Εθνικά Πάρκα της Ελλάδας

Εθνικό Πάρκο
Κοτυχίου Στροφυλιάς

Παράκτια δάση, αμμοθίνες και υγρότοποι της ΒΔ Πελοποννήσου

Σε όλη την παράκτια ζώνη της ΒΔ Πελοποννήσου, από το μέχρι τον Άραξο, απλώνεται μια αλληλουχία χερσαίων και υγροτοπικών βιοτόπων, που - μέχρι να τα διασπάσουν οι ποικίλες χρήσεις και πιέσεις που αναπτύχθηκαν μετά τα μέσα του 20ου αιώνα - συνέθεταν ένα από τα πλουσιότερα και σημαντικότερα οικοσυστήματα της νότιας Ελλάδας.

Ακόμα και μετά τις παρεμβάσεις που κατάτμησαν, υποβάθμισαν ή σε πολλές περιπτώσεις εξαφάνισαν μεγάλα τμήματα της σειράς αυτής φυσικών στοιχείων, παραμένει μια αξιόλογη έκταση από τα Λεχαινά μέχρι τον Άραξο, η οποία περιλαμβάνει:

• την αλυκή Λεχαινών
• τη λιμνοθάλασσα Κοτύχι
• τον όρμο των λουτρών Υρμίνης
• τη λιμνοθάλασσα Πρόκοπος
• το Έλος Λάμια
• τις διάσπαρτες αλλά αξιοσημείωτης έκτασης περιοδικά κατακλυζόμενες με νερό επιφάνειες
• τα διάσπαρτα αλλά μεγάλης έκτασης υγρά λιβάδια
• τους διάσπαρτους καλαμιώνες
• το πλέγμα από φυσικά ρέματα και τεχνητά κανάλια που καταλήγουν στις λιμνοθάλασσες Κοτύχι και Πρόκοπος
• το δάσος Χαλεπίου πεύκης, Κουκουναριάς και Ήμερης βελανιδιάς της Στροφυλιάς
• τη βραχώδη λοφοσειρά Μαύρα Βουνά
• τη λίμνη Πάπα ή Άραξος
• τους απέραντους αμμόλοφους και τις αμμοθίνες της ακτογραμμής από το Κουνουπέλι μέχρι την Καλογριά
• και τέλος το θαλάσσιο περιβάλλον κατά μήκος όλης της ακτογραμμής

Η μεγάλη αυτή έκταση αναγνωρίστηκε ως σημαντική περιοχή για τα πουλιά και ένα μέρος της εντάχθηκε στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000.

Το 2008 όλη η περιοχή θεσμοθετήθηκε ως Εθνικό Πάρκο υγροτόπων λιμνοθάλασσας Κοτυχίου και δάσους Στροφυλιάς. Το προστατευόμενο σύνολο των υγροτοπικών και χερσαίων βιοτόπων περιλαμβάνει τους παράκτιους θαμνώνες και δάση βελανιδιάς, Χαλεπίου πεύκης και Κουκουναριάς, τις αμμώδεις ακτές, τους αμμόλοφους και τις αμμοθίνες, τα έλη, τις λίμνες και τις λιμνοθάλασσες και καλύπτει έκταση 143.000 στρεμμάτων.

Οι υγρότοποι περιλαμβάνουν μεγάλες λιμνοθάλασσες, έλη, αποστραγγιστικά κανάλια, ποταμούς και βιβάρια και είναι συγκεκριμένα το έλος Λάμια, η λίμνη Προκόπου, η λιμνοθάλασσα Κοτυχίου, η λίμνη Πάπα και ο κάτω ρους του ποταμού Λάρισσου.

Οι χερσαίες ζώνες περιλαμβάνουν τους λόφους Μαύρα Βουνά, το δάσος της Στροφυλιάς, το ακρωτήρι Άραξος, τα Λουτρά Υρμίνης, τον αρχαιολογικό χώρο του Τείχους Δυμαίων, την παραλία και τις αμμοθίνες από την Καλογριά ως το Κουνουπέλι και τη μικρή παραλία Γιαννισκάρι.

Η λιμνοθάλασσα Κοτύχι

Μετά την αποξήρανση της λίμνης Αγουλινίτσας (1968), που ήταν η μεγαλύτερη λιμνοθάλασσα της Πελοποννήσου, σήμερα η μεγαλύτερη λιμνοθάλασσα της περιοχής είναι το Κοτύχι. Ο υγρότοπος έχει έκταση περίπου 7500 στρεμμάτων και οριοθετείται από τεχνητά κανάλια και αναχώματα σε όλες τις πλευρές εκτός από τη δυτική, που χωρίζεται από τη θάλασσα με μια χαμηλή και στενή αμμολωρίδα. Η αμμολωρίδα, που φιλοξενεί αρκετά ανεκτικά στο αλμυρό νερό φυτικά είδη, είναι σχετικά ευάλωτη στη διάβρωση των ισχυρών θαλάσσιων ρευμάτων και κατά διαστήματα ενισχύεται με μικρές παρεμβάσεις.

Η λιμνοθάλασσα έχει βάθος μικρότερο από 1 μ. και επικοινωνεί με το πέλαγος μέσω ενός ελεγχόμενου διαύλου.

Το Κοτύχι φιλοξενεί μεγάλους αριθμούς υδρόβιων και παρυδάτιων πουλιών και αποτελεί σημαντικό σταθμό για τη μετανάστευσή τους, ενώ συνιστά σημαντικό χώρο αναπαραγωγής για πολλά είδη ψαριών.

Παράλληλα με το καθεστώς προστασίας, το Κοτύχι παραμένει ένας από τους χώρους παραδοσιακής αλιείας, η οποία ασκείται στο χώρο του διαύλου, όπου υπάρχουν και οι σχετικές υποδομές.

Η λιμνοθάλασσα Πρόκοπος

Ανάμεσα στο δρόμο που εξυπηρετεί τη Στροφυλιά και το έλος Λάμια εκτείνεται μια ρηχή (βάθος από 0.5-1.5 μ.) λιμνοθάλασσα, ο Πρόκοπος. Η επιφάνεια που καλύπτεται από νερά έχει έκταση 1.500 στρέμματα, που εμφανίζουν ποικιλία στη μορφολογία (λασπότοποι, έλη, αβαθείς λίμνες και βαθύτερες λεκάνες).

Ο Πρόκοπος είναι ένα από τα πιο ήσυχα στοιχεία του όλου οικοσυστήματος και φιλοξενεί μεγάλους αριθμούς πουλιών (κυρίως ερωδιούς, υδρόβια και παρυδάτια). Στο βόρειο άκρο του υπάρχουν υποδομές αλιείας, που γίνεται με παραδοσιακά μέσα.

Η λίμνη Πάπα

Η λίμνη Πάπα (αναφέρεται και ως λιμνοθάλασσα Καλογερά) εκτείνεται μεταξύ των Μαύρων Βουνών και της βόρειας ακτής της ΒΔ Πελοποννήσου. Πρόκειται για μια μεγάλη (4.500 στρέμ.), ρηχή λίμνη (βάθος στην κύρια έκτασή της 0.5 - 2.5 μ., μέγιστο βάθος 3.4 μ.) που στα νότια και ανατολικά οριοθετείται από τη λοφοσειρά Μαύρα Βουνά και την κορυφή Άγιος Αθανάσιος, στα βόρεια κλείνει από μια επιμήκη χαμηλή λουρίδα αμμωδών ακτών, ενώ στα δυτικά επικοινωνεί με το Ιόνιο πέλαγος με το δίαυλο Κέντρος, που ανοίγεται ανάμεσα στα ακρωτήρια Κάβο Πάπας και Βάρδια, απολήξεις του Άραξου. Κοντά στο στόμιο υπάρχει μικρή νησίδα με εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη. Στον Κάβο Πάπα υπάρχει φάρος.

Ένας ακόμα δίαυλος έχει διανοιχθεί στη βόρεια όχθη της λίμνης, προς τον όρμο Λιμανάκι του Πατραϊκού κόλπου.

Στη ΝΔ όχθη της λίμνης βρίσκεται ο μικρός οικισμός Παραλίμνη.

Το δυτικό τμήμα δεν είναι προσπελάσιμο οδικά, καθώς ανήκει στην απαγορευμένη περιοχή του «Ναυτικού οχυρού Αράξου».

Στον ανατολικό λοβό της λίμνης, ανάμεσα στους πρόποδες του όγκου Άγιος Αθανάσιος και τη λωρίδα οδικής σύνδεσης της Στροφυλιάς, απλώνεται ένα εσωτερικό έλος, όπου τρέφονται ή σταθμεύουν μεγάλοι αριθμοί πουλιών, ανάμεσα στα οποία μερικές εκατοντάδες φοινικόπτερα, πάπιες και πολλά παρυδάτια.

Στα ΒΔ της κορυφής Άγιος Αθανάσιος και μέχρι τον οικισμό Καρνάρι εκτείνεται το έλος Ανάβαλτα. Πρόκειται μια μεγάλη έκταση με καλαμιώνες, διασπασμένο από γεωργικές χρήσεις και ένα βασικό οδικό δίκτυο.

Αμμόλοφοι και αμμοθίνες

Όλη η ακτογραμμή από τον όρμο των λουτρών Υρμίνης και μέχρι την παραλία Μπούκα της Στροφυλιάς καλύπτεται από ένα μεταβαλλόμενου πλάτους (έως 500 μ.) σύστημα αμμωδών διαμορφώσεων με κατ' εκτίμηση έκταση 2.000 στρεμμάτων.

Η κατά πλάτος τομή αυτής της έκτασης παρουσιάζει μια πρώτη ζώνη αμμουδιάς που υπόκειται στη συνεχή επίδραση μιας τοπικής πλημύριδας και άμπωτης, ακολουθεί μια ζώνη τυπικών αμμοθινών με ύψος 5-10 μ., μετά το ανάγλυφο βυθίζεται σε μια σχετικά προστατευμένη από τους δυτικούς ανέμους τάφρο και η ζώνη ολοκληρώνεται με μια σειρά αμμόλοφους που ενώνονται με το πευκοδάσος. Αυτοί οι τέσσερις τύποι βιοτόπου δίνουν ζωή σε διαφορετικά δυτικά και ζωικά είδη.

Το αμμώδες μέτωπο δεν έχει βλάστηση, αποτελεί ωστόσο το προτιμώμενο τροφικό πεδίο για πουλιά όπως ο Ακτίτης και οι χαραδριοί. Εδώ αποθέτει τα αυγά της το καλοκαίρι η Θαλάσσια χελώνα (Caretta caretta).

Οι αμμοθίνες είναι το πιο ποικίλο από πλευράς μορφολογίας, βλάστησης, χλωρίδας και πανίδας περιβάλλον. Μορφολογικά, μετά ένα πρώτο σκαλί ύψους περίπου 2 μ., σταθεροποιημένο από αναρίθμητες Αμμοφίλες (Ammophila arenaria), ακολουθούν μια σειρά κυμματισμών από βορρά προς νότο, που έχουν σχηματιστεί από την επίδραση του ανέμου. Στη στέψη της αμμοσειράς φύονται θαμνώδεις μορφές πεύκων και κέδρων, που δεν μπορούν να αναπτυχθούν σε ύψος λόγων των ακραίων ανεμολογικών συνθηκών. Όλη η υπόλοιπη έκταση των αμμοθινών είναι κατάστικτη από αραιά θαμνάκια και πόες, όπως γαλακτίτες (Galactites tomentosa), ριζώματα του Κρίνου της θάλασσας (Pancratium maritimum), γαλανάγκαθα (Eryngium maritimum) κλπ.

Αυτή η ζώνη συνιστά ένα φυσικό φράγμα για το αλμυρό νερό, ενώ παράλληλα προστατεύει τις εσωτερικές ζώνες από τη διάβρωση, απορροφώντας την ενέργεια των κυμάτων.

Διαβάστε περισσότερα για την οικολογία των αμμοθινών, τη βλάστηση και τη χλωρίδα τους στο κεφάλαιο Οι αμμοθίνες στην Ελλάδα.

Εθνικό Πάρκο Κοτυχίου-Στροφυλιάς
Η τάφρος ανάμεσα στις αμμοθίνες και τους αμμόλοφους

Η τάφρος που ακολουθεί είναι σχετικά πυκνά αποικισμένη από ένα μίγμα θάμνων και δέντρων, όπου τα πεύκα και τα κέδρα κατά τόπους περιβάλλονται από διάφορα υγρόφιλα είδη (καλάμια ψαθιά, βούρλα κλπ).

Eryngium
maritimum

Ammophila
arenaria

Οι αμμόλοφοι που σχηματίζουν τις παρυφές του πευκοδάσους φιλοξενούν μεγαλύτερα πεύκα και λίγα κέδρα, ενώ εμφανίζονται και αγκαθωτοί θάμνοι, σχίνα κλπ. Στο τέλος αυτής της ζώνης και πάνω στο υπερυψωμένο επίπεδο του σταθερού εδάφους, ξεκινά απότομα το μέτωπο του πευκοδάσους με πυκνή συγκόμωση ώριμων ατόμων. Ήδη από το σημείο αυτό η συμμετοχή της άμμου είναι περιορισμένη και σταδιακά μειώνεται προς τα ανατολικά.

Τα λουτρά Υρμίνης

Εθνικό Πάρκο Κοτυχίου-Στροφυλιάς
Οι εγκαταστάσεις στα λουτρά Υρμίνης

Το δάσος της Στροφυλιάς

Το δάσος της Στροφυλιάς είναι το πιο εκτεταμένο δάσος Κουκουναριάς (Pinus pinea) σε όλη την Ελλάδα και ένα από τα μεγαλύτερα στην Ευρώπη.

Το δάσος καλύπτει έκταση περίπου 22.000 στρεμμάτων και απλώνεται κατά μήκος της ακτής, από το Κουνουπέλι μέχρι τα Μαύρα ουνά, με ένα μέσο πλάτος περίπου 1.250 μέτρων. Στη ζώνη αυτή παρεμβάλλονται μικρά ή μεγάλα ανοίγματα και ξέφωτα, δασόδρομοι και ζώνες πυρασφάλειας, λιμνάζοντα νερά και φυσικά ή τεχνητά κανάλια. Η αλληλουχία αυτή δημιουργεί ένα οικοσύστημα μεγάλης βιοποικιλότητας.

Στη σύνθεση του δάσους κυριαρχούν με σειρά κάλυψης η Χαλέπιος πεύκη (Pinus halepensis), η Κουκουναριά (Pinus pinea) και η Ήμερη βελανιδιά (Quercus ithaburensis subsp. macrolepis). Η βελανιδιά καλύπτει μικρή έκταση σχηματίζοντας λίγες κυρίως αμιγείς συστάδες.

Άλλα είδη δέντρων είναι η γκορτσιά (Pyrus amygdaliformis), η Κοκκορεβυθιά (Pistacia terebinthus), το Θαμνοκέδρο (Juniperus phoenicea), το Πουρνάρι (Quercus coccifera) και ο φράξος (Fraxinus augustifolius).

Τα Μαύρα Βουνά

Εθνικό Πάρκο Κοτυχίου-Στροφυλιάς
Τα Μαύρα Βουνά από τα Λουτρά Υρμίνης
Πατήστε για μεγέθυνση

×

Εθνικό Πάρκο Κοτυχίου-Στροφυλιάς
Τα Μαύρα Βουνά από τα Λουτρά Υρμίνης

Η μεγάλη, νότιου προσανατολισμού, ορθοπλαγιά των Μαύρων Βουνών υψώνεται πάνω από τα έλη της Στροφυλιάς και τις λίμνες του Προκόπου. Η έκθεση και η κλίση των βράχων ευνοούν το σχηματισμό ανοδικών ρευμάτων και έτσι η ζώνη αυτή λειτουργεί σαν περιοχή "απογείωσης" των αρπακτικών πουλιών, που έρχονται εδώ για να κερδίσουν άκοπα ύψος, πριν συνεχίσουν τις περιπολίες τους στους καλαμιώνες και τα υγρά λιβάδια.

Εθνικό Πάρκο Κοτυχίου-Στροφυλιάς
Το ξωκλήσι της Παναγίας Ρετουνιώτισας στέγεται από μια μεγάλη βραχοσκεπή

Σε μεγάλη βραχοσκεπή, στο ανώτερο τμήμα των βράχων φιλοξενείται η εκκλησία της Παναγίας Ρετουνιώτισας. Η εκκλησία ανήκει στην ενορία του χωριού Ρετούνη (σήμερα Αρετή Ηλείας) και κατασκευάστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα.

Η βιοποικιλότητα της περιοχής Κοτυχίου-Στροφυλιάς

Εθνικό Πάρκο Κοτυχίου-Στροφυλιάς
Οι καλαμόκιρκοι (Circus aeruginosus) περιπολούν ολημερίς στο Κοτύχι

Στην περιοχή του Εθνικού Πάρκου Κοτυχίου-Στροφυλιάς έχει καταγραφεί μια ιδιαίτερα σημαντική ποικιλότητα οργανισμών.

Σε ότι αφορά στα θηλαστικά, σημειώνεται η παρουσία ενός αξιόλογου πληθυσμού τσακαλιών (Canis aureus), καθώς και η παρουσία της Βίδρας (Lutra lutra). Συνολικά έχουν καταγραφεί 28 είδη θηλαστικών.

Η ορνιθοπανίδα του πάρκου είναι πολύ πλούσια και περιλαμβάνει δεκάδες σπάνια ή προστατευόμενα είδη (ερωδιοί, φοινικόπτερα, αργυροπελεκάνους, παρυδάτια, υδρόβια και αρπακτικά πουλιά).

Εθνικό Πάρκο Κοτυχίου-Στροφυλιάς
Κατά τόπους, σε όλη την ελώδη έκταση, συγκεντρώνονται πολυπληθείς ομάδες από Λευκοτσικνιάδες (Egretta garzetta)

Η σελίδα Τα πουλιά του Κοτυχίου & της Στροφυλιάς σκιαγραφεί τον πλούτο της ορνιθοπανίδας του πάρκου.

Στην περιοχή ενδημούν 26 είδη ερπετών και αμφιβίων (12 είδη φιδιών, 9 είδη σαύρας, 2 χερσαίες χελώνες, 2 χελώνες του γλυκού νερού και η Θαλάσσια Χελώνα (Caretta caretta), 4 είδη βατράχων, 3 είδη φρύνων και 1 είδος τρίτωνα (Τελματοτρίτωνας, Lissotriton vulgaris).

Το Ε. Π. Κοτυχίου-Στροφυλιάς ως εργαστήριο οικοσυστημικών υπηρεσιών

Το τοπίο της ΒΔ Πελοποννήσου και συγκεκριμένα τα φυσικά στοιχεία - ορεινά, υγροτοπικά και χερσαία - του Εθνικού Πάρκου Κοτυχίου-Στροφυλιάς συνιστούν ένα σύνολο όχι μόνο υψηλής αισθητικής και περιβαλλοντικής αξίας αλλά και εξαιρετικής ποικιλότητας και αυθεντικότητας.

Ωστόσο, η περιοχή - ο ευρύτερος χώρος των κοντινών οικισμών, με πυρήνα το πάρκο - δεν έχει καμία σημασιολογική αντιστοίχηση με την πιο πάνω αξιολόγηση. Εκτός των καλαίσθητων αλλά βουβών στοιχείων επισήμανσης μέσα στο πάρκο, ο επισκέπτης της ΒΔ Πελοποννήσου δεν θα αντιληφθεί καν ότι περνά κοντά ή μέσα σε μια προστατευόμενη περιοχή τέτοιας έκτασης, αξίας και ποικιλότητας και ακόμα και αν παρεκλίνει της επιφανειακής περιήγησης δεν θα βρει κάποιον πρόσφορο τρόπο να προσεγγίσει, να αναγνώσει και εν γένει να βιώσει τον τόπο.

Με άλλα λόγια, αν εξετάσουμε το ρόλο του πάρκου μέσα από τη λογική των οικοσυστημικών υπηρεσιών, η συμμετοχή του Ε.Π. Κοτυχίου Στροφυλιάς περιορίζεται στις αρχέγονες λειτουργίες της φύσης, ένας ρόλος που απέχει ελάχιστα από αυτό που θα προσέφεραν οι υγρότοποι και τα βουνά αν είχαν απλά αγνοηθεί. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι αφού μετά από 15 χρόνια ζύμωσης, τίποτα δεν έχει προστεθεί ως προσλήψιμη αξία πάνω στο πρωτογενές φυσικό κεφάλαιο, εν τέλει οι περιορισμοί του καθεστώτος προστασίας είχαν μόνο κόστος και καθόλου όφελος για την εγγύς ανθρώπινη κοινότητα. Πιθανότατα, αυτός είναι ο βασικός λόγος που οι όποιες κανονιστικές ρυθμίσεις (θήρας, δόμησης, χρήσεων γης) ερμηνεύονται επιφυλακτικά από τον τοπικό πληθυσμό, αντιμετωπίζονται αρνητικά και εν τέλει αποτυγχάνουν.

Κύριες ελλείψεις, που προδίδουν την απουσία οργανωμένου σχεδίου διαχείρισης και εντέλει σκοπού του πάρκου, είναι η ύπαρξη ενός κέντρου υποδοχής-ενημέρωσης-λειτουργίας, που προς τον επισκέπτη θα εκφραζόταν μέσα από την ενεργητική πρόσκληση και συνοδεία σε διαδρομές στο δάσος και την ακτή και την εμφανή υλοποίηση ενεργειών προστασίας και διαχείρισης της πανίδας και της βλάστησης.

Πεζοπορικές & ποδηλατικές διαδρομές

Ο Φορέας Διαχείρισης του πάρκου σχεδίασε και σηματοδότησε 8 πεζοπορικές και 4 ποδηλατικές διαδρομές. Επίσης, είναι γνωστές μερικές ακόμα πορείες στα μαύρα Βουνά, που ακολουθούν παλιά μονοπάτια και οδηγούν σε ωραία σημεία θέας.

Όλες οι πεζοπορικές και ποδηλατικές διαδρομές του πάρκου παρουσιάζονται αναλυτικά μέσω της σελίδας Πεζοπορία στο Κοτύχι & τη Στροφυλιά.

Αναρριχητικό πεδίο Καλογριάς

Στη μεγάλη ασβεστολιθική ορθοπλαγιά των Μαύρων Βουνών έχει οργανωθεί ένα πολύ ενδιαφέρον αναρριχητικό πεδίο (5 τομείς, περίπου 100 διαδρομές όλων των δυσκολιών). Η ποιότητα του βράχου και η ευχάριστη τοποθεσία έχουν ανάγει την αναρρίχηση στο πεδίο της Καλογριάς ως την πιο δημοφιλή δραστηριότητα στην περιοχή.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος