Κεντρικό Πήλιο

Τα χωριά

Η ανθρώπινη κατοίκηση του Πηλίου έχει μακραίωνη ιστορία, φτάνοντας μέχρι τη Νεολιθική εποχή. Η μακριά ιστορική διαδρομή, συνδεδεμένη και με τις τύχες του υπόλοιπου ελλαδικού χώρου, κινήθηκε μεταξύ ακμής και πτώσης, άλλοτε εκμεταλλεύτηκε ευνοϊκές συνθήκες και άλλοτε οπισθοδρόμησε από ξένες επιδρομές και κατακτήσεις, αλλά και αλλαγές στο οικονομικό και τεχνολογικό στερέωμα, διαμορφώνοντας το μωσαϊκό των σύγχρονων οικισμών που αναπτύσσονται στο βουνό και τη γύρω περιοχή. Λόγοι γεωγραφικοί οδηγούν στη διαμόρφωση συγκεκριμένων οικιστικών ενοτήτων, υπαγορεύοντας διόδους και φράγματα στην επικοινωνία και την εμπορική δραστηριότητα.

Η πόλη του Βόλου δεσπόζει στο σύγχρονο τοπίο της περιοχής. Η επέκταση του πολεοδομικού συγκροτήματος του Βόλου οδήγησε στην ενσωμάτωση, ουσιαστικά, των χωριών που βρίσκονταν στις ΒΔ υπώρειες του Πηλίου, όπως η Ανακασιά και ο Άνω Βόλος, με αποτέλεσμα τη δημιουργία μίας σχεδόν συνεχούς οικιστικής ζώνης που περιλαμβάνει και χωριά του Κεντρικού Πηλίου που βρίσκονται ψηλότερα, όπως η Μακρινίτσα και η Πορταριά.

Η πόλη του Βόλου

Η πόλη του Βόλου είναι χτισμένη στον μυχό του Παγασητικού κόλπου και ακουμπά στους πρόποδες του Πηλίου, ενώ στα δυτικά της απλώνεται ο κάμπος του Αλμυρού. Ο Βόλος είναι το μοναδικό λιμάνι βόρεια από τον Πειρά και νότια της Θεσσαλονίκης και εκμεταλλευόμενος το πολλαπλά οφέλη του συνδυασμού θαλάσσιων και ορεινών στοιχείων αναπτύχθηκε έντονα - σήμερα το πολεοδομικό συγκρότημα του Βόλου φιλοξενεί 125.248 κατοίκους.

Η πόλη είναι χτισμένη κοντά στην αρχαία Ιωλκό, η οποία χρονολογείται από τα μυκηναϊκά χρόνια. Η αρχαία Δημητριάδα ιδρύθηκε ως Μακεδονική πόλη και άκμασε κατά τη ρωμαϊκή και πρωτοβυζαντινή περίοδο, μέχρι τις επιδρομές σλαβικών φύλων τον 6ο αιώνα μ.Χ. Τον 14ο αιώνα συναντάται για πρώτη φορά το τοπωνύμιο Βόλος, αλλά μετά την Οθωμανική κατάκτηση, οι παραλιακοί οικισμοί της περιοχής εγκαταλείπονται και το κέντρο της οικιστικής, οικονομικής και πνευματικής δραστηριότητας μετακινείται στα χωριά του Πηλίου.

Η σύγχρονη πόλη του Βόλου γνωρίζει ανάπτυξη μετά το 1830 και ιδίως μετά το 1881, όταν και ενώνεται με την Ελλάδα. Το 1886 συνδέεται σιδηροδρομικά με τη Λάρισα και την Καλαμπάκα, ενώ το 1895 ξεκινά τη λειτουργία της η σιδηροδρομική γραμμή Βόλου - Λεχωνίων, επεκτεινόμενη μέχρι τις Μηλιές το 1904. Έργα διαμόρφωσης του λιμανιού οδηγούν στην επέκταση των διαμετακομιστικών δυνατοτήτων της πόλης και ο Βόλος αποτελεί ήδη προπολεμικά, ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά βιομηχανικά και εμπορικά κέντρα.

Μετά την εφαρμογή του Σχεδίου Καλλικράτης για την τοπική αυτοδιοίκηση, ο Βόλος αποτελεί έδρα του διευρυμένου Δήμου Βόλου, ο οποίος ενσωματώνει ολόκληρο το πολεοδομικό συγκρότημα του Βόλου και της Νέας Ιωνίας, αλλά και τους γειτονικούς οικισμούς στο Κεντρικό Πήλιο και την παραλιακή ζώνη, καθώς και τα περισσότερα χωριά του Δυτικού Πηλίου.

Η Μακρινίτσα

Η Μακρινίτσα είναι από τα πιο παραδοσιακά και γραφικά χωριά του Πηλίου. Η εγγύτητά της στο Βόλο σε συνδυασμό με την καλά διατηρημένη παραδοσιακή αρχιτεκτονική, την εντυπωσιακή θέα προς τον Παγασητικό και την ύπαρξη τουριστικών υποδομών διαμονής και εστίασης, την καθιστούν έναν από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς στο Πήλιο. Η μεγάλη πλακόστρωτη πλατεία με την μνημειακή κρήνη και την άπλετη θέα είναι το σημείο αναφοράς του οικισμού, δίνοντάς του επάξια τον τίτλο "μπαλκόνι του Πηλίου".

Η Μακρινίτσα οφείλει το όνομά της στη Μονή Θεοτόκου Οξείας Επισκέψεως ή Μακρινιτίσσης, η οποία κτίστηκε μετά από την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204. Ο οικισμός αναπτύχθηκε ραγδαία κατά τον 18ο αιώνα χάρη στο εμπόριο και τη βυρσοδεψία, για να γίνει στις αρχές του 19ου αιώνα η πολυπλυθέστερη κωμόπολη της περιοχής, φιλοξενώντας πολλά αρχοντικά με την χαρακτηριστική πηλιορείτικη αρχιτεκτονική.

Διαβάστε περισσότερα για την ιστορία και την πορεία της Μακρινίτσας στο μεγάλο κεφάλαιο Μακρινίτσα.

Η Πορταριά

Η Πορταριά μοιάζει σα να κρέμεται πάνω από το Βόλο, επιτηρώντας την πόλη και τον Παγασητικό από τη δεσπόζουσα θέση της. Βρίσκεται πολύ κοντά στην πόλη του Βόλου και αποτελεί την "πόρτα" από όπου περνάει κανείς για να προσπελάσει τα υπόλοιπα χωριά του Κεντρικού Πηλίου και μέσω των Χανίων, να φτάσει στο χιονοδρομικό κέντρο ή να προσεγγίσει τις πλαγιές που βλέπουν προς το Αιγαίο.

Διαβάστε περισσότερα για την Πορταριά στο κεφάλαιο Πορταριά.

Η Κουκουράβα

Άλλοτε αυτόνομος οικισμός της ζώνης του Βόλου, η Κουκουράβα έχει συναρτηθεί πλέον ως τμήμα της Μακρινίτσας. Ο οικισμός αναπτύσσεται κατά μήκος μιας βατής αλλά παρόλα αυτά αρκετά απότομης γλώσσας διευθετημένης με πεζούλες, ανάμεσα σε μια βραχώδη φτερούγα του φαραγγιού της Μακρινίτσας και τη χαράδρα του Μεγάλου Ρέματος.

Ο οικισμός διατρέχεται από το μεγάλο καλντερίμι Μακρινίτσας-Βόλου, που διατηρείται σε άριστη κατάσταση. Τα σπίτια είναι όλα ανακατασκευασμένα ή αναστηλωμένα μεγάλα πηλιορείτικα αρχοντικά: ανάμεσά τους ξεχωρίζει το αρχοντικό του Βαϊτζη, κτισμένο το 1761 και ο Πύργος του Σκοτεινώτη.

Το σλάβικης ηχητικής όνομα του οικισμού διαφέρει από τα ονόματα των γειτονικών χωριών και υπονοεί μια εντονότερη σχέση του οικισμού με ανάλογους πυρήνες της Κεντρικής Θεσσαλίας, όπως με την περιοχή της Κάρλας, όπου η Κουκουράβα εγκατέστησε στα μέσα του 20ού αιώνα ένα μικρό παρακλάδι, τα Καλύβια (σήμερα Κάτω Αμυγδαλή).

Ενοριακός ναός του οικισμού είναι η εκκλησία της Αγίας Μαρίας Μαγδαληνής, τρίκλιτη τρουλαία βασιλική, αρχικά αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο.

Ο Άγιος Ονούφριος

Πρόκειται για ένα μικρό αλλά όμορφο οικισμό που φέρει την ονομασία μιας παλιάς μονής. Ο Άγιος Ονούφριος είναι κτισμένος στη δυτική όχθη του χειμάρρου Κραυσιδόνα, τον οποίο οι ντόπιοι ονομάζουν Μέγα Ρέμα. Σε μικρή απόσταση από την πλατεία δεσπόζει το αρχοντικό Ζαφειρίου με τα γαλάζια παραθυρόφυλλα και τη μπλε πόρτα, το οποίο αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα νεοκλασικισμού στο Πήλιο. Λίγο ψηλότερα του χωριού κυλούν τα άφθονα νερά του χειμάρρου, που τροφοδοτεί έναν απρόσμενο καταρράκτη. Κοντά στην πλατανοσκέπαστη όχθη του ρέματος, το εκκλησάκι του Αϊ Νικολάκη του Κρεμαστού, στεγάζεται από μεγάλη βραχοσκεπή.

Οι Σταγιάτες

Οι Σταγιάτες είναι ένα όμορφο, μικρό χωριό 121 κατοίκων, ανάμεσα στη Μακρινίτσα και την Πορταριά, σε μια θέση με εξαιρετική θέα προς τον Βόλο και τον Παγασητικό κόλπο.
Η παραδοσιακή βρύση που βρίσκεται στην πλατεία κατασκευάστηκε κατά την Τουρκοκρατία και φέρει αραβική επιγραφή.

Οι Σταγιάτες ήταν στο παρελθόν ξακουστοί για τα γάργαρα νερά τους και τα παραδοσιακά λουκάνικα. Οι "λουκανικάδες" των Σταγιατών ήταν γνωστοί για την ιδιαίτερη τέχνη τους και τα προϊόντα τους ήταν περιζήτητα. Σταδιακά όμως, χάθηκε το ενδιαφέρον για αυτή την οικονομική δραστηριότητα. Σε μια προσπάθεια αναβίωσης της παράδοσης, κάθε Ιούλιο διοργανώνεται η Γιορτή του Λουκάνικου στην πλατεία του χωριού. Στο παρελθόν είχε ακμάσει επίσης η υφαντουργία, καθώς η ύπαρξη πολλών νερών, επέτρεπε τη λειτουργία ντριστελών, δηλαδή μεγάλων ξύλινων λεκανών, όπου λάμβανε χώρα η λεύκανση των υφασμάτων.

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, οι Σταγιάτες αποτελούσαν έναν από τους μαχαλάδες της Μακρινίτσας. Το 1912 θα αποτελέσουν ξεχωριστή κοινότητα, το 1999 θα υπαχθούν στον καποδιστριακό Δήμο Πορταριάς, για να ακολουθήσει το 2011 η ένταξή τους στο Δήμο Βόλου, εντός της Δημοτικής Ενότητας Πορταριάς, ως Τοπική Κοινότητα Σταγιατών.

Τα Παλιά Χάνια

Τα Παλιά Χάνια ήταν ένας μικρός συνοικισμός από χάνια και σταύλους για τη διανυκτέρευση των καραβανιών που διασκέλιζαν το Πήλιο. Σε αντίθεση με τα γνωστά Χάνια, που βρίσκονταν κοντά στις Αγιόλευκες, στο κεντρικό διάσελο του Πηλίου ανάμεσα στις κορυφές Αηδονάκι και Γολγοθάς, τα Παλιά Χάνια αναπτύχθηκαν πολύ χαμηλότερα, κοντά στην Αλικόπετρα και στις μεγάλες πηγές της θέσης. Εδώ συνέκλιναν τα μονοπάτια από Δράκεια (δηλαδή από το Δυτικό Πήλιο) και Πορταριά (δηλαδή από το Βόλο και το Κεντρικό Πήλιο. Από εδώ επίσης ξεκινούσε το χειμερινό μονοπάτι προς τα πάνω Χάνια, που ακολουθούσε μια παράλληλη αλλά χαμηλότερη όδευση προς το διάσελο και ήταν καταλληλότερη για το χειμώνα.

Σήμερα στη θέση Παλιά Χάνια λειτουργεί η μεγάλη φάρμα-πωλητήριο τοπικών γεωργικών και μελισσοκομικών προϊόντων Καραμούτση, που ανάμεσα σε άλλα συντηρούν μια μικρή υδατόπτωση επίδειξης.

Τα Χάνια

Τα σημερινά Χάνια είναι ο νεότερος διάδοχος του παραδοσιακού ορεινού σταθμού στο κύριο διάσελο και οδικό πέρασμα του Πηλίου. Ο οικισμός είναι κτισμένος σε υψόμετρο 1200μ. και αποτελεί τον πιο ορεινό οικισμό του νομού Μαγνησίας. Πήρε το όνομά του από τα πολλά χάνια, τα πανδοχεία της παλιάς εποχής, που παρείχαν διαμονή και ανάπαυση στους ταξιδιώτες και τους εμπόρους της περιοχής, στο ταξίδι τους από τα χωριά του Ανατολικού Πηλίου προς το Βόλο.

Η θέση περιβάλλεται από εντυπωσιακά δάση οξιάς, μαύρης πεύκης και καστανιάς. Δυο χιλιόμετρα έξω από τα Χάνια, στην περιοχή Αγριόλευκες, βρίσκεται και το χιονοδρομικό κέντρο του Πηλίου. Ο οικισμός προσφέρει πλήθος υποδομών εστίασης και διαμονής, ενώ λειτουργούν και αρκετά καταστήματα τουριστικών και άλλων τοπικών ειδών.

Το Σανατόριο Καραμάνη

Το Σανατόριο Καραμάνη (γνωστό και ως Σανατόριο «Ζωοδόχος Πηγή») είναι ένα εκτενές συγκρότημα κτιρίων που κατασκευάστηκαν το 1907 και παρέμειναν σε λειτουργία μέχρι το 1966. Στη θέση αυτή υπήρχε παλιότερα κτίριο που χρησιμοποιούνταν ως χάνι. Το σανατόριο ιδρύθηκε από τον Γεώργιο Καραμάνη, διεθνούς φήμης φυματιολόγο με καταγωγή από τη Δράκεια, που οραματίστηκε τη δημιουργία ενός θεραπευτικού κέντρου σε μια ορεινή περιοχή, η οποία θα αναβάθμιζε όχι μόνο την σωματική υγεία των ασθενών αλλά και τις πνευματικές δυνάμεις τους.

Το σανατόριο σύντομα αποτέλεσε χώρο συνάθροισης ανθρώπων των τεχνών και των γραμμάτων. Ήταν επίσης από τα καλύτερα εξοπλισμένα σανατόρια στη χώρα και διέθετε τον πρώτο τεχνητό πνευμονοθώρακα στην Ελλάδα. Σήμερα τα κτίρια είναι ερειπωμένα αλλά προσφέρουν μια μοναδική αίσθηση στον περιπατητή.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος