Εκκλησίες της Καλύμνου

Χριστός της Ιερουσαλήμ

Στη καρδιά της έκτασης όπου στην αρχαιότητα και μέχρι τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους βρισκόταν το τέμενος του Δηλίου Απόλλωνος, και με αρχιτεκτονικά μέλη και δόμους από το αρχαίο ιερό, οικοδομήθηκε τον 5ο αι. η μεγάλη τρίκλιτη βασιλική που λέγεται σήμερα "Χριστός της Ιερουσαλήμ". Ο ναός καταστράφηκε στα μέσα του 6ου αι. από σεισμό και επισκευάστηκε. Διατηρείται σε καλή κατάσταση η αψίδα του ιερού και μέρος του υπόλοιπου οικοδομήματος. Το κεντρικό κλίτος είναι στρωμένο με μεγάλες μαρμάρινες πλάκες, ενώ το νότιο καλύπτεται από ψηφιδωτές παραστάσεις με θέματα από τη φύση.

Παναγιά Κυρά-Χωστή

Πρόκειται για κτίσμα του 11ου αι. Αποτελείται από τρία διαμερίσματα, από τα οποία το ανατολικό διατηρεί ζωγραφικό διάκοσμο. Τόσο στο οικοδομικό υλικό του ναού, όσο και στον περίβολο διασώζονται αρχιτεκτονικά μέλη παλαιότερης βασιλικής. Ο ναός είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου.

Παλαιοπαναγιά, Βαθύς

Η παλαιοχριστιανική βασιλική της Παλαιοπαναγιάς στο Βαθύ είναι η μεγαλύτερη βασιλική στην ανατολική λεκάνη του νησιού. Βρισκόταν πάνω σε ομαλό ύψωμα που δεσπόζει στη λεκάνη. Κατά θέση σώζονται εκτεταμένα ερείπια που περιλαμβάνουν μεγάλο μέρος της θεμελίωσης και δαπέδα με μωσαϊκά, καθώς και λείψανα των τοίχων με ψηφιδωτά, κτιστή κλίμακα ανόδου σε υπερώο και ημικυκλική αψίδα. Από τον εξοπλισμό του ναού βρέθηκαν τμήματα μεγάλης Αγίας Τράπεζας, λείψανα σύνθρονου, μέρος βαπτιστηρίου, ενώ διακρίνονται λείψανα από το διακονικό, μία υδατοδεξαμενή και άλλα προσκτίσματα.

Άγιος Νικόλαος Πόθιας

Ο μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Νικολάου, προστάτη της Καλύμνου, κτίστηκε στα 1860-1875. Η θέση, το μέγεθος, ο αρχιτεκτονικός τύπος, η εσωτερική οργάνωση και ο διάκοσμος του ναού καθρεφτίζουν την κοινωνική, οικονομική και καλλιτεχνική ακμή της Καλύμνου στα τέλη του 19ου αι.

Ο ναός ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο της τρουλλαίας τρίκλιτης βασιλικής με εγκάρσιο κλίτος. Οι εξωτερικές διαστάσεις του είναι 24Χ20 μ. Εσωτερικά, ο ναός κοσμείται με νεώτερους πίνακες δυτικής τεχνοτροπίας που απεικονίζουν αγίους και σκηνές από τον κύκλο της ζωής του Χριστού, ενώ το 1990 προστέθηκαν στο Ιερό Βήμα τοιχογραφίες βυζαντινής τεχνοτροπίας. Φέρει επιβλητικό επισκοπικό θρόνο του 1912 από λευκό μάρμαρο. Το τέμπλο είναι από λευκό μάρμαρο, συνετέθη από τον γλύπτη Ν. Περάκη το 1923 και κοσμείται με εικόνες των Καλύμνιων ζωγράφων Μ. Αλαχούζου και Γ. Οικονόμου, έργα της περιόδου 1895-1925.

Εξωτερικά του ναού υπάρχουν τάφοι του Καλύμνιου ευεργέτη Ε. Βουβάλη και της οικογένειας Χριστοδουλάκη.

Χάριν της ιστορικής, αρχιτεκτονικής, κοινωνικής και καλλιτεχνικής σημασίας του, ο ναός έχει κηρυχθεί προστατευόμενο μνημείο.

Ανάσταση Πόθιας

Μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός που χτίστηκε στη δεκαετία του 1980 στη μνήμη των θυμάτων του πασχαλινού εθίμου πυροτεχνημάτων με δυναμίτες.

Άγιος Θεόδωρος, Βαθύς

Υστεροβυζαντινός κοιμητηριακός ναός της συνοικίας Μετόχι του Βαθέως.

Άγιος Ακίνδυνος, Βαθύς

Μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός της συνοικίας Στημένια του Βαθέως, πάνω στον παλιό ημιονικό δρόμο της κοιλάδας.

Παναγία Γαλατιανή

Μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός στην ομώνυμη κορυφή της ΒΔ οροσειράς της Καλύμνου. Το προσωνύμιο Γαλατιανή (αλλού και Γαλατηνή ή Γαλατούσα) αναφέρεται στη αρωγή της Παναγίας στις λεχώνες κατά το θηλασμό, αλλά και στη μέριμνά της για τα ζώα που παράγουν γάλα και ουσιαστικά υποστασιοποιεί την έγνοια μιας γνήσια αγροτικής θεάς για το πιό βασικό αγαθό του ποιμενικού κόσμου, το γάλα.

Το ξωκλήσι κτίστηκε στις αρχές του 19ου αι. και παλιότερα έφερε επάργυρη ιερή εικόνα της Παναγίας βρεφοκρατούσας (σήμερα η εικόνα φυλάσσεται τον ναό του Αγίου Νικολάου στα Αργινώντα). Χαμηλότερα διατηρείται μεγάλη χτιστή δεξαμενή των βυζαντινών χρόνων και διακρίνονται λείψανα πολλών κτισμάτων και μεγάλςη οχύρωσης.

Προφήτης Ηλίας Ψηλός

Μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός στην ομώνυμη κορυφή της κεντρικής οροσειράς της Καλύμνου - το ψηλότερο σημείο του νησιού, εξ' ου και το προσωνύμιο "Ψηλός". Ο ναός περιβάλεται από πολλά βοηθητικά κτίρια, που εξυπηρετούν τις ανάγκες του ετήσιου πανηγυριού. Οι στέγες και τα δάπεδα τροφοδοτούν δύο μεγάλες δεξαμενές.

Το πανηγύρι συγκεντρώνει αρκετό πλήθος που ανεβαίνει κυρίως από το δυτικό μονοπάτι (από το Χωριό).

Άγιος Δημήτριος

Μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός στη συνοικία Μετόχι του Βαθέως.

Άγιος Ιωάννης Θεολόγος

Μικρή σπηλαιοεκκλησία ανάμεσα στο οροπέδιο Νερόλακκος και την κορυφή Προφήτης Ηλίας. Ο ναός φέρει πόρτα στο στένεμα της σπηλιάς και Ωραία Πύλη που οριοθετεί το ιερό βήμα.

Παναγία Τσικούων

Η εκκλησία της Παναγιάς Τσικούων (λέγεται και Παναγιά της Χώρας ή Παναγία Τσουκχουών ή Παναγία Χαριτωμένη) χτίστηκε το 1794 στο ζωτικό κέντρο της Χώρας (σήμερα Χωριό). Είναι μια μεγάλη τρίκλιτη τρουλαία βασιλική με ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο τέμπλο. Στην ανέγερση του ναού χρησιμοποιήθηκαν αρχιτεκτονικά μέλη (κίονες, κιονόκρανα, επιγραφές, ανάγλυφα, δόμοι) από το ιερό του Δηλίου Απόλλωνα. Μερικά από τα στοιχεία αυτά διατηρούνται σε εμφανή σημεία σε άριστη κατάσταση. Εσωτερικά, ο ναός φέρει πλούσια εικονογράφηση με έργα όλων των σημαντικών ζωγράφων και αγιογράφων του νησιού.

Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, στην εκκλησία αυτή φυλάσσοντο τα επίσημα απογραφικά και φορολογικά έγγραφα της Καλύμνου. Σήμερα διατηρείται μικρή συλλογή από παλιές σφραγίδες και βουλοκέρια, ιστορικά έγγραφα και εκκλησιαστικά κειμήλια.

Άγιος Φώτης

Ο μικρός ναός του Αγίου Φώτη φωλιάζει κάτω από μια μεγάλη ορθοπλαγιά, καταμεσής ενός απόκρημνου, ερημικού και υπιβλητικού τοπίου. Ο πρόναος και το ιερό στέγονται από μια βραχοσκεπή και δίπλα υπάρχει βοηθητικό κτίσμα και δεξαμενή. Το δειλινό, οι μαύρες σιλουέτες από τις σταχτάρες προειδοποιούν για τις ορθοπλαγιές που φλέγονται από το φώς του ήλιου που χάνεται πίσω από την Τέλενδο.

Παλαιοχριστιανική βασιλική Αγίας Ειρήνης

Λείψανα τρίκλιτης βασιλικής χτισμένης σε βράχινο αντέρεισμα της εισόδου του λιμανιού του Βαθέως. Σώζονται οι πρώτοι δόμοι των ιερών σε χαμηλό ύψος. Στο κεντρικό κλίτος έχει χτιστεί μονόχωρον υστεροβυζαντινός ναός της Αγίας Ειρήνης.

Παλαιοχριστιανική βασιλική στη Ρίνα

Λείψανα τρίκλιτης βασιλικής χτισμένης στο άκρο της βατής πλαγιάς, πάνω από την εισόδου του λιμανιού του Βαθέως. Σώζονται τμήματα της τοιχοποιΐας σε ικανό ύψος.

Παλαιοχριστιανική βασιλική Αγίου Γεωργίου

Υστεροβυζαντινός ναός του Αγίου Γεωργίου χτισμένος πάνω στα λείψανα τρίκλιτης βασιλικής.

Παλαιοχριστιανική βασιλική στη Ρίνα

Υστεροβυζαντινός ναός χτισμένος πάνω στα λείψανα τρίκλιτης βασιλικής.

Άγιοι Απόστολοι, Άργος

Οι Άγιοι Απόστολοι είναι ο μεγαλύτερος ναός και πιθανόν το καθολικό παλιού μοναστηριακού συγκροτήματος, που περιελάμβανε επίσης το παρεκκλήσια του Οσίου Χριστοδούλου και της Παναγίας Κυράς. Ο ναός χρονολογείται στον 11ο με 12ο αι. και στην τοποιχοποιΐα του έχουν αναγνωριστεί αρχιτεκτονικά μέλη, πιθανόν από αρχαίο κατά χώραν ιερό. Η βάση της Αγίας Τράπεζας συντίθεται από λίθινο κυλινδρικό βωμό των ελληνιστικών χρόνων με ανάγλυφα βουκράνια και κριαροκεφαλές όπου επικάθηται παλαιοχριστιανικό ιωνικό κιονόκρανο.

Στο εσωτερικό σώζεται μέρος του αγιογραφικού διακόσμου, όπως η ολόσωμη επιβλητική μορφή του Αποστόλου Πέτρου με ράβδο, απ’ όπου κρέμονται τα κλειδιά του Παραδείσου (β΄ μισό 12ου αι.).

Αγία Μαρίνα

Είναι το εκκλησάκι των μαθητών του 1ου Νικηφορείου Γυμνασίου. Εδώ γινόταν ανέκαθεν και εξακολουθεί να γίνεται μέχρι σήμερα, παρουσία μαθητών και εκπαιδευτικών, το μνημόσυνο των Νικηφόρου Ζερβού, ιατρού – ερευνητή και δημιουργού της πρώτης ανώτερης σχολής στα Δωδεκάνησα. Ακόμα και σήμερα, όλοι ανεξαιρέτως οι μαθητές τις μέρες των εξετάσεων, ειδικά των πανελληνίων, ανάβουν ένα κεράκι στην Αγία Μαρίνα πριν πάνε να γράψουν.