Μνημεία της Σαλαμίνας

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

Στη Σαλαμίνα έχει εντοπιστεί και στις περισσότερες περιπτώσεις ανασκαφεί διεξοδικά ένα μεγάλο πλήθος αρχαιολογικών θέσεων.

Μεγάλο μέρος των ευρημάτων εκτίθεται στο νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Σαλαμίνας. Στις αίθουσες περιλαμβάνονται εκθέματα από τους οικισμούς και τα νεκροταφεία της προϊστορικής περιόδου, αλλά και ευρήματα από τη γεωμετρική έως και την πρωτοβυζαντινή περίοδο. Εκτίθεται επίσης το Μετρολογικό ανάγλυφο της Σαλαμίνας. Ειδική μνεία γίνεται στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας.

Αρχαία πόλη Σαλαμίνας

Η αρχαία πόλη της Σαλαμίνας αποτελούσε έναν από τους πλέον σημαντικούς οικονομικούς και εμπορικούς σταθμούς της αρχαιότητας και διαδραμάτιζε ρόλο στην ευρύτερη περιοχή.

Η πόλη βρισκόταν στον όρμο Αμπελάκια και απλωμνόταν μέχρι την Κυνόσουρα. Στη ζώνη αυτή έχουν βρεθεί ερείπια περιβόλου, τειχών και λείψανα αρχαίων κτισμάτων, που μπορεί να ταυτίζονται με τα δημόσια κτίρια που αναφέρει ο Παυσανίας. Διακρίνονται επίσης οι υποδομές του σημαντικού λιμανιού με τις αρχαίες ναυπηγικές εγκαταστάσεις.

Μυκηναϊκή ακρόπολη Κανακίων

Ανάμεσα στους πολλούς και σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους της Σαλαμίνας, ξεχωριστή θέση έχει η προϊστορική ακρόπολη των Κανακίων, που ανασκάπτηκε τις τελευταίες δεκαετίες από τον καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γιάννη Λώλο. Καθώς η πρώτη, μεγάλη, φάση της ανασκαφής έχει ολοκληρωθεί, έχει αποδοθεί στη γνώση και τη θέα του κοινού μια σπουδαία μυκηναϊκή ακρόπολη με ανακτορικό συγκρότημα και τμήματα οικισμού, ταυτισμένο με το βασίλειο του Αίαντα.

Ο ανασκαμένος χώρος περιλαμβάνει 45 δωμάτια και βοηθητικούς χώρους. Με βάση τα ευρήματα, τεκμηριώνεται μια διάρκεια χρήσης του χώρου από το τέλος των νεολιθικών χρόνων έως και λίγο μετά το 1200 π.Χ. Η περίοδος ακμής του οικισμού σημειώνεται τον 13ο αι., εποχή λάμψης όλων των μυκηναϊκών κέντρων της νότιας Ελλάδας.

Ανάμεσα στα ευρήματα που βρέθηκαν εδώ είναι και ένα χάλκινο έλασμα, σφραγισμένο με το όνομα του Φαραώ Ραμσή Β΄(1279-1213 π.Χ.). Το έλασμα προέρχεται από φολιδωτή πανοπλία Ανατολικού τύπου και είναι το μοναδικό μεταλλικό στοιχείο που έχει βρεθεί σφραγισμένο με αιγυπτιακή βασιλική δέλτο.

Κυκλικό ταφικό μνημείο στην Κόγχη

Στο ακρωτήρι Κόγχη, στην ανατολική πλευρά της νότιας Σαλαμίνας, πάνω σε χαμηλή αλλά περίοπτη κορυφή υψώθηκε τον 4ο αιώνα Πρόκειται κυκλικό ταφικό μνημείο, που αποτελείται από μεγάλο περίβολο, μέσα στον οποίο τοποθετήθηκαν τουλάχιστον τέσσερις ταφές προσώπων της ίδιας οικογένειας.
Το μνημείο είχε καταρρεύσει κατά το μεγαλύτερο τμήμα του λόγω, κυρίως φυσικών αιτίων, ωστόσο όλα σχεδόν τα μέλη των δόμων βρίσκονταν κατά χώραν. Αυτό διευκόλυνε την αναστήλωσή του που ολοκληρώθηκε το 2016 και απέδωσε το μνημείο πλήρες και σε άριστη στατική κατάσταση.
Ο περίβολος έχει διάμετρο 10,70 μ. και ύψος 3,50 μ. και αποτελείται από από 6 σειρές ογκόλιθων από τοπικό ασβεστόλιθο. Στο εσωτερικό του περιβόλου, βρέθηκαν οι σαρκοφάγοι από ταφές και τετράγωνο βάθρο που έφερε, κατά τη συνήθεια της εποχής, μεγάλο γλυπτο, ως επιτύμβιο «σήμα».
Φαίνεται ότι το μνημείο ανήκε σε εύπορο κάτοικο της Σαλαμίνας, που δημιούργησε ένα τοπόσημο, ορατό τόσο από τη στεριά, όσο και από τη θάλασσα.

Σπήλαιο Ευριπίδη

Το σπήλαιο Ευριπίδη βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της νότιας Σαλαμίνας, ανάμεσα στους οικισμούς Περιστέρια και Κολώνες, στη βάση μεγάλου βράχινου μετώπου, σε υψόμετρο 115 μ. Σπηλαιολογικά, αποτελείται από πολύ στενούς διαδρόμους, που οδηγούν σε χαμηλούς θαλάμους. Η είσοδος είναι διπλή και ιδιαίτερα στενή. Το σπήλαιο έχει ταυτιστεί με το ησυχαστήριο του τραγικού ποιητή Ευριπίδη, για τον οποίο αναφέρεται ότι αποσυρόταν και έγραφε τα έργα του στη Σαλαμίνα.

Λίγο χαμηλότερα υπήρχε μικρή πηγή, κοντά στην οποία είχε ιδρυθεί ιερό του Διονύσου, που περιλάμβανε ορθογώνιο ναΐσκο και υπαίθριο λατρευτικό χώρο. Μετά τον 2ο αιώνα π.Χ., οπόταν το ιερό καταστράφηκε, η λατρεία του Διονύσου, σε συνδυασμό αυτήν του θεοποιημένου Ευριπίδη, συνεχίστηκε στο σπήλαιο.
Το σπήλαιο ανασκάφηκε συστηματικά και τα ευρήματα (κοσμήματα, νομίσματα, αντικείμενα θρησκευτικής λατρείας, μια σιδερένια αιχμή και ένα τμήμα σκύφου με το όνομα του Ευριπίδη) αποδεικνύουν τη συνεχή και εντατική χρήση του από τη Νεολιθική περίοδο έως την εποχή της Φραγκοκρατίας.
Ευρήματα από το σπήλαιο και το ιερό εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σαλαμίνας.

Φράγκικος πύργος στα Αμπελάκια

Ο πύργος στα Αμπελάκια βρίσκεται κοντά στην εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου. Είναι ορθογώνιας κάτοψης και χρονολογείται στον 13ο αιώνα, άρα την περίοδο της Φραγκοκρατίας στην Αττική. Το οικοδομικό υλικό είναι ένας συνδυασμός αρχαίων ορθογώνιων λίθων, προερχόμενων από τα λείψανα της αρχαίας πόλης της Σαλαμίνας, και αργών λίθων και κεραμικής.
Στην πλήρη μορφή του, ο πύργος θα ήταν τριόρωφος, ανάλογος με τους πύργους στην Βραυρώνα και στην Οινόη του Μαραθώνα. Σήμερα σώζεται μόνο η βάση της δυτικής πλευράς, σε ύψος περίπου 3 μ., ενώ διατηρείται στο έδαφος το σχήμα της κάτοψης.

Δίκτυο φρυκτωριών Σαλαμίνας

Στη Σαλαμίνα έχουν καταγραφεί 2 ή 3 φρυκτωρίες. Η ασφαλέστερη θέση είναι στην μικρή κορυφή Φουρίθι, στην καρδιά του νότιου ορεινού συμπλέγματος του νησιού. Διατηρούνται οι βάσεις και ένας δόμος ενός τετράγωνου κτίσματος.

Νεώτερα μνημεία

Άλλα αξιοθέατα πολιτιστικού ενδιαφέροντος είναι οι περίπου 10 ανεμόμυλοι, μερικοί εκ των οπίων διατηρούνται σε καλή κατάσταση και η οικία του ποιητή Άγγελου Σικελιανού.

---