Πηγές και κρήνες των Βαρδουσίων

Γνωρίστε πηγές και κρήνες

Ως αποτέλεσμα της γεωλογικής δομής των Βαρδουσίων - μεγάλοι όγκοι περατών ασβεστολίθων που επικάθεινται σε αδιαπέραστες μάζες φλύσχη - σε όλη την ανώτερη ζώνη του βουνού θα συναντήσουμε πληθώρα επιφανειακών απορροών, ποταμών και ρεμάτων. Είναι γνωστές μερικές πολύ μεγάλες αναβλύσεις, όπως το Βελούχοβο, στο άκρο του Νότιου συγκροτήματος και το Κεφαλόβρυσο Μουσουνίτσας στη βάση των Σκόρδων Μουσουνίτσας, αλλά υπάρχουν αναρίθμητες μικρότερες πηγές, διάσπαρτες σε όλη την έκταση του συμπλέγματος.

Τά νιρά τ᾽ Βαρδουσιοῦ

Ο Νικόλαος Πολίτης (1852-1921), πρόδρομος της επιστήμης της λαογραφίας στην Ελλάδα, στο βιβλίο του "Παροιμίαι" μεταφέρει το παρακάτω αφήγημα, που μυθοποιεί την αφθονία των πηγών των Βαρδουσίων.

Κίνησαν δυό ἄνθρωποι νά πᾶν νά μετρίσνι τά νιρά τ᾽ Βαρδουσιοῦ. Κι ἀφοῦ πῆγαν, οὕλη μέρα μέτραγαν. Μέτρησαν, μέτρησαν τού βράδ᾽ χάθ᾽καν. Τσ᾽ ἔφαε τού στοιχειό τ᾽ Βαρδουσιοῦ. Ματαπῆγαν ἄλλοι τ᾽ν ἄλλη μέρα, τού ἴδιου ἔπαθαν κι αὐτοίν(οι). Ματαπααίν᾽ νι κι ἄλλοι τού ἴδιου καί αὐτοίν(οι).
Δεύτιρα πῆγαν κι ἄλλοι δυό κι ἔγειραν σταυρουτά. Ἔβαλαν τά πουδάρια ἀντάμα ἀντάμα, καί τά κιφάλια τ᾽ς χώρια, κι φαίνουνταν σάν ἄνθρουπ᾽ μέ δυό κεφάλια. Πήι τού στοιχειό τ᾽ Βαρδουσιοῦ νά τσ᾽ φάει καί τούρθι παράξινου κι θαύμασμα· κι τότι μαρτύρ᾽σι τά νιρά κι εἶπε: «Μά τά ἱβδουμήντα δυό νιρά τ᾽ Βαρδουσιοῦ, ἄνθρουπου μί δυό κεφάλια δέ μετάειδα!».
Κί τότι ἔμαθι οὑ κόσμους πώς τού Βαρδούσ(ι) ἔχει ἱβδουμήντα δυό νιρά, σάν νά λέμε τάχα βρύσες.

Είναι χαρακτηριστική η χρήση του όρου "βρύση" στην πιο πάνω αφήγηση, όπου ακόμα και σήμερα στα Βαρδούσια η λέξη "βρύση" εννοεί την πηγή - στην αστική γλώσσα ο όρος εννοεί το γνωστό υδραυλικό εξάρτημα.

Η πηγή Βελούχοβο

Πολύ μεγάλη πηγή στο νότιο άκρο των Βαρδουσίων. Η πηγή ονομάστηκε Βελούχοβο, όπως πολλά μεγάλα κεφαλάρια στη Ρούμελη και έδωσε το όνομα στον πρώτο οικισμό που συγκροτήθηκε κοντά της, το σημερινό Κάλλιο. Είναι βέβαιο ότι η πηγή αποτέλεσε τον πόλο συσπείρωσης του αρχαίου Καλλίου.
Η έξοδος του νερού, που μοιάζει με άνοιγμα υπόγειου ποταμού, βρίσκεται σε τριγωνική σπηλιά. Το νερό κυλάει στην απότομη ρεματιά και πέφτει στη λίμνη του Μόρνου.

Η πηγή Κεφαλόβρυσο Μουσουνίτσας

Η πηγή Κεφαλόβρυσο βρίσκεται στη βάση των Σκόρδων Μουσουνίτσας, στον άξονα της κεντρικής ρεματιάς. Πρόκειται για μια μεγάλη καρστική ανάβυση με σταθερή παροχή, που εδώ και αρκετές δεκαετίες έχει μαστευθεί και τροφοδοτεί το δίκτυο ύδρευσης του Αθανασίου Διάκου (Πάνω Μουσουνίτσα). Το νερό οδεύει προς το χωριό μέσω κλειστού υδραγωγού, ενώ κατάντη των Ζηρελιών η μεγάλη υδροστατική πίεση εκτονώνεται σε μια τσιμεντένια δεξαμενή.

Το Σηκωμένο Αυλάκι

Ένα στοιχειώδες αλλά ενδιαφέρον "υδραυλικό έργο" στην περιοχή των Βαρδουσίων είναι το Σηκωμένο Αυλάκι, ένα μακρύτατο αυλάκι με το οποίο οι κάτοικοι του Κυριακοχωρίου μετέφεραν το νερό μιας ορεινής ρεματιάς μέχρι το χωριό και τις κατάντη καλλιέργειες. Το δίκτυο αυτό λειτουργεί ακόμα και σήμερα ως ένας μικτός υδραγωγός με τσιμεντοστρωμένα ανοιχτά τμήματα σε συνδυασμό με κλειστούς αγωγούς για την υπέρβαση κάποιων υψομετρικών διαφορών.

Κονιακίτικα Λιβάδια

Η μοναδική ζώνη που δεν έχει πηγαία νερά είναι η Νότια Κορυφογραμμή, από την κορυφή Τραπεζάκι μέχρι τον Μέγα Κάμπο. Εκεί θα βρούμε κάποιες υποδομές συγκέντρωσης ομβρίων νερών και κυρίως τον μοναδικό Χιονοκάρκαρο, ένα κάθετο βάραθρο που συγκεντρώνει χιόνι ύψους λίγων μέτρων στον πυθμένα του. Οι κτηνοτρόφοι από τις γύρω λάκκες άνοιξαν ένα κεκλιμένο τούνελ, που τους επέτρεπε να κατεβαίνουν στο στοιβαγμένο χιόνι, από το οποίο έκοβαν χιονοκολώνες με μεγάλα χατζάρια και τις ανέβαζαν για να λειώσουν απο τον ήλιο μέσα σε λαμαρινένιες καρούτες.
Στο κέντρο του κύριου στανοτοπιού των Κονιακίτικων Λιβαδιών, κατασκευάστηκαν δύο αξιόλογες στέρνες, με κλειστή και στεγανή δομή, όπου εισέρρεε το νερό από τον γύρω επικλινή και καθαρισμένο χώρο.
Σημειώνουμε ότι και το απομονωμένο αλλά αξιόλογο λιβάδι Λίπα δεν έχει πηγαία νερά. Έτσι, μοναδική πηγή νερού στ όλη την κτηνοτροφική επικράτεια του Κονιάκου είναι η πηγή Καρτάκι, στο Μακρυλάκκωμα.

Οι κρήνες

Η αφθονία πηγών βοήθησε την εύκολη χωροθέτηση των οικισμών, που συσπειρώθηκαν γύρω από μεγάλες αναβλύσεις, τις οποίες εξόπλισαν με ωραίες κρήνες. Αν και λείπουν στα Βαρδούσια τα μνημειακά πολύκρουνα συμπλέγματα που συναντάμε σε άλλες περιοχές - σημάδι μιας ατελούς στρωμάτωσης της καθαρά ορεινής αυτής κοινωνίας - κάθε χωριό έχει σήμερα μία ή περισσότερες κρήνες, στην πλατεία, τους κοινόχρηστους ή κομβικούς χώρους και τις οδικές εισόδους. Αξιομνημόνευτες είναι και ο επώνυμες κρήνες πάνω τους παλιούς άξονες επικοινωνίας, που παρέμειναν ή μεταφέρθηκαν πάνω στους νεώτερους δρόμους.