Βλάστηση της Νότιας Ευρυτανίας
Η φύση της Ευρυτανίας
Βλάστηση της Νότιας Ευρυτανίας
Η τυπική κλιμάκωση της βλάστησης στην Νότια Ευρυτανία: Η στενή ζώνη του μεσογειακού θαμνώνα του Κρικελλοπόταμου ακολουθείται από το ορεινό δάσος και αυτό στεφανώνεται από τις υποαλπικές πετροπλαγιές
Κάτω από τις αιχμηρές κορυφογραμμές της, η ευρυτανική βουνοθάλασσα κρύβει ένα λαβύρινθο από κοιλάδες και πτυχώσεις, όπου αποθησαυρίζει τον μετρημένο αλλά υπαρκτό πλούτο της: τα δάση και τα ορεινά λιβάδια της. Πράγματι, χωρίς τα δύο αυτά στοιχεία, κανένα χωριό δεν θα μπορούσε να σταθεί στις άγονες ερημιές του Προυσού και της Δομνίστας και καμιά καμινάδα δεν θα κάπνιζε στη στιφή αγκαλιά των Αγράφων. Ο ορεινός κόσμος της Ευρυτανίας γεννήθηκε, άνθισε και κρατήθηκε στη ζωή από τα στρεβλά έλατα και τις ζαλισμένες από τον άνεμο πόες των βουνών.
Στο κεφάλαιο αυτό θα δούμε επιγραμματικά τη δομή της βλάστησης μέσα στις κοιλάδες και τα βουνά της Ευρυτανίας.
Τα Ψιανά, χαρακτηριστική χωροθέτηση ορεινού χωριού μέσα στο ελατόδασος
Ο μεσογειακός θαμνώνας
Quercus
coccifera
Phillyrea
latifolia
Κάτω από τα 800 μ., δηλαδή κυρίως στις κοιλάδες, οι πλαγιές καλύπτονται από ένα μίγμα σκηροτράχηλων θάμνων και μικρών δέντρων, που επιβιώνουν σε τόπους βραχώδεις, με μεγάλες κλίσεις και ελάχιστούς υδατικούς πόρους. Ο θαμνώνας αυτός στην Ευρυτανία περιλαμβάνει λίγα είδη, με κυρίαρχο το πανίσχυρο Πουρνάρι, που συνοδεύεται από είδη φυλλοβόλων θάμνων, όπως το Χρυσόξυλο (Cotinus coggygria), η Κοκορεβυθιά (Pistacia terebinthus), το Φυλλίκι (Phillyrea latifolia), καθώς και από διάσπαρτα Κέδρα.
Cotinus
coggygria
Colutea
arborescens
Άγριος, αδιάβατος και φαινομενικά άδειος από άγρια ζωή, ο μεσογειακός θαμνώνας είναι στην πραγματικότητα ένα από τα πιο ζωντανά συστατικά του ευρυτανικού τοπίου. Οι σκληρές εδαφικές και κλιματικές συνθήκες συνηγορούν στη διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος μικρής παραγωγικότητας, αλλά μεγάλης βιοποικιλότητας.
Το δρυοδάσος
Τα δρυοδάση της περιοχής της Ρεντίνας απλώνονται στα ανατολικά του Τυμφρηστού
Πατήστε για μεγέθυνση
Τα δρυοδάση της περιοχής της Ρεντίνας απλώνονται στα ανατολικά του Τυμφρηστού
Η κύρια έκταση των δρυών απλώνεται στα ανατολικά και τα δυτικά του πυρήνα της Νότιας Ευρυτανίας, δηλαδή προς την περιοχή της Ρεντίνας και των Κρεμαστών. Το δρυοδάσος εξακολουθεί να έρχεται σε επαφή με το ορεινό δάσος του Τυμφρηστού, του Κρίκελλου και του Φουρνά, όπως και σε ανάλογες περιπτώσεις στα δυτικά και συμμετέχει ακόμα στη ζωή των χωριών.
europaeus
album
Οι βελανιδιές εκπροσωπούνται από τέσσερα είδη (κυριαρχούν τα Quercus pubescens και Quercus frainetto και συμμετέχουν τα Quercus cerris και Quercus trojana), ενώ συναντάμε ομάδες πολλών άλλων φυλλοβόλων δέντρων (γάβρους, σκλήθρα, σφεντάμια, αγριοκορομηλιές, γκορτσιές κλπ). Το δρυοδάσος είναι κυρίως πρεμνοφυές, αλλά κατά τόπους συναντάμε αρκετά ώριμα άτομα. Σε αρκετές δρύες βλέπουμε να κρέμονται οι βότρεις του κοινού ημιπαράσιτου της βελανιδιάς Loranthus europaeus.
Η Καστανιά (Castanea sativa) υπήρξε σημαντικό στήριγμα των ευρυτανικών κοινωνιών
Μια πολύ ιδιαίτερη μονάδα δάσους στη ζώνη των φυλλοβόλων είναι οι συστάδες Καστανιάς (Castanea sativa). Οι καστανεώνες, που είναι άφθονοι στην υγρή βόρεια πλευρά του Τυμφρηστού υπηρξαν σπουδαίο στήριγμα των ορεινών κοινωνιών, αποτελώντας έναν από τους λίγους εμπορεύσιμους καρπούς. Παράλληλα, αν και επεκτάθηκαν εις βάρος του ελάτου, συμπαρέσυραν ένα μεγάλο αριθμό οργανισμών - πουλιά, θηλαστικά, μύκητες - προσθέτοντας ένα σημαντικό στοιχείο ποικιλότητας.
Το ορεινό δάσος
Τυπική μορφή Ελάτου στις βραχώδεις πλαγιές του Προυσού:
άτομο κακής ανάπτυξης και φορτωμένο με Ιξό
Η ζώνη του ορεινού δάσους στη Νότια Ευρυτανία εκτείνεται από τα 600/800 έως τα 1800 μ. και καλύπτεται αποκλειστικά από δάση Κεφαληνιακής Ελάτης.
Οι πεζούλες της Σκοπιάς Δομνίστας έχουν σκαφτεί στην απότομη πλαγιά και μέσα στο δάσος
Αν το ανώτερο όριο του ελατόδασους καθορίστηκε από την κτηνοτροφία, η δασοκάλυψη στη μέση υψομετρικά ζώνη αντανακλά τον αγώνα αξιοποίησης του χώρου και κυρίως τη μόνιμη κατοίκηση, την ορεινή γεωργία και δευτερευόντως την ξύλευση. Όλοι οι ευρυτανικοί οικισμοί δημιουργήθηκαν μέσα στη ζώνη του Ελάτου, σε θέσεις που κάποια βασικά ευνοϊκά χαρακτηριστικά και άπλωσαν τις καλλιέργειές τους στις γύρω λάκκες και οροπέδια. Ελλείψει φιλικής τοπογραφίας, δημιούργησαν επίπονα γεωργική γης χτίζοντας αναρίθμητες πεζούλες σε εξαιρετικά απότομες πλαγιές, προκειμένου να προσποριστούν τους ελάχιστους αναγκαίους πόρους της επιβίωσης.
Σχεδόν όλοι οι οικισμοί της Ευρυτανίας έχουν αναπτυχθεί σε υφέσεις του ορεινού δάσους:
Εδώ ο Μαρίνος, συνοικισμός της Δομνίστας
Από το Κρίκελλο μέχρι τον Προυσό, το ελατόδασος της Νότιας Ευρυτανίας παρουσιάζει μεγάλη διαφοροποίηση στην ποιότητα των δέντρων και τη δομή του δάσους.
Στα ΝΑ, το πιο ήπιο ανάγλυφο του φλύσχη δίνει την ευκαιρία στα έλατα να αναπτύξουν πυκνές, ομήλικες συστάδες ψηλών ατόμων. Αντίθετα, τα έλατα αγωνίζονται να επιβιώσουν στις βραχώδεις πλαγιές της Καλιακούδας και της Χελιδώνας και τις ανεμοδαρμένες πλευρές του Τυμφρηστού. Παράλληλα, η πίεση που δέχθηκε το δάσος στις περιοχές αυτές αποτυπώνεται με τα αλλεπάλληλα ξέφωτα και λιβάδια, που συχνά φιλοξενούν ημιάγρια καρποφόρα. Τα ίδια τα δέντρα είναι στρεβλά και γεμάτα ιξό (Viscum album).
Τα ανοίγματα του ελατόδασους αποικούνται από ημιάγρια και θαμνώδη καρποφόρα
Η υποαλπική βλάστηση
Στις κορυφές των ευρυτανικών βουνών, πάνω από τα 1800 μ., αναπτύσσεται ένας τύπος χαμηλής βλάστησης που αποτελείται από μικρούς θάμνους και πολυετή φυτά που επιβιώνουν σε σκληρές συνθήκες: βραχώδη πεδία με ελάχιστο έδαφος, συνεχείς άνεμοι, έντονη ηλιοφάνεια, μεγάλοι περίοδοι ξηρασίας και παρατεταμένη χιονοκάλυψη. Κανένα ψηλό δέντρο δεν μπορεί να ευδοκιμήσει στις συνθήκες αυτές και τα μεμονωμένα έλατα ή κέδρα που κατάφεραν να αναπτυχθούν πάνω από το δασοόριο είναι καχεκτικά και κεραυνοβολημένα.
Στο υψομετρικό εύρος των συγκεκριμένων βουνών, που μόλις ξεπερνούν τα 2300 μ., η βλάστηση αυτή - και η συνοδή χλωρίδα - περιλαμβάνουν κυρίως φυτά που φτάνουν εδώ στο άνω όριο του υψομετρικού εύρους τους και λιγότερα τυπικά φυτά της αρκτικο-αλπικής ζώνης. Έτσι, η βλάστηση των υψομέτρων αυτών λέγεται υποαλπική ή ανωδασική, ως αντιδιαστολή με τις φυτοκοινωνίες που συναντάμε μετά τα 2200-2400 μ., και οι οποίες αποκαλούνται συμβατικά «αλπικές».
Πάνω από τα 1800 μ. οι πλαγιές καλύπτονται από μαξιλαρόμορφους θάμνους και πόες
Καθότι η βόσκηση υπήρξε ένας ισχυρός παράγοντας επιλογής ανάμεσα στα είδη της αρχικής υποαλπικής βλάστησης, το κοινό χαρακτηριστικό των φυτών της ζώνης αυτής είναι ότι δεν είναι εδώδιμα ή εύγευστα ή δεν παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τα ζώα των κοπαδιών. Ειδικά στα οροπέδια με παρατεταμένη παραμονή κοπαδιών, όπως στο Διαβολότοπο, η παρουσία μη εδώδιμων φυτών - αγκάθια, φλώμοι, τσουκνίδες, ξυλώδεις θάμνοι - αυξάνει χαρακτηριστικά.
Η Daphne oleoides είναι ο πιο χαρακτηριστικός θαμνίσκος των ευρυτανικών κορυφών
Οι κορυφές γύρω ή πάνω από τα 2000 μ. καλύπτονται από ομάδες μαξιλαρόμορφων φυτών του γένους Astragalus (όπως τα Astragalus sempervirens subsp. cephalonicus, Astragalus thracicus subsp. parnassi και Astragalus tymphresteus) και του είδους Acantholimon graecum. Γύρω από τους πυρήνες αυτούς απλώνονται διάφοροι ξυλώδεις θαμνίσκοι όπως η Daphne oleoides, ο Prunus prostrata και κεδράκια (Juniperus communis). Μέσα ή γύρω από τη ζώνη προστασίας που παρέχουν τα πιο πάνω φυτά, που δεν είναι εδώδιμα από τα κτηνοτροφικά ζώα, συγκεντρώνονται δεκάδες πόες.
Η παρόχθια βλάστηση
Οι όχθες του άνω ρου του Καρπενησιώτη πλαισιώνονται από πλούσια ρεματική βλάστηση, που περιλαμβάνει δεντροστοιχίες από ώριμα πλατάνια (Platanus orientalis) και ψηλό υπόροφο από βάτα (Rubus sp.), πικροδάφνες (Nerium oleander), λυγαριές (Vitex agnus-castus), σκλήθρα (Alnus glutinosa) και ιτιές (Salix amplexicaulis, Salix elaeagnos και Salix alba), φράξους (Fraxinus ornus), κράταιγους (Crataegus mongyna), οστρυές (Ostrya carpinifolia), φιλλύκια (Phillyrea latifolia) και γαύρους (Carpinus orientalis). Μετά το Γάβρο, το ποτάμι μπαίνει σε βραχώδεις ζώνες και έτσι η βλάστηση περιορίζεται στα σκληροτράχηλα πλατάνια.
Οι άνω ρόες του Κρικελλοπόταμου και του Προυσιώτικου διατρέχουν ζώνες μεγαλύτερου υψομέτρου και πιο έντoνης κλίσης και οι κοιλάδες τους έχουν λιγότερο ποικίλη βλάστηση, διατηρούν ωστόσο διαδοχικές ομάδες πλατάνων μέχρι και τη συμβολή τους με τον Καρπενησιώτη, στα Διπόταμα. Ο κοινός ρους των τριών ποταμών λέγεται Τρικεριώτης και καταλήγει στη λίμνη Κρεμαστών μέσα από μια πλατιά χαλικόστρωτη κοίτη.
Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide greece
Οδηγος της Ευρυτανιας
Ο οδηγός Ευρυτανία topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android ως μία απο τις δεκάδες διαθέσιμες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide greece. Η Νότια Ευρυτανία περιλαμβάνεται στην ομάδα της Κεντρικής Ελλάδας. Αποκτήστε τον οδηγό Ευρυτανία topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός Ευρυτανία topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό της Ευρυτανία ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή, επιλέγοντάς τον από την ομάδα της Κεντρικής Ελλάδας.
Η εφαρμογή παρέχει ενεργητική πλοήγηση κατά μήκος της διαδρομής, καθώς και έναν πλούσιο οδηγό στη γεωγραφία, τη φύση και τον πολιτισμό της Νότιας Ευρυτανία.
Όλα τα σημεία ενδιαφέροντος που απεικονίζονται στο χάρτη αποτελούν διαδραστικές πηγές πληροφορίας της εφαρμογής: στο πεδίο, κάθε σημείο προβάλλεται αυτόματα στην οθόνη όταν το πλησιάζουμε και μας οδηγεί στο σχετικό λήμα του ψηφιακού οδηγού που περιέχεται στην εφαρμογή.
