Τα χωριά της Ανατολικής Μάνης

Τα χωριά της Ανατολικής Μάνης

Το περίγραμμα

Η κατοίκηση στην Ανατολική Μάνη εμφανίζει μια ποικιλία προτύπων, ανάλογη της διαφορετικότητας των περιβάλλοντικών και κοινωνικών συνθηκών των επί μέρους ενοτήτων, όπως τις περιγράψαμε στο κεφάλαιο της γεωγραφίας.

Έτσι, από τη Μπαρδουνία και μέχρι τον Κότρωνα, η αγκίστρωση των οικισμών στο ανάγλυφο υπαγορεύεται από ένα μικτό σύστημα κριτηρίων, με κυριότερα την παρουσία πηγαίου νερού, τα αμυντικά χαρίσματα της θέσης, τη διαθεσιμότητα των γεωργικών πόρων, την απόσταση από τα βοσκοτόπια, τη χωροταξία του οδικού δικτύου και την παρουσία κεντρικών αμυντικών υποδομών - δηλαδή κάστρων.

Η χωροθέτηση των οικισμών ανταποκρίνεται όσο το δυνατόν ισοβαρώς προς όλες ή τις περισσότερες από τις πιο πάνω παραμέτρους.

Γύθειο topoguide: Η Λάγια στο πρώτο φως
Η Λάγια στο πρώτο φως
Πατήστε για μεγέθυνση

Αντίθετα, στη βαθιά Μάνη, όπου οι υδατικοί πόροι είναι ούτως ή άλλως σπάνιοι, η γεωργική γη κερματισμένη, τα βοσκοτόπια διάσπαρτα, τα κάστρα αποντα και ο κύριος οδικός άξονας ακολουθεί τη μοναδική εφικτή όδευση ανάμεσα στους παράκτιους γκρεμούς και τις βραχουριές του Σαγγιά, η χωροθέτηση των οικισμών γίνεται με κύριο σκοπό την εξασφάλιση της άμυνας, επιλέγοντας θέσεις είτε φυσικά οχυρές, είτε κρυπτικές.

Το Γύθειο

Το Γύθειο είναι ο μεγαλύτερος οικισμός της Μάνης και θεωρείται η μητρόπολή της. Μέσα στο λακωνικό οικιστικό σύστημα, η κώμη λειτουργεί ταυτόχρονα ως επίνειο της Σπάρτης, ως πύλη της Ανατολικής Μάνης και ως αναπόσταστο στοιχείο της Δυτικής Μάνης.

Γύθειο topoguide: Ο μεγάλος φάρος στη νησίδα Κρανάη
Ο μεγάλος φάρος στη νησίδα Κρανάη
Πατήστε για μεγέθυνση

Το ιστορικό τμήμα της κώμης απλώνεται μπροστά στο παράκτιο μέτωπο, στους πρόποδες του βουνού Kούμαρος (το Λαρύσσιον όρος της αρχαιότητας), κοντά στο μυχό του Λακωνικού κόλπου. Η θέση της αυτή και τα φυσικά χαρίσματα της ευρύτερης περιοχής έδωσαν στο Γύθειο την ευκαιρία μιας ευτυχούς πορείας, η οποία υποστασιοποιείται σήμερα στη λάμψη των διώροφων και τριώροφων αρχοντικών του 19ου αιώνα που δεσπόζουν αμφιθεατρικά πάνω από το παράλιο μέτωπο.

Στο βόρειο άκρο της αρχικής αυτής εγκατάστασης, στον επίπεδο χώρο μιας μικρής λεκάνης που φιλοξένησε τα κυριότερα στοιχεία του αρχαίου Γυθείου, έχει αναπτυχθεί μια μεγάλη συνοικία. Αν το παράκτιο μέρος της είναι επίσης στραμένο στις υπηρεσίες και το εμπόριο, οι εσωτερικές ζώνες του καλά οργανωμένου πολεοδομικού ιστού είναι κυρίως κατοικίες.

Οι δύο αυτές ενότητες του Γυθείου περικλείουν το μικρό λιμάνι. Πιο νότια, στην επαφή με το Μαυροβούνι, έχει αναπτυχθεί μια ακόμα ζώνη κατοικίας, στις αρκετά επικλινείς πλαγιές του Κούμαρου.

Γύθειο topoguide: Το παράκτιο μέτωπο του Γυθείου
Το παράκτιο μέτωπο του Γυθείου
Πατήστε για μεγέθυνση

Στο κέντρο της παραλιακής λεωφόρου δεσπόζει νεοκλασικό κτίριο του 1890, που φιλοξενεί το δημαρχείο και την αρχαιολογική συλλογή με ευρήματα από την περιοχή.

Γύθειο topoguide: Ο πύργος του Τζαννήμπεη
Ο πύργος του Τζαννήμπεη
Πατήστε για μεγέθυνση

Η κώμη έχει τρεις ενορίες, με ισάριθμους ναούς: ο ένας είναι τρισυπόστατος, αφιερωμένος στον Άγιο Γεώργιο, την Παναγίας Xρυσαφίτισσας και την Aγία Bαρβάρας, ο δεύτερος είναι του Aγίου Nικολάου και ο τρίτος της Aγίας Tριάδος. Ο κύριος κοιμητηριακός ναός είναι αφιερωμένος στην Aνάληψη.

Ψηλότερα και σε περίοπτη θέση βρίσκεται η μονόκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική του Αγίου Δημητρίου, που φέρει ρωμαϊκές επιγραφές.

Γύθειο topoguide
Γύθειο topoguide: Νεοκλασικά των αρχών του 20ού αιώνα στην πρόσοψη της πόλης

Απέναντι από τον οικισμό βρίσκεται η νησίδα Κρανάη, που φέρει το ναό των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, το μεγάλο φάρο του 19ου αιώνα και τον πύργο του Τζαννετάκη (1829), όπου στεγάζεται το Ιστορικό και Εθνολογικό Μουσείο Μάνης.

Το Γύθειο αποτελούσε ιστορικά τον παράκτιο πόλο σύνδεσης της ζώνης της μητροπολιτικής Λακωνίας με τη Μάνη, της χερσαίας οικονομίας με τα Κύθηρα και του οδικού δικτύου με την ακτοπλοΐα. Μέσα από τις σχέσεις, τα δίκτυα υποδομών και την πολυπρόσωπη οικονομία του, το Γύθειο εξυπηρετεί τις δραστηριότητες τόσο της ενδοχώρας, στην οποία κυριαρχούν τα ορεινά χαρακτηριστικά, όσο και τον κόσμο της ακτοπλοΐας, παρέχοντας υπηρεσίες μεταφόρτωσης, τροφοδοσίας και επισκευών στα σκάφη των Κυθήρων. Ο συνδυασμός αυτός θαλάσσιου και χερσαίου ρόλου έδωσε στο Γύθειο μια ιδιαίτερη θέση στη γεωπολιτική δομή της νότιας Πελοποννήσου.

Το Γύθειο έχει σήμερα περίπου 4.300 κατοίκους, υποδομές επιπέδου δήμου και πλήρη τουριστική υποδομή.

Ο Αγερανός

Γύθειο topoguide: Ο Αγερανός
Ο Αγερανός
Πατήστε για μεγέθυνση

Ο Αγερανός είναι μια μικρή σε έκταση συνοίκηση πύργων και οχυρωμένων κατοικιών του 19ου αιώνα, μαζί με λίγες κατοικίες, πάνω σε αναστηλωμένα ή ανακατασκευασμένα αγροτόσπιτα.

Ο οικισμός εκτείνεται με πολύ αραιή δομή πάνω στον άξονα μιας βραχώδους ράχης. Στο χαμηλότερο τμήμα του οιοκισμού, από όπου περνά και ο σημερινός δρόμος, υψώνεται η μεγάλη πυργοκατοικία του Αντωνόμπεη Γρηγοράκη δίπλα στο ναό των Ταξιαρχών. Πάνω βρίσκονται οι πύργοι του Αλτζερινάκου και του Ξηνταράκου, ενώ στο ψηλότερο σημείο της ράχης ρημάζει σιγά-σιγά ο πύργος του Τσικουρίου.

Η ράχη καταλήγει σε ακρωτήρι, που οριοθετεί τον όρμο του Βαθέως από τα βόρεια.

Τα Μενενιάνικα

Γύθειο topoguide
Γύθειο topoguide: Τα Μενενιάνικα

Τα Μενενιάνικα είναι πολύ μικρός οικισμός - στην ουσία, μια πυργοκατοικία κατοικία - μέσα στο άλλοτε μοναστηριακό συγκρότημα του Αγίου Γεωργίου.

Κάτω από το βράχο της μονής αναβλύζει, μέσα σε μικρό σπήλαιο, αξιόλογη καρστική πηγή.

Η Ριγανόχωρα και τα Σκαλτσοτιάνικα:

Γύθειο topoguide
Γύθειο topoguide: Η Ριγανόχωρα

Οι δύο μικροί οικισμού λέγονταν παλιότερα «Αφούγγια Γλήνας».

Στα Σκαλτσοτιάνικα αξίζει να δούμε την εκκλησία του Αγίου Νίκωνα, με ωραία αγιογράφηση του 13ου αιώνα. Tο όνομα του οικισμού φαίνεται ότι προέρχεται από το οικογενειακό επώνυμο Σκάλκος, που συναντάται ακόμα στην περιοχή. Κοντά στο χωριουδάκι υπάρχουν υπολείμματα παλαιομανιάτικου οικισμού (τα γνωστά ως Παλιόχωρες).

Η Ριγανόχωρα είναι μικρό πυργοχώρι ανάμεσα στα Σκαλτσοτιάνικα και τη Γωνέα. Στο πάνω μέρος του έρημου σήμερα οικισμού βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου.

Η Γωνέα

Γύθειο topoguide
Γύθειο topoguide: Η Γωνέα

Η Γωνέα ιδρύθηκε απο την κρητική οικογένεια Καλλέργη, που διέφυγαν της τουρκικής καταπίεσης στη μεγαλόνησο και κατέφυγαν στη γνώριμη στους Κρητικούς Μάνη. Οι Καλλέργηδες έκτισαν πάνω από το χωριό ένα μοναστηριακό συγκρότημα-οχυρό, τη μονή Μεταμόρφωσης Σωτήρα.

Το χωριό μαζί με το μοναστήρι ελέγχουν τον κόλπο της Κολοκυθιάς και την ορεινή διάβαση στα Αραβίκια, που αποτελούσε τη συντομότερη οδό ανάμεσα από το Σκούταρι προς τη ζώνη του Κότρωνα. Η χωροθέτησή της Γωνέας έγινε συνεπώς με κύριο κριτήριο την άμυνα, την εποπτεία της παράκτιας ζώνης και την επίβλεψη των οδικών περασμάτων. Η λίγη γεωργική γη και τα φτωχά βοσκοτόπια συμπληρώνουν την εικόνα ενός οικισμού-καταφυγίου, που αν και έχει αξιοποιήσει έντονα τους εδαφικούς πόρους της επικράτειάς του, δεν έχει πραγματικό αγροτικό προσανατολισμό.

Σήμερα, η έρημη Γωνέα είναι το πιο απόμερο χωριό της λεκάνης του Κότρωνα.

Ο Κότρωνας

Γύθειο topoguide: Ο Κότρωνας
Ο Κότρωνας
Πατήστε για μεγέθυνση

Ο Κότρωνας είναι το μεγαλύτερο παράκτιο χωριό της Ανατολικής Μάνης. Τα ιδιαίτερα στοιχεία του είναι οι ωραίες αμμουδιές και η νησίδα Σκόπα, που προσπελαύνεται πεζοπορικά, μέσω μιας στενής λουρίδας άμμου.

Ο οικισμός αποτελείται από έναν παράκτιο πυρήνα, πυκνά δομημένο γύρω από μια ζώνη άμμου, και μια σειρά μικρές συνοικήσεις στη γύρω εύφορη αγροτική ζώνη. Στο παράκτιο τμήμα θα βρούμε λίγες υποδομές εστίασης και διαμονής.

Το Φλομοχώρι

Γύθειο topoguide
Γύθειο topoguide: Το Φλομοχώρι

Το Φλομοχώρι είναι το κεφαλοχώρι της ενότητας του Κότρωνα. Αν και φαίνεται ότι ο παράκτιος και κατά συνέπεια κάπως τουριστικός Κότρωνας έχει πάρει τα πρωτεία στην επισκεψιμότητα, στην ουσία το Φλομοχώρι παραμένει ο αξιολογότερος οικισμός της κοιλάδας, προσφέροντας αρκετές εξυπηρετήσεις ολοχρονίς - ο Κοτρωνας ερημώνει το χειμώνα. Κοντά στο Φλομοχώρι βρίσκεται ο συνοικισμός Βάτας, ενώ ψηλότερα διακρίνεται ο μεγαλιθικός οικισμός Λουκάδικα.

Ο οικισμός απλώνεται κατά μήκος μιας κροκαλοπαγούς ράχης, που εποπτεύει τον όρμο. Η ευρύτερη περιοχή, εύφορη και ευλίμενη, φιλοξένησε στην αρχαιότητα τη μικρή πόλη Τευθρώνη, η ακρόπολη της οποίας έχει αναγνωριστεί σε βραχώδη λόφο κοντά στον οικισμό Λουκάδικα, στα βόρεια του Φλομοχωρίου. Ωστόσο, η θέση του Φλομοχωρίου, σε αντίθεση με άλλα χωριά της Μέσα Μάνης, δεν είναι οχυρή. Έτσι, ενισχύοντας την όποια προστασία προσέφεραν οι δύο βαθιές ρεματιές που πλαισιώνουν τον οικισμό, που τον προστάτευαν κάπως από την πλευρά της θάλασσας, οι ισχυρές οικογένειες ύψωσαν μια ομάδα ψηλών πύργων, ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζουν του Παντελεάκου, του Γεωργακάκου, του Τσιλιβάκου και του Ριζεάκου.

Στο πάνω κέντρο του οικισμού δεσπόζει η μητροπολιτική εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Σφικτά κλεισμένος στον αμυντικό ιστό, φωλιάζει ο Ταξιάρχης, που διασώζει εντοιχισμένα παλαιά ανάγλυφα, λίγο πιο κάτω βρίσκονται ο Άγιος Σπυρίδων και ο Άνικος (Άγιος Νίκων), με εντοιχισμένα μάρμαρα αρχαίου ιερού. Στην έξοδο προς τον Βάτα διατηρείται σε καλή κατάσταση ο βυζαντινός ναός της Αγίας Βαρβάρας. Οι ναοί των Ταξιαρχών και της Αγίας Βαρβάρας έχουν χαρακτηριστεί προστατευόμενα μνημεία.

Το Φλομοχώρι έχει περίπου 200 μόνιμους κατοίκους, που συντηρούν μερικά βασικά καταστήματα.

Ο Αργυλιάς

Γύθειο topoguide
Γύθειο topoguide: Ο Αργυλιάς από ψηλά

Φαίνεται ότι το όνομα του χωριού προέρχεται από παραφθορά της λέξης αγριελιά.
Ο Αργυλιάς είναι σχετικά νεότερος των άλλων εγκαταστάσεων της πλευράς αυτής. Αναζητώντας την ασφάλεια τη τοπογραφίας, είναι ριζωμένος στη βάση της αλλαγής της κλίσης της πλαγιάς, εκατέρωθεν μιας στενής ρεματιάς και πάνω σε μεγάλα βράχια.

Ο οικισμός έχει ελάχιστους κατοίκους, απογόνους των ιδρυτικών οικογενειών Λεωτσάκου και Κατσικάρου.

Κοντά στον οικισμό, προς τα ΝΔ, μέσα σε συγκρότημα βράχων, κρύβεται εντυπωσιακό αμυντικό κτίσμα. Αντίστοιχα, στα ΒΔ, στην περιοχή Μακρύναρος του Σαγγιά, μέσα στα ερείπια μεσαιωνικού κτηνοτροφικού συνοικισμού των Δημακόγιαννων, βρίσκεται ο Άγιος Γεώργιος ο Μακρυναριώτης, παλιά εκκλησία κτισμένη με αλάξευτους λίθους κατά τη μεγαλιθική οικοδομική. Η εκκλησία έχει αξιόλογες τοιχογραφίες και η θέση προσφέρει ωραία θέα.

Το Νύφι

Γύθειο topoguide
Γύθειο topoguide: Το Νύφι

Το Νύφι είναι ένα από τα καλύτερα οχυρωμένα χωριά της Ανατολικής Μάνης. Η συγκρότηση του οικισμού είναι χαλαρή και κάθε ομάδα οικισμών αντιστοιχεί σε μια από τις ισχυρές οικογένειες του τόπου. Ο αρχικός πυρήνας είναι η Μέσα Χώρα, ενώ οι νεότεροι είναι το Έξω Νύφι, η Βίγλα και το Ατσούπι. Στις συνοικίες ξεχωρίζουν ο πύργος του Φραγκάκου στο Μέσα Νϋφι και οι πύργοι του Βεντίκου και του Μπουρίκου στο Έξω Νύφι.

Το Νύφι νέμεται μια μεγάλη ορεινή επικράτεια που φτάνει μέχρι την κορυφογραμμή του Σαγγιά. Η κύρια ορεινή συνοίκηση του χωριού βρισκόταν κοντά στη μονή Κουρνού, αξιοποιώντας την ομώνυμη πηγή, τη μοναδική σε όλη την περιοχή.

Εκτός από ορεινές εγκαταστάσεις, το Νύφι είχε και δύο παραλιακούς δορυφόρους, το Γιαλό και την Αλύπα.

Η Λάγια

Γύθειο topoguide
Γύθειο topoguide: Η Λάγια

Η Λάγια είναι από τους καλύτερα διατηρημένους οικισμούς της Ανατολικής Μάνης. Παλιό κεφαλοχώρι μιας αόρατης σήμερα επικράτειας - μόνο οι Πιόντες διατηρούν ακόμα λίγες ανθρώπινες ανάσες - η Λάγια είχε μέχρι πρόσφατα λίγα εμπορικά και συντηρεί ένα μεγάλο καφενείο.

Ο οικισμός είναι κατάσπαρτος από ογκώδεις πυργοκατοικίες με σύνθετες δομές - πύργους, καμάρες, σκάλες και βοηθητικά κτίσματα -, με πιο χαρακτηριστικούς τους λεγόμενους κόλουρους πύργους του Μαυροδακάκου και του Γιαννόγγονα.

Στο άκρο του χωριού θα βρούμε το νεκροταφείο του Αγίου Σπυρίδωνα, όπου βρίσκονται οι τάφοι των Γιατράκων.

Πιόντες (Ακρογιάλι)

Γύθειο topoguide: Οι Πιόντες (Ακρογιάλι)
Οι Πιόντες (Ακρογιάλι)
Πατήστε για μεγέθυνση

Οι Πιόντες είναι ο κύριος αγροτικός δορυφόρος της Λάγιας. Το χωριό βρίσκεται στο ψηλότερο τμήμα ενός συστήματος πλατωμάτων, που σταδιακά οργανώθηκαν σε γεωργική γη, αφού συγκεντρώθηκαν οι πέτρες σε λιθοσωρούς και ξερολιθιές.

Στο άκρο του οικισμού λειτούργησε η μικρή μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρα. Σήμερα το καθολικό είναι ενσωματωμένο σε ιδιόκτητη οικία.

Το χωριό ονομαζόταν Πιόντες μέχρι το 1918, οπόταν μετονομάστηκε σε Αντρογιάλι και το 1940 σε Ακρογιάλι. Σήμερα, όλοι το λένε Πιόντες.

Τα Κορογονιάνικα

Γύθειο topoguide
Γύθειο topoguide: Τα Κορογονιάνικα

Τα Κορογονιάνικα είναι κτισμένα πάνω σε μια φυσική βίγλα προς το Ταίναρο. Οι οικισμός, μαζί με την Καινούργια Χώρα, απολαμβάνουν την πιο εντυπωσιακή εικόνα του πολυδάχτυλου ακρωτηρίου.

Η θέα δεν ήταν πάντως ο λόγος που συμπήχθηκε και κυρίως άκμασε το χωριό. Τα Κορογονιάνικα βρίσκονται καταμεσής μιας εκτεταμένης και σχετικά αποδοτικής γεωργικής ζώνης, που ξεκινά με τη μεγάλη λεκάνη στα βόρεια και ολοκληρώνεται με τις βαθμιδωτές πλαγιές προς του Παπά. Η ικμάδα των Κορογονιάνικων μαζευόταν σπυρί-σπυρί σε αυτές τις ατελείωτες πεζούλες και συμπληρωνόταν με τα πολυπληθή κοπάδια που έφταναν μέχρι τη θάλασσα.

Ο οικισμός απογράφεται για πρώτη φορά το 1618 και οφείλει το όνομά του στον ιδρυτή του, κάποιον Κορογόνη (=αυτός που γεννά κόρες). Ο οικιστικός πυρήνας έχει αμυντική δομή, με μοναδικά διάσπαρτα κτίσματα λίγες εκκλησίες. Στα ανατολικά υψώνεται το εξέχον αμυντικό στοιχείο του οικισμού, ο πύργος του Μπόφου.

Μέσα και γύρω από το χωριό διατηρούνται αξιόλογοι ναοί, όπως της Αγίας Τριάδας, της Υπαπαντή και του Αγίου Χαραλάμπους με αγιογραφίες του τέλους του 19ου αιώνα. Πάνω σε περίοπτο λόφο στέκει ο μεγαλιθικός Άγιος Φίλιππος, κοιμητηριακός ναός του 9ου αιώνα ενός πρωτόγονου αλλά εντυπωσιακού νεκροταφείου.

Τουλάχιστον πέντε παλιές εκκλησίες βρίσκονται στις γεωργικές ζώνες του χωριού.

Καινούργια Χώρα

Γύθειο topoguide
Γύθειο topoguide: Η Καινούργια Χώρα

Η Καινούργια Χώρα είναι μικρός οικισμός, έρημος σήμερα. Στην είσοδο του χωριού βρίσκεται η εκκλησία της Κοίμησης τη Θεοτόκου, του 1865, ενώ στα βόρεια του χωριού στέκεται ο αναστηλωμένος μεγαλιθικός ναός των Άγιων Αναργύρων.

Στην κορυφή του λόφου, βόρεια του χωριού, διατηρείται το κύριο τμήμα μεγάλου ανεμόμυλου, ένα από τα λίγα κτίσματα αυτού του τύπου στη Μάνη.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος


topoguide Greece

ΟΔΗΓΟΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ

topoguide Greece
Η χαρτογράφηση χωριών της Ανατολικής Μάνης, με άφθονες φωτογραφίες και περιγραφές, περιλαμβάνονται στον οδηγό Γύθειο topoguide της AnaDigit.

Ο οδηγός Γύθειο topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android μαζί με άλλες δεκάδες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide Greece. Το Γύθειο topoguide περιλαμβάνεται στην ομάδα της Πελοποννήσου. Αποκτήστε τον οδηγό Γύθειο topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.

Ο οδηγός Γύθειο topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό Γύθειο topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.

Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το topoguide Greece έχει τη δυνατότητα ταυτόχρονης απεικόνισης πέντε περιοχών, επιτρέποντας έτσι την συνολική προβολή του αναλυτικού χάρτη όλης της Μάνης και την εύκολη εναλλαγή των διαδρομών, των εκατοντάδων Σημείων Ενδιαφέροντος και των δεκάδων σελίδων του οδηγού με τις αναρίθμητες φωτογραφίες.