Εκκλησίες στην Ανατολική Μάνη

Η χαρτογράφηση εκκλησιών
της Ανατολικής Μάνης

Ο ναός των Τριών Ιεραρχών στο Μαυροβούνι

Ο ναός των Τριών Ιεραρχών βρίσκεται κοντά στο κάστρο του Γουλά (ή Γουλάδες ή Mπεάνικα), στο ψηλότερο σημείο του Μαυροβουνίου. Ο ναός κτίστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα από τον Tζανέτο Γρηγοράκη (ή Τζανήμπεη), μπέη της Μάνης, στην ΝΑ πλευρά του κάστρου, ως οικογενειακός ενοριακός και κοιμητηριακός ναός. Η συνοικία που αναπτύχθηκε γύρω από το κάστρο και την εκκλησία ονομάστηκε Mελίσσι ή Tζανετούπολη. Ο ναός έχει ανακαινιστεί και είναι σε άριστη κατάσταση.

Ο ναός των Ταξιαρχών στον Αγερανό

Ο ναός των Ταξιαρχών βρίσκεται πάνω στον κεντρικό δρόμο του Αγερανού, λίγα μέτρα από την είσοδο του πύργου του Αντωνόμπεη Γρηγοράκη. Ο ναός παρουσιάζει ομοιότητες με το ναό των Τριών Ιεραρχών στο Γουλά του Μαυροβουνίου (είναι σταυρεπίστεγος με τρούλο με ψηλό τύμπανο, φέρει δίλοβο καμπαναριό) αλλά και διαφορές (δέκα φατνώματα στον τρούλο έναντι έξι στο Γουλά).

Ο ναός της Παναγίας στα Καλύβια (Σκουτάρι)

Η εκκλησία της Παναγίας στα Καλύβια Σκουταρίου βρίσκεται στο γεωμετρικό κέντρο του σχεδόν έρημου πλέον χωριού. Είναι δρομικός, καμαροσκέπαστος ναός της μεταβυζαντινής περιόδου με ημικυκλική αψίδα ιερού. Η τοιχοποιΐα είναι επιμελημένη και συντίθεται με την ίδια πέτρα όπως και τα σπίτια του χωριού. Εσωτερικά διατηρεί τοιχογραφίες λαϊκής τέχνης.

Σκαλτσοτιάνικα, Ριγανόχωρα και Γονέα

Τα χωριά πάνω από τον Κότρωνα, τα Δεμεστιχιάνικα, τα Σκαλτσοτιάνικα, η μικρή Ριγανόχωρα, η έρημη Γονέα και η Λούτσα φιλοξενούν ενδιαφέρουσες ενοριακές εκκλησίες και ακόμα πιο ενδιαφέροντα ξωκλήσια. Πιο παλιό φαίνεται να είναι το μονόχωρο εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής, μισόδρομα ανάμεσα Σκαλτσοτιάνικα και Ριγανόχωρα.

Φλομοχώρι

Το σημαντικότερο χωριό της λεκάνης του Κότρωνα είναι το Φλομοχώρι, παλιό κεφαλοχώρι που μόλις άρχισε να επισκιάζεται από τον τουριστικό Κότρωνα. Η μεγάλη ενοριακή εκκλησία της Αγίας Τριάδας, όπως και ο Άγιος Σπυρίδων και ο Ταξιάρχης, είναι κτίσματα του 19ου και 20ού αιώνα.

Πολύ παλιότερη είναι η εκκλησία της Aγίας Bαρβάρας στη συνοικία Bάτα. Πρόκειται για μικρό σταυρεπίστεγο ναό με τρούλο. Εσωτερικά διασώζεται το αρχικό πετρόκτιστο τέμπλο και η αντίστοιχη Aγία Tράπεζα, ενώ ο ναός είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες μεταβυζαντινής εποχής.

Κοκκάλα

Δεν είναι παράδοξο που ο κυριότερος ναός της παραλιακής Κοκκάλας βρίσκεται πάνω στη θάλασσα. Το παράξενο είναι ότι είναι αφιερωμένος στους στρατιωτικούς Ταξιάρχες.

Κοκκάλα

Ο ναός του Προφήτη Ηλία υποδέχεται με τα άλικα χρώματά του τον επισκέπτη του ομώνυμου χωριού. Όπως και η πέτρα από την οποία είναι κτισμένη, το περίφημο antico rosso, ο κομψός ναός ομορφαίνει μετά τη βροχή.
Ο μικρός οικισμός περιβάλλεται από τα λατομεία της φημισμένης πέτρας. Καθότι η εξόρυξη σταμάτησε για λόγους προστασίας των αρχαίων λατομείων, το χωριουδάκι είναι πλέον έρημο.

Λάγια

Η Λάγια, κεφαλοχώρι της μικρής επικράτειάς της, έχει πολλές εκκλησίες. Ο ενοριακός ναός είναι μεγάλη τρουλαία βασιλική αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου.

Μέσα στον οικισμό θα δούμε τις μονόχωρες εκκλησίες του Αγίου Ιωάννη, του Αγίου Χαραλάμπους και της Ευαγγελίστριας, ενώ στην αγροτική περίμετρο, διάσπαρτες μέσα στα παλιά κτήματα, μονάζουν περίπου 30 μικροί ναοί, όπως του Αγίου Κωνσταντίνου, της Παναγίας Φανερωμένης, της Αγίας Βαρβάρας και του Αγίου Πέτρου.

Ανάμεσα στη Λάγια και την Κοκκάλα, στην περιοχή Απέντες, βρίσκεται το ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου. Η εκκλησία ήταν κοιμητηριακός ναός του παμπάλαιου συνοικισμού που άνθισε κάποτε στα πετροχώραφα. Πρόκειται για μια μικρή μονόκλιτη εκκλησία, όπου έχουν ενσωματωθεί μέλη παλαιοχριστιανικού ναού. Στην ταινία του υπέρθυρου σώζεται τμήμα επιγραφής με τη χρονολογία 1121, που μάλλον αναφέρεται στον παλιότερο ναό.

Καινούργια Χώρα

Η Καινούργια Χώρα απλώνει τα ερείπια και τα σπίτια της απέναντι από τα Κορογονιάνικα, πάνω σε έναν εξίσου ανεμοδαρμένο λόφο και μοιράζεται με εκείνα την ίδια θέα προς το Ταίναρο. Την υποδοχή στο χωριό υποστηρίζει η μονόκλιτη εκκλησία της Παναγίας, κτισμένη το 1865.

Στο νεκροταφείο του χωριού θα βρούμε την εκκλησία της Αγίας Κυριακής, ενώ σε ένα μικρό λιβάδι, χαμηλά προς το Αχίλλειο, μονάζει το μικρό βράχινο ξωκλήσι των Αγίων Αναργύρων.

Κορογονιάνικα

Τα Κορογονιάνικα καταλαμβάνουν στην μεσημβρινή πλευρά ενός γυμνού και εκτεθειμένου στους ανέμους του Αιγαίου λόφο. Το χωριό μοιάζει σαν βράχινο νησί σε ένα πέλαγος λόφων και οροπεδίων και σαν νησιωτικός οικισμός έχει απλώσει τα εκκλησάκια του γύρω από το χωριό και στη διάσπαρτη εποίκηση μιας ερημικής σήμερα αγροτικής περιφέρειας.

Ενοριακός ναός του χωριού είναι η εκκλησία της Υπαπαντής, ενώ στην είσοδο του χωριού συναντάμε και το ναό του Αγίου Χαραλάμπους.

Στο κάμπο κάτω από το χωριό υψώνεται ένας σχετικά νεότερος ναός, αφιερωμένος στον Μάξιμο τον Εξομολογητή, σημαντικό συγγραφέα και διαπρεπή θεολόγο του 7ου αιώνα.

Στο λόφο αριστερά της ανόδου προς το χωριό στέκεται η Αγία Τριάδα (του 1862), ενώ στο λόφο δεξιά θα βρούμε τον μεγαλιθικό Άγιο Φίλιππο, πλαισιωμένο από ένα πρωτόγονο κοιμητήριο απλών κτιστών σαρκοφάγων.

Βόρεια και ανατολικά του λόφου του χωριού, απλώνεται μια μεγάλη ύφεση, διαμορφωμένη σε πεζούλες, οργανωμένη με ξερολιθιές και κατάσπαρτη από ερειπωμένες πέτρινες αγροικίες. Σε θέσεις αδιάγνωστης σήμερα σημασίας στέκονται ακόμα όρθια ή φθίνουν σιγά-σιγά περίπου μια ομάδα από μικρά, μονόχωρα και εξαιρετικά λιτά εκκλησάκια. Είναι όλα κτισμένα με μεγάλους λίθους, χωρίς κονία και στέγονται από καμάρες με ημίεργες πέτρες συγκρατημένες με χωματόλασπη. Από τα εκκλησάκια αυτά, μόνο ο Αη-Μύρης, το μεγαλύτερο και κοντινότερο στο χωριό, διατηρεί τα τελευταία λείψανα μιας ενδιαφέρουσας αγιογράφησης.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος