Η κατοίκηση στη ΝΑ Πελοπόννησο

Η κατοίκηση στη ΝΑ Πελοπόννησο

Μορφολογικά, η ΝΑ Πελοπόννησος συνιστά μια συνέχεια της Κυνουρίας: ένα ορεινό, βραχώδες και δύστροπο ανάγλυφο, εκτεθειμένο στους ανατολικούς ανέμους, με εξαιρετικά δύσκολες χερσαίες επικοινωνίες και αλίμενη ακτογραμμή. Αν προσθέσουμε ότι στις βαθιά καρστικοποιημένες αυτές μάζες, οι υδατικοί πόροι είναι ελάχιστοι και τυχαία διασπαρμένοι, ότι οι ορεινοί πόροι δεν περιλαμβάνουν δάση, υψίπεδα και λιβάδια και ότι τα απέραντα βοσκοτόπια του πετρότοπου είναι κατάλληλα μόνο για τη γίδα, έχουμε ένα φυσικό περιβάλλον γεμάτο αντιρρήσεις για την εγκατάσταση και ευημερία μιας αξιόλογης δημογραφίας. Ακόμα και η κρυπτικότητα που προσφέρει το ανάγλυφο και η τοπογραφία γίνονται αποτελεσματικά μόνο λόγω της ένδειας των τοπικών κοινωνιών.

Το τοπίο των Βατίκων: Νεάπολη, Ελαφόνησος, βουνά
Το τοπίο των Βατίκων
Νεάπολη, Ελαφόνησος, βουνά
Πατήστε για μεγέθυνση

Δεν είναι άξιον απορίας λοιπόν που το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής μας είναι πολύ αραιά κατοικημένο, με μικρούς οικισμούς, αγκιστρωμένους στις καρστικές λεκάνες και τους ελάχιστους ευλίμενους όρμους. Μόνο στα Βάτικα, στις μεγάλες πεδιάδες των Μολάων και της Νεάπολης δημιουργήθηκαν οι όροι για την έκπτυξη σχετικά μεγάλων οικισμών, βεβαίως όταν το επέτρεπε η Ιστορία.

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide
Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Η Μονεμβάσια

Οι μικρές εξαιρέσεις του προτύπου αυτού - η Μονεμβάσια των εμπορικών προνομίων, τα Βελανίδια της ναυτοσύνης, η σύντομη αίγλη της Ελιάς, η Νεάπολη του τουρισμού - θυμίζουν την ισχυρή σύμμαχο του ανθρώπου στη Μεσόγειο, τη θάλασσα. Η θάλασσα όμως μπορεί εύκολα να μεταστραφεί σε άξονα απειλής ή να χαρίσει τη λυκοφιλία της σε μια άλλη ακτή.

Η Μονεμβάσια και τα χωριά της

Η Μονεμβάσια

H Μονεμβάσια υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές καστροπολιτείες της Ελλάδας. Γεννημένη για να απαντήσει στις προκλήσεις ενός εξαιρετικά ταραγμένου 6ου αιώνα, δεν έχασε ποτέ τη λάμψη της και χάρη στην εκπληκτική ενεργειακή μορφή της εξακολουθεί να έλκει το ενδιαφέρον.

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide
Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Η Κάτω Πόλη της Μονεμβάσιας

Στη Μονεμβάσια ο βράχος, η πόλη και το κάστρο ταυτίζονται. Ο οχυρωμένος οικισμός ιδρύθηκε από τους βυζαντινούς στα τέλη του 6ου αιώνα για να προσφέρει καταφύγιο από τις χερσαίες και θαλάσσιες επιδρομές κατά των κατοίκων της πλούσιας ζώνης γύρω από την Επίδαυρο Λιμηρά. Χάρη στα διοικητικά και οικονομικά προνόμια που της παραχωρήθηκαν, η πόλη αναπτύχθηκε σε ναυτικό και εμπορικό σταθμό του δυτικού Αιγαίου και παράλληλα αναδείχθηκε σε σημαντικό διοικητικό και εκκλησιαστικό κέντρο της ανατολικής Πελοποννήσου.

Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι η περιήγηση στη Μονεμβάσια μπορεί να γίνει μόνο με τα πόδια. Καθότι η στάθμευση μπορεί να είναι περίπλοκη κοντά στο Κάστρο, είναι προτιμότερο να αφήσουμε το όχημά μας στη Γέφυρα και να χρησιμοποιήσουμε το δωρεάν τοπικό λεωφορείο.
Μπαίνουμε στην Κάτω Πόλη από την κεντρική πύλη, που από μόνη της συνιστά ένα ολόκληρο αμυντικό έργο. Αριστερά μας βρίσκεται το σπίτι του ποιητή Γιάννη Ρίτσου, ενός από τους τρεις σημαντικότερους Ελληνες ποιητές του 20ού αιώνα. Το κεντρικό καλντερίμι περνά μέσα από την παλιά αγορά, που και σήμερα φιλοξενεί πολλά μικρά καταστήματα αναμνηστικών και λεπτουργημάτων και φτάνει στην Κεντρική Πλατεία. Στη μέση της πλατείας αναπαύεται ένα παλαιό κανόνι, κάτω από τη λαμπρή παρουσία του ναού του Χριστού Ελκομένου.
Η εκκλησία του Ελκόμενου Χριστού αποτελεί έναν από τους χωρικούς και πολιτισμικούς κόμβους του Κάστρου και από μόνη της υποστασιοποιεί όλη τη χρονική πορεία της πολιτείας. Πιστεύεται ότι η πρώτη οικοδομική φάση ανάγεται στα μέσα του 6ου αιώνα, ενώ κάπου στον 11ο αι. ενσωματώθηκε το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη. Τους επόμενους αιώνες έγιναν συνεχώς ανακατασκευές και προσθήκες, όπως το κωδωνοστάσιο. Το μαρμάρινο τέμπλο αναρτήθηκε την πρώτη χρονιά του 20ού αιώνα.

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide
Μονεμβάσια, Κάτω Πόλη: Η εκκλησία του Χριστού Ελκόμενου

Απέναντι από την εκκλησία του Χριστού Ελκόμενου βρίσκεται η Αρχαιολογική Συλλογή του Κάστρου, στεγασμένη στο μουσουλμανικό τέμενος της πλατείας. Η συλλογή περιλαμβάνει αρχιτεκτονικά μέλη από το ναό της Αγίας Σοφίας και μια ακόμα εκκλησία του 12ου αιώνα, καθώς και κεραμικά αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Τα εκθέματα καλύπτουν μια ευρεία περίοδο από τα παλαιοχριστιανικά χρόνια έως την όψιμη Τουρκοκρατία.

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide
Μονεμβάσια, Κάτω Πόλη: Ο ναός του Αγίου Νικολάου

Λίγο πιο πέρα διακρίνεται η σιλουέτα της εκκλησίας της Παναγίας Μυρτιδιώτισας. Πρόκειται για μια μεγάλη τρουλαία μονόκλιτη βασιλική, που κτίστηκε κατά τη Β΄ Ενετοκρατία και αντανακλά την επιδράση της δυτικής ναοδομίας.
Κοντά της, ο μεγάλος σταυροειδής τρουλαίος ναός του Αγίου Νικολάου κτίσθηκε το 1703 πάνω στα ερείπια προγενέστερων ναών και φέρει και αυτός εμφανείς επιρροές της δυτικής αρχιτεκτονικής. Οι ντόπιοι μαρτυρούν ότι το κτίσμα δεν λειτούργησε ποτέ ως εκκλησία και το θυμούνται ως χώρο αποθήκευσης όπλων και πυρομαχικών και αργότερα ως σχολείο.

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Η εκκλησία της Παναγίας Χρυσαφίτισας
Η εκκλησία της Παναγίας Χρυσαφίτισας
Πατήστε για μεγέθυνση

Η εκκλησία της Παναγίας Χρυσαφίτισας βρίσκεται στο κέντρο ενός μεγάλου βοτσαλωτού, σηματοδοτώντας έναν από τους πιο πολυσύχναστους κοινωνικούς χώρους της Κάτω Πόλης. Ο μεγάλος ναός με τον οκταγωνικό τρούλο κτίσθηκε στην περίοδο της Τουρκοκρατίας και η θέση του σχετίζεται με την εύρεση της κτητορικής εικόνας σε πηγάδι με γλυφό νερό. Το σύμπλεγμα κτιρίων στα βόρεια φιλοξενούσε παλιότερα μια μοναστική αδελφότητα.

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Ο ναός της Αγίας Σοφίας
Ο ναός της Αγίας Σοφίας
Πατήστε για μεγέθυνση

Στην Επάνω Πόλη, σε θέση ορατή από πολύ μακριά, υψώθηκε το 12ο αιώνα ο μεγαλοπρεπής ναός της Σοφίας του Θεού (αρχικά ήταν αφιερωμένος στην Παναγία Οδηγήτρια). Ο σταυροειδής ναός στέγεται με οκταγωνικό τρούλο και εσωτερικά φέρει πλούσιο γλυπτό και εικονογραφικό διάκοσμο. Ακολουθώντας το κύριο δόγμα της εκάστοτε αρχής του Κάστρου, ο ναός μετετράπη σε μουσουλμανικό τέμενος, μετά καθολικό δυτικής μονής, στη συνέχεια ξανά τζαμί και επέστρεψε στη χριστιανική λατρεία μετά την απελευθέρωση της πόλης, το 1821. Σαν συνέπεια, ο ναός φέρει ποικίλα προσκτίσματα και έχει επισκευαστεί και αναστηλωθεί πολλές φορές.

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide
Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Το οθωμανικό λουτρό της Επάνω Πόλης

Η Κάτω Πόλη είναι ένας ζωντανός οικισμός, όπου όλα τα κτίσματα είναι λειτουργικά και όλα τα δρομάκια είναι πετρόστρωτα και σημασμένα με μικρές καλαίσθητες πινακίδες κατεύθυνσης και πληροφόρησης. Η Επάνω Πόλη είναι ένας συντηρημένος ερειπιώνας, με πυκνή επισήμανση του ονόματος, της χρήσης και της ιστορίας του κάθε στοιχείου. Η περιήγηση γίνεται μέσα από ένα πυκνό δίκτυο καλοπατημένων μονοπατιών.

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide
Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Στην Επάνω Πόλη

Σε ότι αφορά στην ύδρευση της πόλης, αυτή γινόταν από αναρίθμητες μικρές και αρκετές μεγάλες στέρνες. Στο κέντρο της Επάνω Πόλης υπήρχε συγκρότημα με κρήνες, ενώ λίγο πάνω από την Αγία Σοφία λειτούργησε οθωμανικό λουτρό.

Από τον 15ο αιώνα, λόγω των γεωπολιτικών ανακατατάξεων, η Μονεμβάσια χάνει μέρος της εμβέλειάς της και η επιρροή της οριοθετείται στο Ζάρακα και στα Βάτικα, στα βόρεια και νότια αντίστοιχα.

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide
Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Χάρτης πλοήγησης στη Μονεμβάσια

Η Μονεμβάσια είναι σήμερα ένας από τους αναπόδραστους τουριστικούς προορισμούς της Πελοποννήσου και προσφέρει μια μοναδική εμπειρία επαφής με το μεσαιωνικό ιστορικό χώρο. Μέσα στο Κάστρο, ο επισκέπτης θα βρει πλήθος προτάσεις αναψυχής, εστίασης και διαμονής υψηλού επιπέδου.

Η Γέφυρα

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Η Γέφυρα
Η Γέφυρα
Πατήστε για μεγέθυνση

Στο δυτικό άκρο της γέφυρας της Μονεμβάσιας έχει αναπτυχθεί ένας μεγάλος οικισμός, που φέρει το εύλογο όνομα Γέφυρα. Αρχικά μια μικρή μονάδα υποστήριξης της οχυρωμένης πόλης, σταδιακά η Γέφυρα ωρίμασε και απλώθηκε σε μια ζώνη ελεύθερη των πολεοδομικών περιορισμών και των ακροβατικών χειρισμών του Βράχου.

Τις τελευταίες δεκαετίες, η Γέφυρα ανέλαβε με χαρά την παροχή όλων υπηρεσιών που δεν χωρούν ή δεν ταιριάζουν στη καστροπολιτεία, δημιουργώντας έναν κεντρικό άξονα όπου παρατάσει όλο το σύγχρονο εύρος καταστημάτων εστίασης, δώρων, τροφοδοσίας και εξοπλισμού. Περιμετρικά του κέντρου αυτού αρθρώνονται μεταποιητικές και επισκευαστικές μονάδες, καθώς και ένα πλήθος υπηρεσιών διαμονής όλων των βαθμίδων.

Κώμες και χωριά των Μολάων

Οι Μολάοι

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Οι Μολάοι
Οι Μολάοι
Πατήστε για μεγέθυνση

Οι Μολάοι είναι μια μικρή κωμόπολη, έκκεντρος πόλος μιας μεγάλης και πλούσιας αγροτικής περιφέρειας που απλώνεται από τη Σκάλα μέχρι τα Παπαδιάνικα. Ο οικισμός είναι χτισμένος στους μεσημβρινούς πρόποδες του όρους Κουρκούλα, σε θέση υψηλή αλλά όχι δυσπρόσιτη και στην έξοδο του ρέματος Λάρνακας, από τις πηγές του οποίου υδρεύεται.
Η κώμη έχει έντονο το νεωτερικό χαρακτήρα των πρόσφατα αναπτυγμένων πόλεων: το οικιστικό απόθεμα, οι κοινόχρηστοι χώροι και η τεχνική και κοινωνική υποδομή είναι σύγχρονα και αρκετά φροντισμένα. Παράλληλα, οι Μολάοι αποτελούν το εμπορικό και διοικητικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής και διαθέτουν Γενικό Νοσοκομείο, όλο το εύρος των δημόσιων υπηρεσιών, Δημόσια Βιβλιοθήκη, τράπεζες και στάδιο. Πάνω από την πόλη δεσπόζει το μεγάλο Άσυλο Ανιάτων Μολάων, ένα μίγμα γηροκομείου και κέντρου φιλοξενίας ανιάτων.
Οι Μολάοι αποτελούν επίσης την κύρια αγορά όλης της περιφέρειας τους και φιλοξενούν μικρά και μεγάλα εμπορικά καταστήματα, επιχειρήσεις τροφοδοσίας, επισκευών, μεταποίησης και μεταφορών, αλλά και μονάδες εστίασης και διαμονής.

Η Ελιά

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Η Ελιά
Η Ελιά
Πατήστε για μεγέθυνση

Η φυσική διέξοδος της μεγάλης πεδιάδας των Μολάων οδηγεί σε έναν υπήμενο όρμο, με ομαλό βυθό και ωραία αμμουδιά, φυλασσόμενο από ψηλούς βράχους, όπου στέκεται ένας στιβαρός μεσαιωνικός πύργος. Δεν είναι παράξενο λοιπόν που η θέση αυτή χρησιμοποιήθηκε από την απώτερη αρχαιότητα ως επίνειο της πλούσιας ενδοχώρας.
Υπακούοντας στις ανακατατάξεις των καιρών, η προνομιούχα αυτή θέση βρέθηκε να χηρεύει στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν την "ανακάλυψαν" μερικοί Μανιάτες, που αναζητούσαν τη τύχη τους μακριά από τη στιφή πέτρα της πατρίδας τους. Με την εφευρετικότητα και την επιμονή τους μετέτρεψαν τον άσημο αυτό όρμο σε έναν συγκοινωνιακό "κόμβο" - τηρουμένων των αναλογιών της εποχής και του τόπου: στις αρχές του 20ού αιώνα η Ελιά ήταν ήδη ένα βουερό λιμανάκι, όπου συνέκλιναν οι χερσαίοι δρόμοι. Τέσσερις δεκαετίες αργότερα απέκτησε μώλο, λίγες υποδομές και μόνιμους κατοίκους: στους ψαράδες, βαρκάρηδες και ναυτικούς προστέθηκαν δύο αγγειοπλάστες και αρκετοί αγρότες.
Σήμερα, το παλιό αυτό αραξοβόλι είναι ένας εκτεταμένος - και το καλοκαίρι πολυάνθρωπος - τουριστικός οικισμός, που προσφέρει αναπάντεχα πολλές προτάσεις διαμονής και εστίασης.

Η Πλύτρα

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Η Πλύτρα
Η Πλύτρα
Πατήστε για μεγέθυνση

Η Πλύτρα είναι ένας παραθαλάσσιος, αραιά δομημένος οικισμός που αγκαλιάζει την μεγάλη αμμώδη παραλία του όρμου της Ξυλής. Παλιό ψαροχώρι, παγιώθηκε ως μικρό λιμάνι φόρτωσης αγροτικών προϊόντων κάπου στα μέσα του 19ου αιώνα και υπήρξε "σκάλα" της άγονης γραμμής Πειραιάς - Γύθειο - Καλαμάτα - Πάτρα - Κέρκυρα.

Πρόσφατα, στο πλαίσιο της τουριστικής προοπτικής της περιοχής, η Πλύτρα άλλαξε πρόσωπο και απέκτησε μια αξιόλογη υποδομή εστίασης και διαμονής. Στην ανατολική άκρη της παραλίας Παχειά Άμμος έχει κατασκευαστεί μεγάλος λιμενοβραχίονας, που μπορεί να φιλοξενήσει σκάφη αναψυχής. Ακόμα πιο ανατολικά από το λιμάνι, αρχίζει ο εκτεταμένος αρχαιολογικός χώρος της Ασωπού, πόλης των κλασικών και ρωμαϊκών χρόνων που βυθίστηκε στη θάλασσα.

Το Καραβοστάσι

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide
Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Το Καραβοστάσι

Το Καραβοστάσι είναι ένας μικρός οικισμός, απλωμένος στο υπήνεμο τμήμα του όρμου της Ξυλής. Πριν την κατασκευή του λιμενοβραχίονα της Πλύτρας, εδώ έδεναν τα πλοία της άγονης γραμμής και εδώ έβρισκαν καταφύγιο τα ψαράδικα, αλλά και τα μεγάλα καΐκα που μεταφόρτωναν στο Γύθειο τα προϊόντα της περιοχής, όπως επισημαίνουν οι μακρόστενες πετρόκτιστες αποθήκες πάνω στο κύμα.

Στις προφυλαγμένες από τους νοτιάδες πλαγιές γύρω από το Καραβοστάσι αναπτύχθηκαν 1-2 ταβέρνες και μερικά τουριστικά συγκροτήματα. Από εδώ ξεκινά επίσης το ωραίο μονοπάτι προς το ακρωτήρι της Ξυλής.

Τάλαντα-Κληρονομέικα

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide
Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Τα Κληρονομέικα

Το δίδυμο Τάλαντα και Κληρονομέικα συγκροτήθηκαν γύρω από τις πηγές και το ρέμα μόνιμης ροής του ΒΑ κλάδου της Δόκαλης. Τα Τάλαντα αρθρώνονται γύρω από τον ενοριακό ναό της Αγίας Τριάδας.
Η ρεματιά φιλοξενούσε 11 νερόμυλους, που δέχονταν προς άλεση τα δημητριακά της ευρύτερης περιοχής. Από τον αξιόλογο αυτόν πλούτο διατηρούνται λείψανα των νερόμυλων, χαμένα μέσα στην πυκνή παρόχθια βλάστηση, ενώ ένας από αυτούς έχει αναστηλωθεί και λειτουργεί μετά από συνεννόηση.

Κώμες και χωριά των Βατίκων

Ο Άγιος Ελισσαίος

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide
Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Ο Άγιος Ελισσαίος

Ο Άγιος Ελισσαίος είναι ένας μικρός εγκαταλελειμένος οικισμός, που συγκροτήθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα γύρω από τα κτίρια διοίκησης και λειτουργίας των μεταλλείων σιδηρομεταλλεύματος του όγκου Όρος (521 μ.). Τα σπίτια των μεταλλορύχων είναι αραιά διαταγμένα, στις γύρω επίπεδες ράχες και λιβάδια. Το μεταλλείο οργανώθηκε από τη εταιρεία του Γερμανού μεταλλειολόγου Georg Gromman, που ίδρυσε και διαχειριζόταν και τα μεταλλεία της Σερίφου.
Τα μεταλλεία διέκοψαν τη λειτουργία τους το 1938, ο οικισμός σταδιακά εγκαταλείφθηκε και τα κτίσματα ερειπώθηκαν. Πάνω από τον πυρήνα του οικισμού, διατηρείται σε καλή κατάσταση η εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας.

Ο Αρχάγγελος

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Ο Αρχάγγελος
Ο Αρχάγγελος
Πατήστε για μεγέθυνση

Ο Αρχάγγελος είναι ένας μικρός παράκτιος οικισμός, που ιδρύθηκε το 1811. Ο οικισμός απλώνεται κατά μήκος μιας στενής, αλλά ωραίας χερσονήσου και περιλαμβάνει αρκετά καταλύματα και ταβέρνες.

Η Νεάπολη

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Η Νεάπολη
Η Νεάπολη
Πατήστε για μεγέθυνση

Στον υπήμενο κόλπο που διαμορφώνεται ανάμεσα στην Ελαφόνησο και το Μαλέα και κάτω από την προστασία της Κριθίνας, αναπτύχθηκε στην αρχαιότητα η πόλη των Βοιών, μοναδικό επίνειο της μικρής ενδοχώρας των Βατίκων. Το λιμάνι έμεινε ενεργό μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια, για να σβήσει σταδιακά.
Στην ίδια θέση γεννήθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα η Νεάπολη και αναπτύχθηκε πάνω στον πολεοδομικό κάνναβο που σχεδίασε ο Βαυαρός αρχιτέκτονας Birmach, ο ίδιος που είχε σχεδιάσει και τη Σπάρτη και την Κάρυστο. Η αρχική Νεάπολη αποτελείτο από 14 μεγάλα οικοδομικά τέτράγωνα των 25-30 κατοικιών το καθένα, ένα έκκεντρο θρηκευτικό πόλο και μια μεγάλη promenade, δηλ. τον άξονα της παράκτιας βόλτας που πρέπει να έχει κάθε πόλη που τιμά τη σχέση της με τη θάλασσα.

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Αρχική και νεότερη Νεάπολη
Αρχική και νεότερη Νεάπολη
Πατήστε για μεγέθυνση

Έναν αιώνα μετά, η Νεάπολη έχει ήδη ξεφύγει από το ορθολογικό πλάνο του πολεοδόμου της και έχει επεκταθεί δυτικά του χειμάρρου που καταλήγει στο λιμάνι. Το νέο τμήμα είναι σχετικά καλά δομημένο, αλλά παρεκλίνει σαφώς του ιπποδάμειου σχεδίου της παλιάς συνοικίας και περιλαμβάνει κυρίως ζώνες κατοικίας, ενώ η αρχική συνοικία στα ανατολικά, περιέλαβε μια μεγάλη ζώνη από καταστήματα τροφίμων, ένδυσης, τροφοδοσίας και αναψυχής, παράλληλα με υποδομές διαμονής.

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide
Νεάπολη: Ηρώο στη ναυτοσύνη
Με τις εξελίξεις αυτές, η Νεάπολη του 21ού αιώνα είναι πλέον μια τυπική ελληνική πόλη του πρωτογενή και των υπηρεσιών, εξοικειωμένη με τις διακυμάνσεις του τουρισμού και των αγροτικών πολιτικών.

Πρόσφατα τέθηκαν σε λειτουργία δύο τοπικά μουσεία, το Μουσείο Ανάδειξης και Προβολής της Ναυτικής Παράδοσης και το Αρχαιολογικό Μουσείο, που περιλαμβάνει κυρίως ευρήματα από την περιοχή του Μαλέα.

Το Φαρακλό

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Το Φαρακλό
Το Φαρακλό
Πατήστε για μεγέθυνση

Το Φαρακλό είναι ένα από τα μεγαλύτερα και παλαιότερα χωριά της ζώνης της Νεάπολης. Είναι πιθανόν η ίδρυση και η πορεία του να σχετίζονται με την ιστορία του κοντινού Κάστρου των Βατίκων.
Παιδί των ταραγμένων Μέσων Χρόνων, το Φαρακλό ήταν ήδη στις αρχές του 18ου αιώνα ένας ακμαίος και πολυάνθρωπος οικισμός. Από την περίοδο αυτή διασώζονται κάποια τεκμήρια ευμάρειας, όπως αρκετές εκκλησίες (Άγιος Θεράπων), μερικές εκ των οποίων είναι αγιογραφημένες (Άγιος Στράτης, Άγιος Νίκων).
Άλλες εκκλησίες του οικισμού ή της αγροτικής περιφέρειάς του είναι η Ευαγγελίστρια, η Μυρτιδιώτισσα, η Αγιά Σωτήρα, ο Άγιος Πέτρος, η Παντάνασσα, ο Άγιος Γεώργιος και η Παναγίτσα.
Το χωριό είναι σήμερα αρκετά ζωντανό, παρακάμπτοντας τη μοίρα των μικρών αγροτικών οικισμών χάρη στην άμεση οδική σύνδεση με τη Νεάπολη και κατά συνέπεια στη συμμετοχή του στο εύρος τουριστικών υπηρεσιών που προσφέρει η παράκτια κώμη.

Ο Προφήτης Ηλίας

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Ο Προφήτης Ηλίας
Ο Προφήτης Ηλίας
Πατήστε για μεγέθυνση

Τελευταία εγκατάσταση πριν την ερημιά του Καβομαλιά, ο μικρός οικισμός του Προφήτη Ηλία αγκαλιάζει το φυσικό λιμάνι που λάξεψε η θάλασσα στο βράχο. Χάρη στους ψαράδες, ο οικισμός διατηρεί μια μικρή κίνηση ολοχρονίς, περιμένοντας το καλοκαίρι, οπόταν οι παραθεριστές θα ανοίξουν τα κατάλευκα σπιτάκια.

Από εδώ, ο παραλιακός χωματόδρομος προς τα δυτικά οδηγεί στις Άσπες και το Ριζμαρί και καταλήγει στο ψαροχώρι Κόρακας. Ανατολικά, ένας εσωτερικός δρόμος συνδέει τη θέση με την Αγία Μαρίνα Μαλέα, ενώ το παλιό μονοπάτι ακολουθεί μια πιο παράκτια διαδρομή.

Άγιος Νικόλαος

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Ο Άγιος Νικόλαος
Ο Άγιος Νικόλαος
Πατήστε για μεγέθυνση

Ο Άγιος Νικόλαος είναι ένα από τα μεγαλύτερα χωριά των Βατίκων. Το χωριό απλώνεται στη βάση της νότιας όψης της Κριθίνας. Το χωριό παίρνει το όνομά του από τον μεγάλο ενοριακό ναό, που υψώνεται στη δυτική - και κύρια - είσοδό του.

Ο Άγιος Νικόλαος επιδίδεται κυρίως στις καλλιέργειες και την αλιεία. Οι γεωργικές γαίες είναι αρκετά προσβάσιμες, αρώσιμες και αρδεύονται από τις ρεματιές και τις μικρές πηγές της βάσης του βουνού. Οι καλλιέργειες είναι κατά βάση ελαιώνες, με μικρή παρουσία άλλων οπωροφόρων, ενώ έχουν αρχίσει να εξαπλώνονται οι εκτάσεις με Aloe verra.
Η αλιευτική δραστηριότητα ασκείται στους μικρούς ψαράδικους οικισμούς Κόρακας και Προφήτης Ηλίας. Στο παράκτιο μέτωπο είναι γνωστές οι παραλίες Ριζμαρί, Άσπες, Λυγιά και Πηγάδι.

Τα Βελανίδια

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Τα Βελανίδια
Τα Βελανίδια
Πατήστε για μεγέθυνση

Τα Βελανίδια είναι ένας από τους πιο εντυπωσιακούς οικισμούς της ζώνης Ζάρακας-Μονεμβάσια-Βάτικα. Στη σημερινή συγκρότησή τους, που καθρεφτίζει τη φάση της ακμής τους, τα Βελανίδια μοιάζουν με καταρράκτη από λευκά σπίτια με κεραμοσκεπές, που ξεχύνεται από τη βάση ενός βράχινου πετάλου στην αθέατη πλευρά μιας στενής κοιλάδας με νερά.

Φαίνεται ότι η κρυπτική και αμυντική αυτή θέση επιλέχθηκε ως τόπος συσπείρωσης των μικρών αγροτικών συνοικήσεων της περιοχής κατά την ύστερη Τουρκοκρατία και πιο συγκεκριμένα στη φάση της κορύφωσης των εντάσεων στο Αιγαίο, στα Ορλωφικά του 1770. Παρόλη τη δυσμενή τοπογραφία, αλλά και χάρη στους άφθονους υδατικούς πόρους, τα Βελανίδια μεγάλωσαν γρήγορα, απορροφώντας σταδιακά και παρέχοντας ασφάλεια στους πληθυσμούς των Βατίκων.

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide
Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Το λιμάνι των Βελανιδιών
Τα σπίτια του οικισμού είναι παιδιά μιας απλής, μεστής και χρηστικής οικοδομικής, όπου οι αναζητήσεις αντικαθίστανται από προσαρμογές στην τοπογραφία. Φαίνεται ότι τα διαφοροποιά στοιχεία ενός αριθμού οικιών οφείλονται σην εγκατάσταση νησιωτών από τις Σπέτσες, που μετέφεραν τις κοσμοπολίτικες επιρροές τους. Οι Σπετσιώτες βρέθηκαν στον πυρήνα των ναυτικών προσανατολισμών του χωριού, μια καταβολή που πολύ αργότερα, στα μέσα του 20ού αιώνα, έστειλε τους ψαράδικους στόλους των Βελανιδιών στα πέρατα του Ατλαντικού και του Ινδικού ωκεανού.

Τα Βελανίδια διατηρούν σήμερα την ικμάδα τους, κρατώντας ένα σημαντικό μόνιμο πληθυσμό, που συντηρεί μερικές βασικές υποδομές υποδοχής και εξυπηρέτησης των λίγων αλλά "διαβασμένων" επισκεπτών της περιοχής.

Ο Άγιος Μύρος

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Η λεκάνη του Αγίου Μύρου
Η λεκάνη του Αγίου Μύρου
Πατήστε για μεγέθυνση

Ο Άγιος Μύρος είναι ένας μικρός, αραιά δομημένος κτηνοτροφικός οικισμός στην τελευταία προς το νότο φιλόξενη ζώνη του Μαλέα. Ο οικισμός συγκροτήθηκε από γεωργούς και κτηνοτρόφους των Βελανιδιών γύρω από την πηγή και το βυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου Μύρωνα.

Σήμερα δεν υπάρχει μόνιμη κατοίκηση στην περιοχή, εκτός από τους παροικούντες στο νεότευκτο μοναστήρι του Οσίου Θωμά, λίγο ψηλότερα από την πηγή.

Τα χωριά του Ζάρακα

Ο Γέρακας και το Λιμάνι Γέρακα

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Το Λιμάνι Γέρακα
Το Λιμάνι Γέρακα
Πατήστε για μεγέθυνση

Το Λιμάνι του Γέρακα, διάδοχος του αρχαίου Ζάρακα, φωλιάζει στο μυχό του ομώνυμου, άριστα προστατευμένου, κρυπτικού, ασφαλή και γεωγραφικά απομονωμένου όρμου. Οι τέσσερις αυτοί όροι χάρισαν στον όρμο και κατ΄ επέκταση και στον αρχαίο οικισμό μια σχετική ακμή από τα κλασικά μέχρι και τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια.
Οι συνθήκες άλλαξαν και στην περιγραφή της θέσης κυριαρχεί πλέον η έννοια "απομονωμένος": σήμερα είναι προφανές ότι η ελάχιστη παραγωγή, η μικρή τουριστική κίνηση και μηδαμινή ανάγκη μεταφορών της περιοχής καθιστούν περιττή τη λειτουργία λιμανιού. Η κατοίκηση στον όρμο έχει περιοριστεί σε έναν μικρό προπομπό με ψαροταβέρνες και το κυρίως χωριό, που βρίσκεται σε ασφαλή θέση πάνω σε ένα βράχινο ώμο. Το οικιστικό αυτό ζευγάρι λέγεται, κάπως ευφημιστικά, Λιμένας Γέρακα.

Μπαίνουμε στον κυρίως οικισμό του Λιμένος Γέρακα από ένα δευτερεύοντα άσφαλτο, που τελειώνει στην ενοριακή εκκλησία, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Το χωριό διατρέχεται από ένα στενό δρομάκι, που ξαναβρίσκει τον κύριο άσφαλτο στη μικρή προβλήτα.
Το μητρικό χωριό, ο Γέρακας βρίσκεται σε μικρή απόσταση απο τον Λιμένα, στη καρδιά μιας μεγάλης λεκάνης με ομαλές, καλλιεργήσιμες γαίες. Με κύριες αντιξοότητες την έλλειψη υδατικών πόρων και τη γεωγραφική απομόνωση, ο ορεινός Γέρακας παρέμεινε ένας μεσαίος αγροτικός οικισμός της ενδοχώρας.
Πέραν του αρχαίου Ζάρακα, κύριο πολιτισμικό στοιχείο της περιοχής είναι η μονή Ευαγγελίστριας, ευμεγέθες, ακραία απομονωμένο μοναστήρι πάνω από τις ακτές του Μυρτώου.

Η Ρειχέα

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide
Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Η Ρειχέα

Η Ρειχέα (ή Ρειχιά, όπως τη λένε οι ντόπιοι) είναι ένα σχετικά μεγάλο χωριό, απλωμένο στην αγκαλιά ενός εύφορου οροπεδίου ανάμεσα στις δυσπρόσιτες ακτές και την πέτρινη ερημιά της Κουλοχέρας.
Γύρω από τον πυρηνικό οικισμό αρθρώνονται τέσσερις μικροί συνοικισμοί, τα Κουλουραίικα, τα Παρασκαίικα, τα Σπιθαίικα και τα Μπελεσαίικα. Σε δύο συνεχόμενες λεκάνες βορειότερα φωλιάζουν ο έρημος πλέον Αχλαδόκαμπος και ο κατοικημένος Λαμπόκαμπος.
Γύρω από τη Ρειχέα παρατάσσονται τα στοιχεία που συνθέτουν τη μικρή ιστορία της: οι ανεμόμυλοι στην Κουλοχέρα (θέσεις Πούλος και Μονοδέντρι), το φαράγγι Μπαλογκέρι με την ομώνυμη έξοδο στη θάλασσα, η γειτονική παραλία Βαθύ Αυλάκι (ή Βλυχάδα), το βυζαντινό κάστρο του Αγίου Δημητρίου και κάποια ερείπια ξεχασμένων συνοικήσεων. Η ενοριακή εκκλησία, αφιερωμένη στη Ζωοδόχο Πηγή, κτίστηκε το 1852, περίοδο κατά την οποία κατασκευάστηκε και το γειτονικό πέτρινο γεφύρι.
Η Ρειχέα έχει μια μικρή υποδομή καταστημάτων εστίασης και διαμονής, ενώ το καλοκαίρι λειτουργεί το Λαογραφικό Μουσείο, που φυλάσσει μνήμες της περιοχής του Ζάρακα.

Το Κυπαρίσσι

Το Κυπαρίσσι είναι ένα από τα λίγα χωριά της περιοχής του που βρίσκεται σε άμεση σχέση με τη θάλασσα. Φωλιάζει σε μια κρυπτική λεκάνη με άγρια τοπογραφία και αποτελείται από τους συνοικισμούς Βρύση (το κυρίως Κυπαρίσσι), Παραλία, Μητρόπολη και Κάψαλα. Ο μητρικός πυρήνας, η Βρύση, αναπτύχθηκε κοντά σε πηγές και στην κορυφή της γεωργικής ζώνης της λεκάνης, σε απόσταση ασφαλείας από την ακτή. Η Μητρόπολη και η Παραλία συγκροτήθηκαν μεταγενέστερα και σταδιακά καταλαμβάνουν την ομαλή λουρίδα, μπροστά στον όρμο.

Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide
Μονεμβάσια-Βάτικα topoguide: Το Κυπαρίσσι
Η λεκάνη κατοικείται από την αρχαιότητα: ο περιηγητής του 2ου αιώνα Παυσανίας αναφέρει τον ερειπωμένο οικισμό Κύφαντα, από τον οποίο διατηρούνται σήμερα λείψανα της ακρόπολης. Χάρη στο ευλίμενο του όρμου, η παράκτια θέση διατήρησε κάποια κατοίκηση σε όλη την ταραγμένη μεσαιωνική περίοδο και φυλασσόταν από ένα μικρό οχυρό, το Κάστρο της Καλογριάς.
Ο όρμος του Κυπαρισσίου, αν και σχετικά ανοικτός προς την Ανατολή, είναι το πιο προστατευμένο φυσικό λιμάνι ανάμεσα στο Φωκιανό και το Γέρακα και προσφέρει ασφαλή πρόσβαση στην Κρεμαστή και την τριγύρω ορεινή ζώνη. Η περιοχή αυτή είναι ακατοίκητη και με φτωχούς πόρους και έτσι το Κυπαρίσσι παρέμεινε μια τοπική θαλάσσια πύλη μικρής εμβέλειας.
Μέσα στον όρμο διαμορφώνονται δύο παραλίες με ψιλό χαλικάκι: η Μεγάλη Άμμος, κάτω από τον κύριο οικισμό και της Αγίας Κυριακής στα βόρεια. Δύο μικροί χώροι ελλιμενισμού, ένας στα νότια της Παραλίας Κυπαρισσίου και ένας στον Άγιο Νικόλαο, στα βόρεια, υποδέχονταν μέχρι πριν λίγες δεκαετίες την ακτοπλοϊκή συγκοινωνία - τώρα κυρίως ψαράδικα και σκάψη αναψυχής.
Χάρη στο άγριο και ποικίλο τοπίο και την εικόνα της αρχετυπικής κατοίκησης, το Κυπαρίσσι θεωρείται σήμερα ένας από τους πλέον αυθεντικούς τόπους της Ανατολικής Πελοποννήσου. Με τη βοήθεια της νεότερης οδικής σύνδεσης, με τη σταδιακή δημιουργία υποδομών εστίασης και διαμονής και με την ανάπτυξη δραστηριοτήτων, όπως η αναρρίχηση και η πεζοπορία, το πάντοτε απομονωμένο και δυσπρόσιτο χωριό εξελίσσεται σε έναν από τους ανερχόμενους τουριστικούς προορισμούς της ευρύτερης περιοχής.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

topoguide Greece

ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙ, ΤΟ ΖΑΡΑΚΑ,
ΤΗ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ, ΤΑ ΒΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΛΕΑ

Αναλυτική παρουσίαση των οικισμών της ΝΑ Πελοποννήσου, πλαισιωμένη με φωτογραφίες και χαρτογραφικό υλικό, περιλαμβάνεται στον οδηγό Μονεμβάσια topoguide της AnaDigit.

Ο οδηγός Μονεμβάσια topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android μαζί με άλλες δεκάδες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide Greece. Το Μονεμβάσια topoguide περιλαμβάνεται στην ομάδα της Πελοποννήσου. Αποκτήστε τον οδηγό Μονεμβάσια topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.

Ο οδηγός Μονεμβάσια topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό Μονεμβάσια topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.

Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το topoguide Greece έχει τη δυνατότητα ταυτόχρονης απεικόνισης έως και 15 περιοχών, επιτρέποντας έτσι την προβολή πολλών περιοχών της Πελοποννήσου και την εύκολη εναλλαγή των διαδρομών, των εκατοντάδων Σημείων Ενδιαφέροντος και των δεκάδων σελίδων του οδηγού με τις αναρίθμητες φωτογραφίες.
topoguide Greece