Βλάστηση της Σαλαμίνας

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

Χάρη στο έντονο ανάγλυφο της Σαλαμίνας, που περιόρισε την οικιστική επέκταση στην παράκτια ζώνη, μεγάλο μέρος του νησιού καλύπτεται από φυσικά τοπία, κυρίως πευκοδάση. Το δάσος της Χαλεπείου πεύκης είναι συμπαγές στο νότο, ενώ στο πυκνοκατοικημένο βορρά είναι διασπασμένο και περιορίζεται κυρίως στις λοφώδεις εξάρσεις.

Το κύριο χαρακτηριστικό των πευκοδασών της Σαλαμίνας είναι οι εκτεταμένες, περίπου ομήλικες συστάδες ψηλών και υγιών δέντρων, που μοιάζουν σχεδόν καλλιεργημένα. Πράγματι, επί αιώνες το δάσος της πεύκης έχει δεχθεί τις φροντίδες των ανθρώπων που ζούσαν από τις παραδοσιακές δραστηριότητες - τους κατραμιτζήδες, τους ασβεστάδες, τους καρβουνιαραίους και τους ρετσινάδες - που μέσα από συνεχή κλαδέματα και εκθαμνώσεις προετοίμασαν μια ανοιχτή δομή, με αραιή συγκόμοση και ελάχιστο υπόροφο.

Έτσι, με σκοπό να εξυπηρετούνται οι δράσεις στο έδαφος, να διευκολύνονται οι μεταφορές και να ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος της πυρκαγιάς, η παραδοσιακή οικονομία δημιούργησε ένα βιώσιμο παραγωγικό δάσος - ακριβώς το αντίθετο από αυτό που πετυχαίνουν τόσο η απόλυτη προστασία, όσο και η άκριτη εκμετάλλευση.

Στο δάσος ο χαμηλός υπόροφος αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από σχίνα (Pistacia lentiscus). Το φθινόπωρο, το παχύ στρώμα πευκοβελόνας στο έδαφος, διατρείται από μικρές και μεγάλες ομάδες μανιταριών του είδους Lactarius salmonicolor.
Εντός και εκτός δάσους, οι πάμπολλες ρεματιές φράζονται από πυκνά συμπλέγματα αρκουδόβατων (Smilax aspera), μαζί με πικροδάφνες, σπαραγγιές, ιτιές (Salix sp.), λεύκες (Populus sp.), λυγαριές (Vitex agnus-castus), σκλήθρα (Alnus glutinosa) και πλατάνια (Platanus orientalis).

Εκτός του δάσους, στις βραχώδεις και άγονες πλαγιές, η πεύκη αντικαθίσταται από το θαμνοκυπάρισσο (Juniperus phoenicea). Εδώ ο υπόροφος συντίθεται από πουρνάρια (Quercus coccifera) μαζί με την τυπική ομάδα αγκαθωτών θάμνων της μεσογειακής βλάστησης, όπως οι ασπάλαθοι (Calicotome villosa) και οι αφάνες, μπερδεμένα με σπάρτα, λαδανιές, ρείκια, γαλατσίδες, κάππαρη, θρούμπια και θυμάρια. Κατά τόπους συναντάμε κοκκορεβυθιές (Pistacia terebinthus), κουτσουπιές (Cercis siliquastrum), κρητικά σφενδάμια (Acer sempervirens) και φυλλίκια.

Σε θέσεις με πιο περίπλοκο ιστορικό - στο βαθειά επηρεασμένο από τον άνθρωπο φυσικό χώρο της Σαλαμίνας το ιστορικό της χρήσης υποκαθιστά πλήρως τις περιβαλλοντικές διαδικασίες επιλογής και διαδοχής - θα βρούμε ήμερες βελανιδιές, αριές (Quercus ilex), αγριογκορτσιές, κυπαρίσσια, χαρουπιές και αγριελιές (Olea oleaster).
Τέλος, σε μια στενή ζώνη γύρω από τις παραλίες απλώνονται σειρήτια από στιβαρά αλμυρίκια (Tamarix hampeana), σαφώς περιποιημένα ώστε να αποκτήσουν ύψος και πλατιά κόμη.

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η βλάστηση και στις παλιές αγροτικές ενότητες, κυρίως σε αυτές που βρίσκονται στο εσωτερικό των λοφωδών συμπλεγμάτων, όπως το οροπέδιο Γκίνανη. Εδώ, στο χώρο που απέσπασαν οι γεωργοί από το δάσος, θα βρούμε μια μεγάλη ποικιλία από ημιάγρια και ήμερα καρποφόρα, με επικρατούσα φυσικά την ελιά. Στο περιθώριο αυτών των ημιφυσικών οικοτόπων θα βρούμε μια πολύ ενδιαφέρουσα ποικιλία άγριας χλωρίδας.

Το στιφό έδαφος της Σαλαμίνας απέτρεψε τους γεωργούς να δημιουργήσουμε εκτεταμένες αναβαθμίδες στις μεγάλες πλαγιές των κορυφών: οι περισσότερες διαμορφώσεις είναι νεώτερες και έχουν γίνει με τη βοήθεια χωματουργικών μηχανημάτων. Η γεωργία στράφηκε στην πεδινή ζώνη.

Ο εξ'υπολοίπου των αστικών και τουριστικών χρήσεων γεωργικός χώρος της πεδινής ζώνης κρύβει και αυτός μικρές εκπλήξεις, όπως τα πανύψηλα κυπαρίσσια που συνοδεύουν τα παλιά κοιμητήρια ή τα βυζαντινά εκκλησάκια, αλλά και οι διάσπαρτες φυτείες φυστικιάς.

---