Γεωγραφία των Σπετσών

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

Οι Σπέτσες είναι νησί του Αργολικού κόλπου και βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της εισόδου του, κοντά στο Πόρτο Χέλι Ερμιονίδας. Το νησί έχει σχήμα καμπύλο ελλειψοειδές στον άξονα ΒΔ-ΝΑ, με πλατύτερη πλευρά την ΝΑ. Αν και συνήθως παρομοιάζουν το σχήμα του με καβούκι χελώνας, η κάτοψή του μοιάζει περισσότερο με απολιθωμένο τριλοβίτη.

Η έκταση του νησιού είναι περίπου 20 τετ. χλμ (19.978 στρέμματα), οι διαστάσεις του είναι 7,6x4,5 χλμ και η ακτογραμμή του έχει μήκος 43.3 χλμ.

Ο διαμελισμός της ακτογραμμής είναι έντονος: Ο λόγος του μήκους της πραγματικής ακτογραμμής προς αυτό της περιμέτρου που ορίζεται από τα ακρότατα των ακρωτηρίων (convex hull) είναι σχεδόν 2. Η βόρεια πλευρά είναι λιγότερο διαμελισμένη και οι κύριες εντομές είναι η σειρά ορμίσκων του λιμενικού συστήματος του οικισμού των Σπετσών και ο όρμος της Ζογεριάς. Στην ανατολική και νότια πλευρές αποτέμνονται διαδοχικά οι όρμοι της Αγίας Μαρίνας, του Κουζουνού, της Ξυλοκέριζας, των Αγίων Αναργύρων, της Αγίας Παρασκευής και της Τσάκωνας.

Ο φυσικός άξονας του νησιού σχηματίζεται από ένα χαμηλό βουνό, τον Προφήτη Ηλία, ύψους μόλις 245 μ., που ωστόσο καταλαμβάνει όλη τη χερσαία έκταση. Η δομή του βουνού των Σπετσών είναι απλή: Ουσιαστικά, το συγκρότημα αποτελείται από μια κύρια κορυφογραμμή, που με ίδια κατεύθυνση με το περίγραμμα του νησιού, απλώνει ένα λοφώδες ανάγλυφο από το ΝΑ ακρωτήρι του Καρακαλά έως τον Κάβο Καμάρες, στη ΒΔ άκρη. Η γεωμορφολογία είναι επίσης πολύ απλή: Ο συνδυασμός ασυνεχειών της ιζηματογένεσης, τεκτονικών αστοχιών και της υδραυλικής και αιολικής διάβρωσης έχει σχηματίζει πάνω στο σκληρό κροκαλοπαγές υλικό δύο σειρές επάλληλες ράχες που καταλήγουν στην βορεινή και μεσημβρινή πλευρά, αντίστοιχα. Οι ενδιάμεσες ρεματιές είναι ρηχές με ελάχιστη χειμαρρική απορροή. Τα πηγαία νερά είναι ελάχιστα και σε όλες τις περιπτώσεις πρόκειται για υδροφορίες σχισμάτων και ρωγμών του συμπαγούς κατά τ' άλλα πετρώματος, με πολύ μικρή παροχή. Οι κάτοικοι των Σπετσών αξιοποίησαν παλαιότερα στο έπακρο τις μικρές αυτές πηγές, συγκεντρώνοντας την σταγονορροή τους σε μικρές και μεγαλύτερες δεξαμενές. Παράλληλα, άνοιξαν μικρά πηγάδια, κυρίως στο περατό εδαφικό στρώμα των παράκτιων λεκανών. Τα πηγάδια αυτά δίνουν πόσιμο νερό μόνο αν η άντληση είναι αργή - αλλιώς ο κορεσμένος σε θαλασσινό νερό κατάντι υδροφορέας υποχωρεί προς το πηγάδι και το νερό σύντομα έχει απαγορευτική αλατότητα.

Το οικιστικό σύστημα του νησιού είναι μονοπολικό: Ο μεγάλος, σφιχτά κτισμένος οικισμός των Σπετσών καταλαμβάνει τις πλαγιές πάνω από το μικρό φυσικό λιμένα, στην εγγύτερη προς τη στεριά πλευρά. Οι Σπέτσες, όπως αποκαλείται ο οικισμός κατά την πάγια τάση χρήσης ενός κοινού ονόματος για το χώρο και την κατοίκηση στα μικρά νησιά, αποτελείται από 5 συνοικίες - Πιτυούσα, Κοκκινάρια, Κουνουπίτσα, Καστέλλι, Σουρμπούτι - και φιλοξενεί 4.000 μόνιμους κατοίκους - συν μερικές χιλιάδες επισκέπτες κατά την θερινή περίοδο.

Πέραν του κύριου οικισμού, υπάρχουν μερικές διάσπαρτες κατοικημένες ζώνες, στις περισσότερες περιπτώσεις συγκροτήματα ιδιωτικών κατοικιών ή συσπειρώσεις εξοχικών οικιών, όπως στους Αγίους Αναργύρους και το Λιγονέρι. Στις Σπέτσες λειτουργούν 2 μοναστήρια, η μονή Παναγίας Γοργοεπηκόου και η μονή Αγίων Πάντων. Στις βαθύτερες εγκολπώσεις της, η ακτή του νησιού κρύβει αρκετές παραλίες, όλες με βότσαλο ή ψιλό χαλικάκι. Οι πιο γνωστές είναι της Αγίας Μαρίνας (οργανωμένη), η οργανωμένη παραλία των Αγίων Αναργύρων, της Αγίας Παρασκευής, του Βρέλλου και της Ζογεριάς, χωρισμένη σε δύο λοβούς, την κυρίως Ζογεριά και τη Μικρή Ζογεριά ή Λαζαρέτο. Το οδικό δίκτυο του νησιού αποτελείται από έναν και μοναδικό άξονα, που το περιτρέχει στην υψομετρική καμπύλη των 50 μέτρων. Τα παρακλάδια που εξυπηρετούν τις παραλίες ή άλλους προορισμούς είναι λίγα και σύντομα. Ένα πλέγμα από χωματόδρομους πλαισιώνει και διασχίζει τον ορεινό όγκο. Στο νησί δεν μπορούν να αποβιβαστούν αυτοκίνητα επισκεπτών, ενώ απαγορεύεται η κυκλοφορία Ε.Ι.Χ. στον οικισμό. Ο οδικός φόρτος συνίσταται σε ελάχιστα ταξί και λίγα δημοτικά και επαγγελματικά οχήματα. Οι ντόπιοι και οι επισκέπτες κινούνται με σκούτερ, ATV και ποδήλατα.

Από τις αρχές του 19ου έως και τα μέσα του 20ού αιώνα, οι Σπέτσες είχαν μια μικτή οικονομία πρωτογενούς τομέα και θαλάσσιων μεταφορών και εμπορίου. Ο πρωτογενής αφορούσε κύρια τη γεωργία (με βασικά προϊόντα τις ελιές, το λάδι, τα δημητριακά, τα σταφύλια και τα αμύγδαλα) και σε μικρότερο βαθμό την κτηνοτροφία. Παλιά χωράφια και λείψανα ανεμόμυλων και αλωνιών μαρτυρούν τη διασπορά των αγροτικών δραστηριοτήτων στο νησί. Από τη δεκαετία του 1960 η οικονομία των Σπετσών προσανατολίστηκε στον τριτογενή τομέα και ειδικότερα στον τουρισμό. Ο Δήμος Σπετσών περιλαμβάνει το νησί των Σπετσών και όλες τις κοντινές νησίδες - με μεγαλύτερη τη Σπετσοπούλα - καθώς και τα νησιά Βελοπούλα και Φαλκονέρα.