Γεωγραφία της Καλύμνου

Η Κάλυμνος ανήκει στο νησιωτικό συγκρότημα των Δωδεκανήσων. Απέχει 183 ΝΜ από τον Πειραιά, 85 ΝΜ από την Ρόδο και μόλις 14 ΝΜ από τις Μικρασιατικές ακτές. Χωρίζεται από τη Λέρο με τον ομώνυμο δίαυλο, ενώ στην άμεση γειτονία της απλώνεται ένα πλήθος μικρών και μεγαλύτερων νησιών όπως η Τέλενδος, η Ψέριμος και η Πλάτη (που κατοικούνται), η Καλόλιμνος (όπου υπάρχει ένα στρατιωτικό φυλάκιο), καθώς και οι έρημες νησίδες Γλαρονήσια, Καλαβρό, Πίττα, Σαφονίδι, Ίμια, Αγία Κυριακή, Επάνω Νησιά, Σαρή, Νερά, Άγιος Νικόλαος και Άγιος Ανδρέας.

Η ακτογραμμή της Καλύμνου έχει έντονο διαμελισμό με απόκρημνες ακτές και βαθιούς όρμους. Οι σημαντικότεροι όρμοι είναι της Πόθιας, της Ρίνας, τα Πεζώντα, της Παλαιονήσου, του Εμποριού, στα Αργινώντα και στα Βλυχάδια. Τα μεγάλα ακρωτήρια του περίπλου του νησιού είναι ο Τράχηλας, η Χαλή, ο Ατσιπάς, η Πούντα και τα Πιθαρίδια, όπου και ο δίαυλος Λέρου.

Με έκταση 111 τετ.χλμ είναι το 5ο νησί των Δωδεκανήσων και το 26ο ελληνικό νησί, κατά σειρά μεγέθους. Ο πληθυσμός στην απογραφή του 2011 καταμετρήθηκε σε 16.179 κατοίκους, αριθμός που κάνει την Κάλυμνο ένα από τα πιο πυκνοκατοικημένα νησιά της χώρας. Ο μεγαλύτερος οικισμός είναι η Πόθια, που υπήρξε το κέντρο διοίκησης και κοινωνικής και οικονομικής ζωής τους νησιού τα τελευταία 200 χρόνια, πρωτεύουσα και έδρα του Δήμου Καλυμνίων σήμερα, που περιλαμβάνει και τα νησιά Ψέριμος και Τέλενδος καθώς και τις νησίδες που προαναφέραμε. Μέχρι πρόσφατα στην Πόθια βρισκόταν η έδρα της ομώνυμου επαρχίας στην οποία υπαγόνταν διοικητικά η Πάτμος, η Λέρος, οι Λειψοί, οι Αρκοί, το Αγαθονήσι, η Κίναρος και η Αστυπάλαια.

Η Κάλυμνος συνδέεται ακτοπλοϊκά άμεσα με Πειραιά, Ρόδο, Κω, Σάμο, Αγαθονήσι, Αρκιούς, Πάτμο, Λέρο, Αστυπάλαια, Νίσυρο, Τήλο, Σύμη, Τέλενδο, Ψέριμο, Πλάτη και Καλόλιμνο και αεροπορικά με την Αθήνα με καθημερινές πτήσεις.

Το όνομα της Καλύμνου ήταν συνυφασμένο με τη σπογγαλιεία, καθώς οι Καλύμνιοι επιδόθηκαν με ζήλο τόσο στην αλιεία όσο και στην κατεργασία και εμπορία των φυσικών και αργότερα και των τεχνητών σπόγγων. Τρία μουσεία στην Πόθια διηγούνται αυτήν την αποκλειστική και μακρόχρονη σχέση, που χάρισε στο νησί μια μεγάλη περίοδο ακμής και εξωστρέφειας.

Η Κάλυμνος έχει ένα ιδιόρυθμο, εύκολα αναγνωρίσιμο σχήμα, που συντίθεται από τέσσερεις παράλληλες οροσειρές, οι οποίες έχουν κατεύθυνση από ΝΑ προς ΒΔ: η νότια οροσειρά είναι πλατιά και χαμηλή (κορυφή Μεροβίγλι, 498 μ), η κεντρική είναι ψηλότερη, πιό συμπαγής και πιό απόκρημνη(κορυφή Προφήτης Ηλίας, 676 μ., ψηλότερο σημείο του νησιού), η ανατολική είναι η πιό πεπλατυσμένη (ψηλότερη κορυφή Κουκούλα, 609 μ) με κομβικό σημείο το Μόντε Ρίτο (405 μ.) και τέλος η βόρεια είναι πιό επιμήκης, τραχειά και έρημη (κορυφές Γαλατιανή, 590 μ. και Πατέλα, 433 μ).

Ανάμεσα στους τρεις κεντρικούς ορεινούς άξονες απλώνονται - ή μάλλον στριμώχνονται - οι δύο επιμήκεις πεδιάδες του νησιού, που πλέον φιλοξενούν τους κυριότερους οικιστικούς πυρήνες του. Η ανατολική πεδιάδα, που συνήθως λέγεται λεκάνη του Βαθέως, έχει μήκος 6.5 χλμ και μέγιστο πλάτος 1.1 χλμ, είναι εύφορη, έχει αρκετά υπόγεια νερά και διατηρεί ένα σύστημα αραιής κατοίκησης, χαρακτηριστικό του αγροτικού προσανατολισμού των οικιστών της. Μικροί ή μεγαλύτεροι οικισμοί, όπως τα Στημένια, το Μετόχι, ο Μαύρος Κήπος, το Στένωμα, ο Πλάτανος, ο Βαθύς και η Ρίνα, συνέχονται από τα βόρεια προς τα νότια. Η απόληξη της κοιλάδας συναντά τη θάλασσα στην άκρη ενός εντυπωσιακά στενού όρκου, που σαν σκανδιναυικό φιόρδ ελίσσεται μέσα σε ψηλά βράχια επί 700 μ μέχρι να ανοίξει προς το Αιγαίο. Ο τόσο εντυπωσιακός αυτός όρμος, είναι πρακτικά απροσπέλαστος από μεγάλα σκάφη, λόγω του πολύ μικρού πλάτους του, που έχει μια μέση τιμή 100 μ.

Η δυτική πεδιάδα, που δανείζεται το όνομα του μεγαλύτερου οικισμού και λέγεται λεκάνη της Πόθιας, είναι μικρότερη, με 3 χλμ μήκος και μόλις 600 μ μέσο πλάτος. Παρόλο το μικρό μέγεθός της, η κοιλάδα αυτή συγκέντρωσε την προτίμηση των οικιστών όλων των περιόδων, λόγω του πολύ ευρύτερου όρμου στον οποίο καταλήγει και μέσω του οποίου επικοινωνεί. Εδώ έφτασαν και έδρευσαν όλα τα εποικιστικά κύματα που γνώρισε το νησί και από εδώ εξαπλώθηκαν στην μικρή ενδοχώρα. Στον άξονα της κοιλάδας συνέχονται δύο μεγάλοι οικισμοί, η Πόθια και η Χώρα (ή Χωριό). Ο γαλαξίας των συνοικιών που τις συνθέτουν μαρτυρά τα σταδιακά βήματα της εποίκισης της κοιλάδας, από τους αρχικούς οχυρωμένους πυρήνες που άνθισαν σε ασφαλείς και απόκρημνες θέσεις στις παρειές της. Ο μεγαλύτερος από τους οχυρωμένους οικισμούς της λεκάνης, και ολόκληρου του νησιού, το Κάστρο, διατηρείται σχεδόν αυτούσιος σε φυσικά οχυρό επικλινές πλάτωμα πάνω από τη Χώρα.

Οι αυτές δύο λεκάνες, του Βαθέως και της Πόθιας, δεν έχουν εύκολη χερσαία σύνδεση: η συντομότερη όδευση (μονοπάτι μήκους 6 χλμ) υποχρεώνεται να δρασκελίσει ένα διάσελο στα 380 μ., ενώ ο σημερινός ασφαλτόδρομος είναι αισθητά μακρύτερος (10.6 χλμ.) και περνά από τα 140 μ.