Εξερευνήστε τη Μακρινίτσα

Η Μακρινίτσα είναι από τα πιο παραδοσιακά και γραφικά χωριά του Πηλίου. Η εγγύτητά της στο Βόλο σε συνδυασμό με την καλά διατηρημένη παραδοσιακή αρχιτεκτονική, την εντυπωσιακή θέα προς τον Παγασητικό και την ύπαρξη τουριστικών υποδομών διαμονής και εστίασης εξαιρετικής αισθητικής και ποιότητας, την καθιστούν έναν από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς στην Ελλάδα. Η μεγάλη πλακόστρωτη πλατεία με την απεριόριστη θέα είναι το σημείο αναφοράς του οικισμού, δίνοντάς επάξια τον τίτλο "μπαλκόνι του Πηλίου".

Η Μακρινίτσα είναι κτισμένη σε μια πολύ επικλινή πλαγιά, στη δυτική άκρη του μεγάλου ορεινού πετάλου πάνω από το Βόλο. Συγκεκριμένα, το χωριό απλώνεται κατά μήκος της πρώτης ασβεστολιθικής ζώνης μετά τους σχιστόλιθους της Πορταριάς και στην άκρη μιας μεγάλης και αδιάβασης χαράδρωσης, που αποτελεί κα ιτο φυσικό όριο του οικισμού προς τα δυτικά. Στα ανατολικά, η μεγάλη ρεματιά Μέγα Ρέμα δημιουργεί και αυτή με τη σειρά της ένα φυσικό όριο, με μια διαδοχή από κρημνώδη τμήματα της κοίτης.

Περιορισμένη από δεξιά και αριστερά, η Μακρινίτσα επεκτάθηκε προς τα κάτω και τα πάνω, διατηρώντας ως κέντρο της την παλιά πλατεία με την υπέροχη θέα προς τον Παγασητικό. Καθώς ο οικισμός και κυρίως ο πληθυσμός μεγάλωνε, μια σειρά άλλα μικρότερα κέντρα δημιούργηθηκαν γύρω από επιβλητικές εκκλησίες, τόσο πάνω από την πλατεία, όσο και κυρίως προς τα κάτω, όπου μια προέκταση της δομημένης αλυσίδας ονομάστηκε Κουκουράβα.

Το όνομα του οικισμού προέρχεται από το προσωνύμιο της Παναγίας που τιμάται στην παλαιότατη μονή Θεοτόκου Οξείας Επισκέψεως ή Μακρινιτίσσης, η οποία χτίστηκε μετά από την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους (1204). Η μονή κτίστηκε από τους άρχοντες Μελισσηνούς, στους οποίους αποδίδεται η ανατολική Μαγνησία από τους Φράγκους.

Η Μακρινίτσα γεννήθηκε και μεγάλωσε γύρω από το μοναστήρι, σαν άλλο ξώμπουργκο. Οι ευκαιρίες απασχόλησης και η προστασία που παρείχε το μοναστήρι να αποτέλεσαν τα κίνητρα εγκατάστασης αγροτικών ομάδων που έφτασαν εδώ από τα δυτικά. Η αρχική αυτή συνοίκηση αναπτύχθηκε ραγδαία, κυρίως κατά τον 18ο αιώνα, χάρη και στα προνόμια που απολάμβανε όντας "βακούφι", δηλαδή περιοχή που ανήκε στην Υψηλή Πύλη και πιο συγκεκριμένα στη Σουλτάνα. Το καθεστώς των βακουφίων, στα οποία η Μακρινίτσα πρωτεύει τοπικά, ευνοεί τη συσσώρευση πλούτου και επιτρέπει την κατασκευή εκκλησιών και μοναστηριών.

Στις αρχές του 19ου αιώνα, εν μέσω μιας Θεσσαλίας καθαρά αγροτικής, φτωχής και μοιρασμένης σε τσιφλίκια, η Μακρινίτσα ανθούσε χάρη στο εμπόριο του μεταξιού, των δερμάτων και των αγροτικών προϊόντων και έγινε η πολυπλυθέστερη κωμόπολη της περιοχής. Τα άφθονα και μεγαλοπρεπή αρχοντικά της περιόδου, πέραν ότι βάζουν τις βάσεις της ίδιας της πηλιορείτικης αρχιτεκτονικής, βεβαιώνουν την μοναδική θέση που είχε η Μακρινίτσα στο κοινωνικό και παραγωγικό σύστημα της ήδη ευημερούσας ανατολικής Θεσσαλίας.

Από τα μέσα του 19ου αιώνα οι έμποροι της Μακρινίτσας έχουν απλώσει τις δραστηριότητες τους στα Βαλκάνια, στην Οδησσό, στην Ευρώπη και στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Στα τέλη του 19ου αιώνα η Μακρινίτσα είναι ο πυρήνας ενός ακτινωτού συστήματος οικισμών, που φτάνουν τους 7.000 κατοίκους.

Αξιοποιώντας άριστα στις λιγοστές ευκαιρίες ενός εξαιρετικά δυσμενούς αναγλύφου, η κατοίκηση είναι συνεχής, από την κορυφή του οικισμού, στα 750 μ. υψόμετρο και μέχρι τη βάση του, στα 250 μ. Τυπικά, μέσα στη ζώνη αυτή, που οριοθετείται από την απότομη πλαγιά προς το ρέμα και το απόκρημνο φαράγγι του Σαρακηνού, διακρίνονται δύο οικισμοί, η καθεαυτό Μακρινίτσα ψηλά και η Κουκουράβα χαμηλότερα. Επιπλέον, στην κυρίως Μακρινίτσα διακρίνονται επιμέρους συνοικίες, διαρθωμένες στην κοινωνική οργάνωση των ενοριών: ως επακόλουθο οι συνοικίες δανείζονται το όνομα της αντίστοιχης εκκλησίας: Παναγία, Μεταμόρφωση, Αγία Τριάδα κλπ.

Η απίστευτη υψομετρική διαφορά των 500 μέτρων - ανυπέρβλητο φυσικό εμπόδιο σε άλλες περιπτώσεις - προσέφερε στη Μακρινίτσα φυσική προστασία και επιβολή στους άλλους οικισμούς και αξιοποιήθηκε πολλαπλά, δημιουργώντας τις ευκαιρίες της κοινωνικής διαφοροποίησης και της ανάδειξης τεχνικών δεξιοτήτων στην οικοδομική.

Ο 20ός αιώνας, περίοδος αποδόμησης των παλιών αυτοκρατοριών, ανάδυσης νέων πόλων παραγωγής και βίαιης αλλαγής του συστήματος μεταφορών, οδηγεί σε συρρίκνωση τον πρωτογενή τομέα και σε πλήρη διάλυση τις δομές που είχαν αναπτυχθεί ανάμεσα και γύρω από τα παλιά κέντρα της Κωνσταντινούπολης και της Βιέννης. Στο νέο τοπίο, η Μακρινίτσα αφοπλίζεται και το δυναμικό της σταδιακά μετακινείται προς το Βόλο, όπου βρίσκει νέες διεξόδους.

Παρόλα αυτά η κώμη διατηρεί την αίγλη και τον πλούτο της και έτσι ανακάμπτει χωρίς κόπο όταν μετά τα μέσα του 20ού αιώνα την προσεγγίζει ο τουρισμός, ανακαλύπτονας το εξαιρετικό οικιστικό απόθέμά της και την άσπιλη φυσιογνωμία της.

Σήμερα η Μακρινίτσα είναι ένας ευτυχής οικισμός πρώτης, δεύτερης και εποχικής κατοικίας που στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στον τριτογενή, εξαργυρώνοντας επιτυχώς το μίγμα αυθεντικότητας και αρχοντιάς που έχτισε τους προηγούμενους αιώνες.

Αξίζει μια επίσκεψη στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Ιστορίας που στεγάζεται στο αρχοντικό Τοπάλη, χαρακτηρισμένο ως διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Στο δεύτερο μουσείο της κώμης, το Μουσείο Βυζαντινής Τέχνης και Πολιτισμού Μακρινίτσας, ο επισκέπτης μπορεί να παρακολουθήσει τη συγκρότηση και άνθιση της Μακρινίτσας μέσα από τον πλούτο των εκκλησιαστικών μνηείων της περιοχής.

Σήμερα, μετά την εφαρμογή του Σχεδίου Καλλικράτης για την τοπική αυτοδιοίκηση, η Μακρινίτσα, με 694 κατοίκους, ανήκει στον Δήμο Βόλου ως ξεχωριστή αυτοτελής Δημοτική Ενότητα.

Τα αρχοντικά της Μακρινίτσας

Ανάμεσα στα πολλά αρχοντικά σπίτια της Μακρινίτσας, ξεχωρίζουν το αρχοντικό Τοπάλη (του 1844, στεγάζει το Λαογραφικό Μουσείο Μακρινίτσας), το αρχοντικό Ξηραδάκη, το αρχοντικό Ευαγγελινάκη, το αρχοντικό Μουσλή και το αρχοντικό ιδιοκτησίας Βατσαρέα-Μαυράκη (του 1830, στεγάζεται το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μακρινίτσας).

Μια σειρά άλλα μεγαλόπρεπα σπίτια έχουν μετατραπεί σε ξενώνες, όπως το αρχοντικό Σάλτη, το αρχοντικό Ρεπανά, το αρχοντικό Σταφυλοπάτη, το αρχοντικό Ξανθά, το αρχοντικό Καραμαρλή και το αρχοντικό Κοίλια.

Οι κρήνες της Μακρινίτσας

Με 52 καταγεγραμμένες κρήνες, η Μακρινίτσα είναι προφανώς ο οικισμός με τις περισσότερες κρήνες στο Πήλιο αλλά πιθανότατα και σε όλη την Ελλάδα. Η κατασκευή ενός τόσο μεγάλου αριθμού κρηνών βρίσκει την εξήγησή της στα άφθονα νερά της περιοχής, στο επιμήκες σχήμα τοι οικισμού και τη μεγάλη κλίση της κάλυψης της, που κάνουν επίπονη την μεταφορά του νερού σε δοχεία, άρα παρότρυναν τους κατοίκους να κατασκευάσουν κρήνες μέσα σε κάθε γειτονιά, και φυσικά, στη δυναμική του οικισμού, που στην περίοδο της ακμής της είχε περισσότερους από 4000 κατοίκους και ανάλογο πλούτο.

Αν κάποιες κρήνες της Μακρινίτσας είναι απλώς καλοφτιαγμένες χρηστικές κατασκευές, στις περισσότερες ο τεχνίτης, προφανώς με την κατάλληλη καθοδήγηση από τους ντόπιους, έδωσε στο οικοδόμημα την αισθητική δύναμη να καλωσορίζει τον καθημερινό επισκέπτη του με χάρη και φως.

Το 1995 με υπουργική απόφαση οι παραδοσιακές κρήνες της Μακρινίτσας χαρακτηρίστηκαν ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία, ενώ οι περισσότερες αποκαταστάθηκαν έως το 1996 από την 5η Εφορεία Νεοτέρων Μνημείων.

Οι εκκλησίες της Μακρινίτσας

Η Μακρινίτσα είναι στολισμένη απο πολλές εκκλησίες, όλες παλιές και αξιόλογες αρχιτεκτονικά και ιστορικά. Οι περισσότερες είναι ενοριακοί ναοί της ομώνυμης συνοικίας.

Από τις πιο ενδιαφέρουσες εκκλησίες της Μακρινίτσας είναι ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου (1767), ο ναός του Αγίου Ιωάννη στην πλατεία, ο ναός του Αγίου Νικολάου (1787), ο ναός του Αγίου Γεωργίου (1795), ο ναός του Αγίου Αθανασίου (1792) και ο ναός της Αγίας Μαγδαληνής στην Κουκουράβα (1737).

Πεζοπορικές διαδρομές γύρω από τη Μακρινίτσα

Η Μακρινίτσα είναι ένας από τους βασικούς κόμβους του Μεγάλου Μονοπατιού του Πηλίου. Ο πεζοπόρος, που θα φτάσει κουρασμένος μετά από 15 χλμ. πορείας από τη μονή Σουρβιάς, θα βρει εδώ καταλύματα, εστίαση και τροφοδοσία για να αντιμετωπίσει το 4ο σκέλος της διαδρομής, μέχρι τα Χάνια (16 χλμ).

Αν μάλιστα, η ομάδα αποφασίσει να αποτολμήσει τη ζεύξη Βένετο-Σουρβιά-Μακρινίτσα, για να αποφύγει τη διανυκτέρευση στη μονή Σουρβιάς, τότε είναι βέβαιο ότι μετά από 15 ώρες περπάτημα θα παραλάβει με χαρά τις εξυπηρετήσεις που μπορεί να του προσφέρει η μικρή κώμη.

• Μονή Σουρβιάς-Μακρινίτσα
• Μακρινίτσα-Πορταριά-Χάνια

Η Μακρινίτσα προσφέρει ακόμα μια σειρά μεγάλων διασχίσεων: τις 4 συνδέσεις με το Πουρί και το διασκελισμό προς τη Ζαγορά. Πράγματι, το ομαλό ανάγλυφο της βορινής πλευράς των ψηλών κορυφών συνηγόρησε στη χάραξη τεσσάρων παραλλαγών προς το Πουρί, που περνούν από τη Λαγωνίκα, το Δυτικό καταφύγιο, τον Πουριανό Σταυρό και τις Καψάλες αντίστοιχα. Τέλος, το παλιό μονοπάτι για Ζαγορά περνά ανάμεσα στις κορυφές Κοτρώνι και Αηδονάκι, στα νότια του Πουριανού Σταυρού και βόρεια από τα Χάνια.

• Μακρινίτσα-Δυτικό Καταφύγιο-Πουρί
• Μακρινίτσα-Λαγωνίκα-Πουρί
• Πουρί-Πουριανός Σταυρός-Μακρινίτσα
• Μακρινίτσα-Ζαγορά

Από την ψηλή θέση της Μακρινίτσας ξεκινούν επίσης μια σειρά τοπικές διαδρομές, που ακολουθούν τις παλιές συνδέσεις με τους Σταγιάτες, τον Άγιο Ονούφριο, το Φυτόκο και την Κάτω Κερασιά.

• Μακρινίτσακαψαλες-Πουρί
• Μακρινίτσα-Δυτικό Καταφύγιο-Πουρί
• Μακρινίτσα-Λαγωνίκα-Πουρί
• Πουρί-Πουριανός Σταυρός-Μακρινίτσα
• Μακρινίτσα-Ζαγορά

Ποδηλατικές διαδρομές γύρω από τη Μακρινίτσα

Η Μακρινίτσα βρίσκεται σε μια πολύ ιδιαίτερη θέση σε ότι αφορά τις ποδηλατικές διαδρομές. Από την μία, η προσπέλαση του δασικού οδικού δικτύου πάνω από το χωριό είναι δύσκολη για απλό ποδήλατο και πρέπει να προωθηθεί κανείς με όχημα μέχρι το Τρανό Ίσωμα ή να χρησιμοποιήσει ηλεκτρικό ποδήλατο. Από εκεί και πέρα, οι χωματόδρομοι, στο σύνολό τους εντελώς απάτητοι από αυτοκίνητα, χαρίζουν πολλές εικαιρίες περιπλανήσεων στη βορινή ζώνη του Πηλίου.

Από την άλλη, η θέση του χωριού ψηλά στο οικιστικό πλέγμα της ευρύτερης περιοχής του Βόλου δίνει τη δυνατότητα σχεδιασμού ευχάριστων ποδηλατικών διαδρομών όλων των επιπέδων τεχνικής δυσκολίας. Δείτε μερικές από τις προτάσεις στο κεφάλαιο Με ποδήλατο στο Κεντρικό Πήλιο.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος