Ανακαλύψτε τη Σαλαμίνα

Ανακαλύψτε τη Σαλαμίνα

Η Σαλαμίνα, γνωστή από την ομώνυμη ναυμαχία του 480 π.Χ. ανάμεσα στον Ελληνικό και τον Περσικό στόλο, είναι το μεγαλύτερο νησί του Σαρωνικού Κόλπου και το κοντινότερο στις ακτές της Αττικής. Τοπικά λέγεται και Κούλουρη και ο κάτοικος λέγεται Κουλουριώτης.

Μικρή Αττική topoGuide
Σαλαμίνα: Δορυφορική εικόνα του Σαρωνικού

Κατοικημένο από την βαθειά αρχαιότητα, το νησί μετατράπηκε σταδιακά σε ένα πλωτό προάστιο του Πειραιά. Η παράκτια ζώνη της δέχτηκε επί μακρόν πυκνά κύματα εποίκησης, αλλά και το ρεύμα δεύτερης κατοικίας της Δυτικής Αττικής και τις ναυπηγικές και επισκευαστικές βιομηχανίες και βιοτεχνίες της πειραϊκής ναυτιλιακής επιχειρηματικότητας.

Βαθειά εξανθρωπισμένη, με λαβωμένο τον ιερό χώρο της ιστορικής ναυμαχίας, η Σαλαμίνα έχασε την παράκτια φυσικότητά της, κατάφερε ωστόσο να διασώσει την ορεινή φυσιογνωμία της. Η λοφώδης ενδοχώρα της, βατή και πολυπατημένη από χιλιόχρονες δράσεις, όπως η ρητινοσυλλογή και η γεωργία, διατηρεί παρόλα αυτά την αυθεντικότητα του μεσογειακού τοπίου και προσφέρει μικρές αλλά πολύτιμες ευκαιρίες γαλήνης και ανάτασης.

Μικρή Αττική topoGuide
Σαλαμίνα: Δορυφορική εικόνα της Σαλαμίνας

Το νησί βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του Σαρωνικού και χωρίζεται από τις ακτές της Αττικής με το Στενό της Πάχης (ελάχιστη αποσταση 500 μ.) στα δυτικά και το Στενό του Περάματος στα ανατολικά (πλάτους περίπου 1 χλμ). Οι δύο αυτοί δίαυλοι οριοθετούν και ταυτόχρονα απομονώνουν τον κόλπο της Ελευσίνας, στα βόρεια της Σαλαμίνας.

Μικρή Αττική topoGuide
Σαλαμίνα: Το Δημαρχείο της Σαλαμίνας

Η ακτογραμμή της Σαλαμίνας παρουσιάζει έντονο διαμελισμό, με μια σειρά μεγάλους όρμους στα ανατολικά, όπως τα Παλούκια, τα Αμπελάκια, τα Σελήνια, η Κακή Βίγλα και το Πέρανη, και αντίστοιχα ακρωτήρια, όπως η Πέτρα Καλογήρου, ο Αράπης, η Πούντα, η Κυνόσουρα, τα Τρόπαια, η Τούρλα, το Πέρανη και η Μεγάλη Κόχη.

Στα δυτικά και νότια, η ακτή είναι λιγότερο ταραγμένη και σχηματίζει τον μεγάλο όρμο της Σαλαμίνας ή Κούλουρης, βορειότερα τους όρμους των Βασιλικών και του Αγίου Γεωργίου και νοτιότερα τον όρμο Κανάκια.

Μικρή Αττική topoGuide
Σαλαμίνα: Ο οικισμός Κανάκια

Οι μυχοί των όρμων Σαλαμίνας και Παλουκιών ενώνονται με μια στενή πεδινή λουρίδα πλάτους 2 περίπου χλμ., ενώ μια ακόμη πεδινή ζώνη εκτείνεται νοτιότερα, ανάμεσα στο Αιάντειο και το Περανή. Οι δύο αυτές επιμήκεις υφέσεις διαιρούν το νησί στο βόρειο, στο κεντρικό και στο - μεγαλύτερο σε έκταση - νότιο τμήμα.

Όλο το νησί έχει ορεινή τοπογραφία, με παράλληλες λοφοσειρές που έχουν κυρίως διεύθυνση Δ-Α. Παρόλο το χαμηλό υψόμετρο, οι λοφώδεις όγκοι είναι όλοι ακατοίκοιτοι, πετρώδεις ή δασωμένοι και διαχωρίζουν σαφώς τις επι μέρους πεδινές ενότητες.

Το ψηλότερο σημείο της Σαλαμίνας βρίσκεται στο μικρό, γυμνό και βραχώδες βουνό Μαυροβούνι (375 μ.), που υψώνεται στο κεντρικό τμήμα του νησιού. Ο ψηλότερος όγκος του βόρειου τμήματος είναι ο Ρέστης (260 μ.).

Το νότιο τμήμα έχει διαδαλώδη τοπογραφία, που γίνεται ακόμα πιο δυσνόητη λόγω των πυκνών δασών. Οι ψηλότερες κορυφές, το Φούρθι (347μ.) και η Ντάρνιζα (κορυφές στα 345μ., 340μ. και 316μ.) διακλαδίζονται έντονα και καταλήγουν κάπως απότομα στην ακτογραμμή.

Μικρή Αττική topoGuide
Σαλαμίνα: Το οροπέδιο Γκίνανη

Αν και το ανάγλυφο, ειδικά στις ζώνες ορεινής τοπογραφίας, αυλακώνεται από πολλές ρεματιές, καμία δεν έχει μόνιμη ή έστω εποχική ροή. Υπάρχουν λίγες πηγές, όπως αυτή της μονής Αγίου Νικολάου, στα νότια, ενώ στους μυχούς αρκετών όρμων σχηματίζονται μικροί - και έντονα υποβαθμισμένοι - υγρότοποι.

Η Σαλαμίνα έχει περί τους 40.000 κατοίκους, μοιρασμένους σε 35 οικισμούς, που σχεδόν όλοι βρίσκονται στην παράκτια ζώνη. Το καλοκαίρι ο πληθυσμός σημειώνει μεγάλη αύξηση και κάποιες χρονιές δεκαπλασιάζεται. Η πρωτεύουσα του νησιού, η πόλη Σαλαμίνα, φιλοξενεί πάνω από τον μισό μόνιμο πληθυσμό (25.370 κατοίκους το 2011).

Μικρή Αττική topoGuide
Σαλαμίνα: Παλιά αγροικία στο Μικρό Λαμπρανό

Η αρχαία ιστορία της Σαλαμίνας είναι στενά συνδεδεμένη με αυτήν της γειτονικής Αττικής. Το νησί υπήρξε πατρίδα του βασιλιά Αίαντα και του τραγικού ποιητή Ευριπίδη.

Εκτός του αρχαίου λιμανιού, όπου έγινε η Ναυμαχία της Σαλαμίνας και όπου έχουν ανασκαφεί εκτεταμένα λείψανα κατοικιών, το νησί έχει πολλαπλές σχέσεις με το ιστορικό γίγνεσθαι της Αττικής και φιλοξενεί αρκετές θέσεις αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, όπως το ταφικό μνημείο στην Άκρα Κόγχη, η Σπηλιά του Ευριπίδη, ο μεγάλος προϊστορικός οικισμός στα Κανάκια και μια σειρά αρχαίες φρυκτωρίες. Είναι γνωστά επίσης αρκετά μεσαιωνικά μνημεία, κυρίως ξωκλήσια και πύργους, όπως και μια σειρά από νεώτερα στοιχεία, που σχετίζονται με την πρόσφατη ιστορία του τόπου και τον υλικό πολιτισμό.

Μικρή Αττική topoGuide
Σαλαμίνα: Ανεμόμυλος στη Φανερωμένη

Πέραν της παράκτιας ζώνης, που προφανώς συγκεντρώνει όλη την οικονομική και κοινωνική ζωή του νησιού, η επιβίωση στη Σαλαμίνα σχετίστηκε στενά με τις πενιχρές αλλά πολύτιμες ευκαιρίες της ορεινής ζώνης. Τα μικρά οροπέδια, το πευκοδάσος και τα ελάχιστα ορεινά νερά σποτέλεσαν σημεία οικιστικής συσπείρωσης.

Η παραγωγική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε στο κουλουριώτικο βουνό συντίθεται από ένα πρωτότυπο μίγμα των τυπικών γεωργικών ασχολιών - ελιές, δημητριακά, όσπρια - και κτηνοτροφίας, στο οποίο προστέθηκαν τέσσερις ακόμα δραστηριότητες, που αν και είναι κοινές σε όλη την Ελλάδα, εδώ απέκτησαν σημαντική ένταση και κυρίως διάρκεια, που διαμόρφωσε και το φυσικό περιβάλλον. Πρόκειται για την παραγωγή ρετσινιού, κάρβουνου, κατραμιού και ασβέστη, που συμπληρωματικά με άλλες πηγές, όπως η παραγωγή στάχτης από φύκια για την αθηναΪκή σαπωνοποΐα, στήριξαν τις αγροτικές οικογένειες του νησιού.

Μικρή Αττική topoGuide
Σαλαμίνα: Πεζοπορία στα δάση της νότιας Σαλαμίνας

Σήμερα η Σαλαμίνα είναι ένας χώρος μεγάλης έντασης του δευτερογενή και τριτογενή τομέα, κάτι σαν μία πλωτή βιοτεχνία πολλαπλών αντικειμένων. Χωρικά η ένταση οριοθετείται στην αστική ζώνη, λίγες εκατοντάδες μέτρα εντός της ακτογραμμής, αφήνοντας έτσι σχεδόν ανέγγιχτη την ενδοχώρα. Έτσι, στο ήσυχο και σχεδόν αρχετυπικό μεσογειακό δάσος, δυό βήματα από την βουερή μυρμηγκιά των οικισμών, μπορεί κανείς να βρει ένα απρόσμενο πεδίο πεζοπορίας και ποδηλασίας. Ήδη το πρώτο δίκτυο πεζοπορικών διαδρομών της Σαλαμίνας, ένα έργο στο οποίο συμπράττουν πολλοί φορείς, είναι σε εξέλιξη και έρχεται να προστεθεί στις ατελείωτες αυτοσχέδιες διαδρομές ποδηλάτου βουνού.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

Οδηγός της Σαλαμίνας

Μικρή Αττική topoguide

Ένας πλήρης οδηγός στο φυσικό, πολιτισμικό και πεζοπορικό πλούτο της Σαλαμίνας περιλαμβάνεται στον οδηγό Μικρή Αττική topoguide.

Η Μικρή Αττική topoguide είναι έτοιμη να σας οδηγήσει σε όλη την Αττική μέσα από 65 πεζοπορικές διαδρομές και με τη βοήθεια περισσότερων από 1000 Σημείων Ενδιαφέροντος.

Μαζί με έναν εξαιρετικά λεπτομερή χάρτη και ενημερωμένο χάρτη, η Μικρή Αττική topoguide περιλαμβάνει ένα ψηφιακό βιβλίο 50 σελίδων παρουσιάζει όλες τις πτυχές της γεωγραφίας, της φύσης και του πολιτισμού της μοναδικής αυτής περιοχής.

Ταξιδέψτε με το Android smartphone σας μαζί με τη Μικρή Αττική topoguide, που περιλαμβάνεται ως τοπικός οδηγός στην εφαρμογή topoguide Greece. Αποκτήστε τη Μικρή Αττική ως αγορά εντός της εφαρμογής (in app purchase): θα τη βρείτε στην ομάδα της Αττικής.

Αν πάλι έχετε iPhone ή iPad, κατεβάστε τη Μικρή Αττική topoguide μέσα από τη γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Αποκτήστε τη Μικρή Αττική ως αγορά εντός της εφαρμογής (in app purchase): θα τη βρείτε στην ομάδα της Αττικής.

Ο οδηγός Μικρή Αττική topoguide προσφέρει off-line λεπτομερείς χάρτες με όλα τα στοιχεία που ενδιαφέρουν τον πεζοπόρο. Πάνω στο μονοπάτι, κάνει ενεργητική πλοήγηση κατά μήκος της διαδρομής, βοηθώντάς τον να διατηρεί την πορεία του, ενώ προβάλλει τα Σημεία Ενδιαφέροντος του άμεσου περιβάλλοντός του.