλίκι (Phillyrea latiolia), ο Ασπάλαθος (Calicotome villosa) και το Θαμνοκυπάρισσο (Juniperus phoenicea). Τα είδη αυτά εμφανίζονται και ως συνοδά στοιχεία μέσα στα πευκοδάση.

Το πευκοδάσoς

Τα δάση της Χαλεπίου πεύκης καταλαμβάνουν στα Γεράνεια μεγάλες εκτάσεις, κυριαρχώντας έως το υψόμετρο των 700-800 μέτρων. Εμφανίζονται σε όλα τα πιθανά πιθανά γεωλογικά υποστρώματα των Γερανείων: ασβεστόλιθος, σχιστόλιθος, οφιόλιθοι. Τα πευκοδάση εμφανίζονται με ιδιαίτερα πυκνή συγκόμωση, δημιουργώντας ένα κλειστό ενδοδασικό περιβάλλον, το οποίο σε συνδυασμό με τα στρώματα των πευκοβελονών που συγκεντρώνονται στην επιφάνεια του εδάφους, δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη υποβλάστησης. Στις πιο αραιές συστάδες, οι ευνοϊκότερες φωτιστικές και εδαφικές συνθήκες επιτρέπουν την ανάπτυξη σε θάμνους Πουρναριού, Σχίνου, Κουμαριάς και Φιλλυκιού.

Στις οφιολιθικές βόρειες πλαγιές, το πευκοδάσος εμφανίζεται αραιό και χωρίς την ανάπτυξη της υποβλάστησης, λόγω των ιδιαίτερων βιολογικών και χημικών εδαφικών ιδιοτήτων που διαμορφώνονται.

Εντός της ζώνης των πευκοδασών, μεγάλες εκτάσεις έχουν εκχερσωθεί για την ανάπτυξη καλλιεργειών. Με την σταδιακή εγκατάλειψη αυτών των αγρών παρατηρείται φυσική επανεγκατάσταση νεαρών πεύκων.

Στο παρελθόν τα πευκοδάση ρητινεύονταν εντατικά. Τα σημάδια της ρητινοσυλλογής είναι έντονα πάνω στα πεύκα και αφορούν σε μεγάλες κατά μήκος πληγώσεις του φλοιού, ενώ στις περιπτώσεις που η ρητίνευση συνεχίζεται, υπάρχει το ειδικό δοχείο συλλογής της ρητίνης στη βάση του κορμού.

Το ελατόδασος

Τα δάση της κεφαληνιακής ελάτης (Abies cephalonica) καταλαμβάνουν σημαντικές εκτάσεις στα μεγαλύτερα υψόμετρα των Γερανείων. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, αναπτύσσονται σε ξηρές, πετρώδεις πλαγιές και ως εκ τούτου, τα δέντρα είναι συχνά χαμηλού ύψους και μικρής ζωτικότητας, με κακόμορφους κορμούς και σχεδόν ολοκληρωτική απουσία αναγέννησης.

Τα πιο θαλερά ελατοδάση εντοπίζονται στις βόρειες πλαγιές σε υψόμετρο περίπου 1000 μέτρα. Εδώ, τα έλατα φτάνουν τα 10 - 15 μ. σε ύψος με καλή δομή και υπάρχει αναγέννηση στον υπόροφο.

Τα κέδρα

Οι ομάδες κέδρων αποτελούν μια ιδιαίτερη μορφή βλάστησης, στο βαθμό που αντικαθιστούν τα κωνοφόρα σε θέσεις με ιδιαίτερα αντίξοες εδαφικές ή κλιματικές συνθήκες. Τα είδη κέδρου που ενδημούν στα Γεράνεια είναι το Θαμνόκεδρο (Οξύκεδρη Άρκευθος, Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus) και το Θαμνοκυπάρισσο (Φίδα ή Φοινικική άρκευθος, Juniperus phoenicea).

Τα Θαμνοκυπάρισσα είναι τα μόνα δέντρα που επιβιώνουν στις βραχώδεις και ανεμοδαρμένες ράχες των ψηλότερων κορυφών, όπως το Μακρυπλάγι. Στις θέσεις αυτές τα δέντρα είναι στρεβλά και συχνά πλήρως κατακλιμένα προς την κατεύθυνση των επικρατούντων κατά τόπους ανέμων.

Οι δασικές πυρκαγιές

Τα πευκοδάση των Γερανείων και ειδικά η περιοχή από το Λουτράκι μέχρι το Σχίνο, έχουν υποστεί επανειλημένα εκτεταμένες πυργκαγιές. Η ζώνη ανάμεσα στην Περαχώρα και το Σχίνο βρισκόταν υπό προχωρημένη φυσική αναγέννηση.

Πρόσφατα ενέσκηψαν δυο μεγάλες πυρκαγιές, που κατέστρεψαν τα δάση του βουνού στο σύνολό τους. Η πυρκαγιά του 2018 κατέκαψε έκταση 56.000 στρ. (53.000 στρεμ. δασικών εκτάσεων και 3.000 στρεμ. κατοικημένης περιοχής). Η πυρκαγιά του 2021 (19-22 Μαΐου 2021) έκαψε περίπου 71.000 στρέμμάτων (αναλυτικά: 41.400 στρέμ. δασικών εκτάσεων, 12.370 στρεμ. καλλιεργειών και 11.970 στρέμ. φρύγανα και λιβάδια).

Κείμενο: Απ. Καλτσής & Τ. Αδαμακόπουλος, φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

Γεράνεια topoguide