Το οροπέδιο των Σκούρτων
Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας: Ορνιθοπανίδα
Το οροπέδιο των Σκούρτων
Το οροπέδιο των Σκούρτων από την ακρόπολη του Πάνακτου
(πατήστε για μεγέθυνση).
Το οροπέδιο των Σκούρτων από την ακρόπολη του Πάνακτου
Προς τα δυτικά, η Πάρνηθα απλώνεται ως την εκτεταμένη και πλούσια πόλγη των Σκούρτων, προσθέτοντας στο ορεινό τοπίο της ένα στοιχείο που συναντάμε μόνο στα μεγάλα ορεινά συγκροτήματα (οροπέδιο Νευρόπολης στα Ανατολικά Άγραφα, πόλγη Νεζερού στον Όλυμπο, πόλγη Ομαλού στα Λευκά Όρη, Νίδα στον Ψηλορείτη, Σκαφιδιά στη Ζήρεια κά).
Αρχαίο δημόσιο κτήριο στο χώρο της ακρόπολης του Πάνακτου
Όπως σε όλες τις μεγάλες πόλγες, το κεντρικό τμήμα, που σχηματίστηκε από την απόθεση των φερτών του εσωτερικού υδρολογικού πλέγματος της λεκάνης, έχει πολύ ομαλό ανάγλυφο, ενώ στην περίμετρο απλώνονται μικρότερες καρστικές μορφές - δολίνες, κώνοι λατυπών και ουβάλες - που μαζί με τις απολήξεις της ορεινής περιμέτρου δημιουργούν μια πιο έντονη τοπογραφία. Η πολυπρόσωπη αυτή μορφολογία, μαζί με την μακρόχρονη ανθρώπινη παρέμβαση, που έσπειρε παντού καρποφόρα, δημητριακά και αμπέλια, συνθέτουν ένα τοπίο που, παρόλες τις τοπικές αλλοιώσεις, παραμένει πλούσιο σε ευκαιρίες διατροφής και καταφυγής για την άγρια πανίδα.
Ο σημαντικότερος παραγωγικός πόρος του οροπεδίου των Σκούρτων είναι οι αμπελώνες
Το οροπέδιο των Σκούρτων συνιστά το φιλικότερο τμήμα των ορεινών αναγλύφων της αττικοβοιωτικής μεθορίου και ως τέτοιο προέλκυσε τους εσωτερικούς οδικούς άξονες, κατοικήθηκε, καλλιεργήθηκε και οχυρώθηκε από τη βαθιά αρχαιότητα. Στα κλασικά χρονια, τα Σκούρτα ήταν η καρδιά της Πανακτίας, μιας αραιοκατοικημένης ζώνης που περιστρεφόταν γύρω από το φρούριο Πάνακτο, ενώ αρκετά ακόμα μικρότερα οχυρά, άλλα κοντινά και άλλα πιο απομακρυσμένα, φύλασσαν τις προσβάσεις και τα κύρια περάσματα. Η ζωή στο οροπέδιο συνεχίστηκε και στους Μέσους Χρόνους, οπόταν το φρούριο αναγεννήθηκε, ενώ στο πέρασμα της Πύλης ανακαινίστηκε ένας μικρός αρχαίος πύργος.
Ο φράγκικος πύργος της Πύλης
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, οπόταν η φύλαξη των περασμάτων αυτών, που είναι γνωστά ως δερβένια, ανατέθηκε στους αρβανίτικης καταγωγής κατοίκους των οικισμών της δυτικής Πάρνηθας, η κίνηση στο οροπέδιο ελεγχόταν από το μεγαλύτερο δερβενοχώρι, τα Σκούρτα. Το χωριό ανέπτυξε έντονη γεωργική και κτηνοτροφική δραστηριότητα, διασπείροντας μια πλειάδα αγροτικών εγκαταστάσεων σε όλες τις πρόσφορες θέσεις, εκχερσώνοντας όλα τα περιφερειακά οροπέδια και αποθώντας το δάσος στην βάση της ορεινής τοπογραφίας.
Μια πρόσφατη ανάπλαση της εικόνας του δερβενιού στη νότια είσοδο του οροπεδίου των Σκούρτων
Χάρη στις επιδοτήσεις, η διάρκεια ζωής της αγροτικής δραστηριότητας παρατάθηκε μέχρι πρόσφατα, ενώ στις πιο πρόσφορες θέσεις ξεφύτρωσαν βραχύβιες επιχειρήσεις του δευτερογενή τομέα, που εγκαταλείφθηκαν μόλις αναλώθηκαν οι χρηματοδοτήσεις. Σήμερα υπάρχουν αρκετές βιομηχανικές εγκαταστάσεις (αποθήκες, υποσταθμοί υψηλής τάσης κλπ), κυρίως κοντά στους μεγάλους οδικούς άξονες.
Τα εσωτερικά οροπέδια στα ανατολικά των Σκούρτων
(φωτό από την κορυφή Καραμανλή)
(πατήστε για μεγέθυνση).
Τα εσωτερικά οροπέδια στα ανατολικά των Σκούρτων
(φωτό από την κορυφή Καραμανλή)
Πριν την παρακμή του αγροτικού τομέα, που ολοκληρώθηκε στα τέλη του 20ου αιώνα, το οροπέδιο είχε φτάσει στο αποκορύφωμα της μεταμορφωσής του και ήδη έχει αρχίζει να επιστρέφει σε μια πιο φυσική μορφή: αν σημαντικές εκτάσεις αξιοποιούνται ακόμα με αμπέλια, στο υπόλοιπο τοπίο οι αροτριαίες καλλιέργειες έχουν εγκαταληφθεί, οι θάμνοι ψηλώνουν, οι βελανιδιές ανακάμπτουν, τα ελάφια βγαίνουν από το ελατόδασος και τα τσακάλια επιστρέφουν.
Η λίμνη του εξορυκτικού πεδίου του ΤΙΤΑΝΑ
Παλιότερα, το περιορισμένης εμβέλειας και μάλλον παραμελημένο αποστραγγιστικό δίκτυο, που καταλήγει στην μεγάλη καταβόθρα, αδυνατούσε να παροχετεύσει τις εισροές των μεγάλων επεισοδίων κριμνησμάτων και στο οροπέδιο σχηματίζονταν μικρές και μεγάλες λούτσες, στις οποίες συγκεντρώνονταν διάφορα είδη πουλιών, που έρχονταν να τραφούν. Σήμερα, που οι βροχές είναι μετρημένες, η μοναδική μόνιμη επιφάνεια νερού σχηματίζεται στο κέντρο του χώρου εξόρυξης εδαφικών υλικών του ΤΙΤΑΝΑ. Ωστόσο, ο χώρος αυτός οχλείται και στερείται βλάστησης, οπότε δεν είναι κατάλληλος για την πανίδα.
Η καταβόθρα της πόλγης των Σκούρτων
Η καταβόθρα των Σκούρτων είναι ο μεγαλύτερος και εμφανέστερος από τους πόρους αποστράγγισης της πόλγης. Η καταβόθρα κρύβεται μέσα σε ένα βράχινο αμφιθέατρο, που παρέχει θέσεις φωλιάσματος στα κορακοειδή της περιοχής. Το όρυγμα που οδηγεί τα νερά στο στόμιο διατηρεί εποχική ροή, που κατά την περίοδο των βροχών μπορεί να είναι έντονη. Κοντά στην καταβόθρα σχηματίζεται ένας ζωντανός θύλακας υδροχαρούς βλάστησης.
Πέραν των εποχικών ροών αποστράγγισης της πόλγης, δεν υπάρχουν άλλα πηγαία νερά στο οροπέδιο και οι ανάγκες των οικισμών καλύπτονταν από πηγάδια και άλλες υδατοσυλλογές. Οι καλλιέργειες στο οροπέδιο ήταν φυσικά ξηρικές και μεγάλο μέρος της ετήσιας σοδειάς βασιζόταν στη διάδοση ημιάγριων δέντρων, όπως η Κορομηλιά και κυρίως η Γκορτσιά, που είναι εξαιρετικά άφθονη: το ακατάβλητο αυτό δέντρο προσφέρει σήμερα τους καρπούς του στην άγρια πανίδα.
Οι Καλαμόκιρκοι (Circus aeruginosus) περιπολούν συστηματικά στο οροπέδιο των Σκούρτων
Αν και το αγροτικό περιβάλλον του οροπεδίου των Σκούρτων έχει πιο απλή δομή από το αντίστοιχο τοπίο των κάμπων του Μαρκόπουλου και των Σπάτων, θα βρούμε παρόλα αυτά πολλά από τα πουλιά που ενδημούν σε τέτοιες περιοχές, όπως ο Τσαλαπετεινός (Upupa epops), ο Μελισσοφάγος (Merops apiaster), ο Κισσόκουκος (Clamator glandarius), ο Χειμωνόσπινος (Fringilla montifringilla) και ο Αμπελουργός (Emberiza melanocephala).
Η Γερακίνα (Buteo buteo) είναι, μαζί με το Βραχοκιρκίνεζο,
τα πιο πολυάριθμα αρπακτικά στο οροπέδιο των Σκούρτων
Από τα αρπακτικά, ενδιαφέρον παρουσιάζει η παρουσία του Καλαμόκιρκου (Circus aeruginosus), καθώς και η διέλευση του Μαυροπετρίτη (Falco eleonorae), του Λιβαδόκιρκου (Circus pygargus) και του Μαυροκιρκίνεζου (Falco vespertinus). Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι το οροπέδιο είναι μια από τις λίγες περιοχές στην Αττική που έχει καταγραφεί το Νανογέρακο (Falco columbarius) και το Δεντρογέρακο (Falco subbuteo). Τα Βραχοκιρκίνεζα (Falco tinnunculus) βρίσκουν στις εναλλαγές πετρόλοφων, συστάδων ημιάγριων καροφόρων και καλλιεγημένων θυλάκων ένα πολύ κατάλληλο πεδίο για την αναζήτηση των μικρών ζώων που αποτελούν τη λεία τους. Τέλος, οι Γερακίνες (Buteo buteo) αφθονούν στα πιο ομαλά μέρη της πόλγης, ενώ έχει παρατηρηθεί και η ασυνήθιστη Αετογερακίνα (Buteo rufinus).
Κισσόκουκος (Clamator glandarius)
Την άνοιξη, το οροπέδιο γεμίζει από μεταναστευτικά στρουθιόμορφα που καταφτάνουν εξαντλημένα και ξαποσταίνουν σε προφανείς θέσεις στα πουρνάρια και τις γκορτσιές. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ο Κοκκινοτσιροβάκος (Curruca cantillans), ο Θαμνοτσιροβάκος (Curruca communis), ο Αιγαιοτσιροβάκος (Curruca rueppelli) και ο πολύ πιο διακριτικός Βουνοτσιροβάκος (Curruca curruca), όλοι περιζήτητοι από τους birdwatchers.
Αιγαιοτσιροβάκος (Curruca rueppelli)
Συνολικά στο οροπέδιο έχουν καταγραφεί περίπου 70 είδη πουλιών. Αξίζει ωστόσο να σημειώσουμε ότι λόγω της αχανούς έκτασης, της περίπλοκης γεωγραφίας και του λαβυρινθώδους οδικού δικτύου, το οροπέδιο δεν έχει εξερευνηθεί επαρκώς ορνιθολογικά και προφανώς κρύβει πολύ περισσότερα από όσα μεταφέρουν οι σποραδικές παρατηρήσεις που έχουν γίνει. Χαρακτηριστικές περιοχές που δεν έχουν "περπατηθεί" αρκετά είναι τα οροπέδια Μαζαραίικα και Τσιγκουράτι και το Καψοσπίτι.
Ο μεσαιωνικός πύργος του Πάνακτου είναι το καλύτερο σημείο εποπτείας
στο οροπέδιο των Σκούρτων για την ανίχνευση των αρπακτικών πουλιών
Προσπέλαση
Οδικός περίπλους του οροπεδίου των Σκούρτων
Η μοναδική πεζοπορική διαδρομή που διατρέχει το οροπέδιο των Σκούρτων είναι το 14ο σκέλος του Εθνικού Μονοπατιού Ο22 Δρυός Κεφαλές-Σκούρτα, που διασχίζει την Πάστρα, περνά από την Πύλη και μετά την πόλγη, κυρίως από αγροτικούς δρόμους, για να καταλήξει στα Σκούρτα.
Πάρνηθα topoguide
Τα πουλιά της Πάρνηθας
Ο οδηγός Πάρνηθα topoguide προτείνει διαδρομές birdwatching στα μείζονα τοπία του βουνού, δηλαδή το ελατόδασος της Σκίπιζας, τη Μόλα, το Ξερολίβαδο, το Λημικό, το Τατόι, τη χαράδρα της Γκούρας και το οροπέδιο των Σκούρτων. Σε κάθε περιοχή, η εφαρμογή προτείνει μια διαδρομή περιήγησης, πάνω στην οποία κάνει ενεργητική πλοήγηση και επισημαίνει τις θέσεις όπου ο παρατηρητής μπορεί να εντοπίσει τα πιο ενδιαφέροντα είδη.
Ο οδηγός Πάρνηθα topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android από το Play Store.
Ο οδηγός Πάρνηθα topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Προμηθευτείτε τον οδηγό της Πάρνηθας ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.