Εθνικός Δρυμός Οίτης

Το Δέλτα του Σπερχειού
και ο μυχός του Μαλιακού κόλπου

Ο κάτω ρους του Σπερχειού, αφού δεχθεί τα νερά του Μέλανα (Μαυρονέρι), του Ασωπού, του Γοργοπόταμου και του Ξηριά Υπάτης, εκβάλλει στον Μαλιακό κόλπο, σχηματίζοντας ένα μεγάλο υγροτοπικό σύστημα, κεντρικό στοιχείο του οποίου είναι το Δέλτα, μια μεγάλη επίπεδη έκταση λασπόβαλτων, αλμυρόβαλτων, ελών, καναλιών και τάφρων.

Οι εκβολές του Σπερχειού αποτελούν ένα από τα πλέον ενεργά και ταχέως εξελισσόμενα πεδία πλημμυρικών μηχανισμών και προσχώσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην αρχαιότητα οι παραπόταμοι του κατώτερου ρου του Σπερχειού χύνονταν απ΄ευθείας στη θάλασσα, ενώ έκτοτε συμβάλλουν με τον Σπερχειό. Άλλωστε, η τεράστια μάζα προσχώσεων επέδρασε και στη μορφολογία του Μαλιακού, του οποίου η σημερινή γεωγραφία είναι πολύ διαφορετική της εικόνας της κλασικής αρχαιότητας. Είναι γνωστό ότι οι προσχώσεις άλλαξαν και τη γεωγραφία του Στενού των Θερμοπυλών, που από ένα ανασφαλές πέρασμα μέσα στα έλη έχει πλέον εξελιχθεί στη νότια πύλη της κεντρικής Φθιώτιδας.

Πλέον, η μεγάλη ζώνη σχετικά σταθερού εδάφους στα βόρεια των Θερμοπυλών συνιστά κομβική ζώνη του ανατολικού - και σημαντικότερου - άξονα διασύνδεσης νότιας και βόρειας Ελλάδας: από εδώ διέρχεται ο μεγαλύτερος αυτοκινητόδρομος και η κύρια σιδηροδρομική γραμμή της χώρας.

Τέλος, με τη βοήθεια επάλληλων τεχνικών έργων, η μεγάλη ζώνη προσχώσεων του Σπερχειού αξιοποιήθηκε ως γεωργική γη και μετατράπηκε σε βασικό συστατικό της ευημέρειας της Λαμίας. Το σύνολο των παρεμβάσεων στο άλλοτε ασταθές σύστημα ελών και αργιλοαμμωδών εκτάσεων είναι ένα από τα συνθετότερα και πιο αποτελεσματικά σχέδια εγγείων βελτιώσεων που έγιναν στη χώρα.

Ένα περίπλοκο σύστημα ρεόντων και στάσιμων νερών

Στο Δέλτα του Σπερχειού απλώνεται ένα μωσαϊκό γεωργικών (ορυζώνες και καλλιέργειες βαμβακιού, καλαμποκιού και σιτηρών) και φυσικών ζωνών (αλμυρόβαλτοι, παλιρροιακοί λασπότοποι, μεγάλες εκτάσεις με αλόφυτα, θαμνώνες με αλμυρίκια και γραμμικοί καλαμώνες). Εκτός από τα αλμυρίκια, δεν υπάρχουν δασικές συστάδες στο Δέλτα, αξίζει ωστόσο να αναφερθεί το παραθαλάσσιο πλατανόδασος στις εκβολές του Βελά, στον Πλατανιά (βόρειος Μαλιακός), έκτασης 16 στρεμμάτων.

Γύρω από το Δέλτα απλώνεται ο Μαλιακός κόλπος. Πρόκειται για μια ημίκλειστη θαλάσσια περιοχή έκτασης περίπου 90 τετ.χλμ., που συνδέεται με το Αιγαίο Πέλαγος και τον Β. Ευβοϊκό Κόλπο μέσω των διαύλων Ωρεών και Κνημίδας αντίστοιχα. Διακρίνεται στον εσώτερο Μαλιακό, με αβαθή κυρίως νερά, και τον εξωτερικό Μαλιακό, με βάθη που φτάνουν τα 30μ.

Το σύστημα των υγροτοπικών εκτάσεων που απλώνεται ανάμεσα στη χέρσο και τον Μαλιακό αποτελείται από 7-8 διακριτές ενότητες, ξεκινώντας από το ακρωτήρι Χιλιομίλι (όπου βρίσκεται ο φάρος Αντερός, του 1890, με μεταλλικό πύργο ύψους 8 μ.) και φτάνει κοντά στην Αγία Μαρίνα Στυλίδας. Ανάμεσα στο Χιλιομίλι και τη Μπούκα μεσολαβεί ο αβαθής όρμος της Αγίας Τριάδας, ακριβώς μπροστά στον ομώνυμο οικισμό. Ακολουθεί ο όρμος Κακολάσπη, που κρύβει πολλούς λασπόβαλτους, και μετά ένα μεγάλο σύστημα ελών φτάνουμε στον όρμο Σπηλήδι.

Μετά το Σπηλήδι συναντάμε την Παλαιά Κοίτη του Σπερχειού, που αν και οριοθετημένη με αναχώματα, διατηρεί μια εικόνα φυσικότητας, φέρει πλούσια βλάστηση και φιλοξενεί σημαντικούς πληθυσμούς πουλιών. Η Παλιά Κοίτη περνά κοντά από το αντλιοστάσιο του ΤΟΕΒ Ανθήλης (μεγάλο αντλιοστάσιο στο χαμηλότερο σημείο της περιοχής, που αντλεί νερό από τις αποστραγγιστικές τάφρους και το μεταφέρει με κανάλι στη θάλασσα) και συνεχίζει μέχρι τη θάλασσα, στη Μπούκα Ανθήλης, κοντά στο Λιβάρι, στη νότια πλευρά του όρμου Κόμμα. Στο τελευταίο σκέλος της έχει 2-3 μικρά "λιμανάκια" με ψαρόβαρκες και μερικές ψαροκαλύβες.

Στη βόρεια πλευρά του όρμου Κόμμα καταλήγει η Νέα Κοίτη του Σπερχειού, στην οποία έχει ήδη συμβάλλει η Γερμανική Τάφρος (παλιό κανάλι που συγκεντρώνει τις ΒΔ αποστραγγιστικές τάφρους και πρόσφατα και την εκροή του Βιολογικού Καθαρισμού Λαμίας). Η Νέα Κοίτη παραλαμβάνει και τις ΒΑ αποστραγγιστικές τάφρους και φτάνει στη θάλασσα. Κατασκευάστηκε με σκοπό την ταχύτερη παροχέτευση των νερών του Σπερχειού, σε περίπτωση πλημμύρας (είχε υποννοηθεί ότι μπορεί να γίνει πλωτή και συνδυαζόμενη με εκβάθυνση λεκάνης εν είδη λιμανιού στο Κόμμα, να αποτελέσει τουριστικό αξιοθέατο της Λαμίας). Στο σημείο που συναντάει η Γερμανική Τάφρος τη η Νέα Κοίτη υπάρχουν δυο γέφυρες σύνδεσης.

Στην αξία της περιοχής ως πόρος του πρωτογενή τομέα πρέπει να συνυπολογιστεί ότι ο Μαλιακός είναι ένας τεράστιος φυσικός ιχθυογεννητικός σταθμός, που τροφοδοτεί τον Βόρειο Ευβοϊκό με ψάρια, στηρίζοντας την τοπική αλιεία. Τον ίδιο ρόλο έχει ο μικρός ποταμός Αλμυροπόταμος (στη βόρεια πλευρά του κόλπου, κοντά στο Αχλάδι), που σχηματίζει μια περιορισμένης έκτασης εκβολή με ζεστό υφάλμυρο νερό.

Πέραν της σημασίας του Μαλιακού ως αλιευτικό πεδίο, αξίζει να επισημανθεί η μεγάλη αξία του ως φυσικό οικοσύστημα, τόπος διατροφής χιλιάδων υδρόβιων και παρυδάτιων πουλιών, αλλά και λιγότερο προφανών οργανισμών, όπως τα ολοθούρια (ή αγγούρια της θάλασσας). Πρόσφατη είναι η παρουσία του Μπλε καβουριού (Callinectes sapidus). Πρόκειται για καβούρι του Δυτικού Ατλαντικού, που εισήχθη ως εκτρεφόμενο σε λεκάνες στη Βόρεια Ελλάδα, από όπου επεκτάθηκε σε πολλές ρηχές θάλασσες της χώρας, ανάμεσα στις οποίες και ο Μαλιακός. Οι αποικίες του Μπλε καβουριού στον Μαλιακό δεν θεωρούνται εκμεταλλεύσιμες και προς το παρόν τα μικρά αλιεύματα απορρίπτονται.

Από την οπτική της ορνιθοπανίδας, το δέλτα του Σπερχειού αποτελεί τον σημαντικότερο υγρότοπο της Ανατολικής Στερεάς και έναν από τους μεγαλύτερους και αξιολογότερους της χώρας. Έχει επίσης την ιδιαιτερότητα να αποτελεί το νοτιότερο όριο εξάπλωσης στην Ελλάδα για πολλά είδη που διαχειμάζουν στα βόρεια (δες αναλυτικούς πίνακες και φωτογραφίες στο κεφάλαιο Πουλιά του Δέλτα Σπερχειού και των υγροτόπων Μαλιακού).

Για το λόγο αυτόν, τόσο η κοιλάδα όσο και το δέλτα του Σπερχειού έχουν ενταχθεί στο Δίκτυο Natura 2000 ως Ειδική Ζώνη Διατήρησης (GR2440002) και Ζώνη Ειδικής Προστασίας (GR2440005).

Πηγές:
Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Norwegian Institute of Bioeconomy Research, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία 2017. Ολοκληρωμένη μελέτη περιβάλλοντος και χαρτογράφησης για την βελτίωση των σχεδίων διαχείρισης της λεκάνης απορροής και της παράκτιας ζώνης του Σπερχειού ποταμού (SPERCHIOS). Τελική Έκθεση. Πρόγραμμα «GR02 – ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ». ΧΜ ΕΟΧ 2009-2014.

Πεζοπορώντας Στις Ακτές Του Μαλιακού Αδάμης Ε., Τ. Ευθυμίου, Β. Κανέλλος 2006. Αναζητώντας ίχνη του Ομηρικού Αχιλλέα στην κοιλάδα του Σπερχειού. Ιστορική – Μυθολογική – Φιλολογική – Λαογραφική και Τοπογραφική προσέγγιση. Έκδοση Ι.Ν.Αγίου Νικολάου Πτελείας Φθιώτιδος.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος