Λιβάδια των Βαρδουσίων

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

Απομονωμένα, δύσβατα, καλυμένα από χιόνια και ομίχλες, τα Βαρδούσια δεν μετείχαν παρά ελλειπτικά στους ρόες της μεγάλης ιστορίας. Μετείχαν ωστόσο σε μια άλλη ιστορία, με βελάσματα, γάλα και ταπεινά μαντριά αντί για τις κλαγγές των όπλων, το αίμα και τους πύργους των μεγάλων γεγονότων: έγραψαν μερικές απο τις πιο λαμπρές σελίδες της αφανούς ιστορίας της ορεινής κτηνοτροφίας.

Τα χωριά στην άμεση περίμετρο των Βαρδουσίων είχαν κυρίως κτηνοτροφικό προσανατολισμό - μόνο τα χωριά της δυτικής Δωρίδας συμπλήρωναν ουσιαστικά την κτηνοτροφία με έναν ικανό ποσοστό γεωργίας, κάποια υλοτομία και λίγη μεταποίηση. Έτσι οι οι δύο Χωμήριανες, οι δύο Μουσουνίτσες, ο Κονιάκος, οι δυό Κωστάριτσες, η Γραμμένη Οξυά, ακόμα και η πολύφερνη Αρτοτίνα, έζησαν κυριολεκτικά από τα λιβάδια των Βαρδουσίων, που είχαν ανάλογα κατανείμει και αντίστοιχα ορειοθετήσει και ονοματίσει: τα Μουσουνιτσιώτικα Λιβάδια, τα Κονιακίτικα Λιβάδια, τα Κωσταριτσιώτικα Λιβάδια, τα ΑρτοτινάΛιβάδια , το Βουνό της Χωμήριανης.
Πιο κάτω θα δούμε από πιο κοντά μερικά από πιο ενδιαφέροντα στοιχεία του χώρου, μέσα στον οποίο ζυμώθηκε και πρόκοψε η μικρή αυτή κοινωνία μέσα στα βουνά.

Τα λιβάδια του Κονιάκου

Ο Κονιάκος, μικρό και απόμερο σήμερα, αλλά προκομένο άλλοτε χωριό, είχε απλώσει τις στρούγγες του στο νότιο άκρο των Βαρδουσίων. Τα κύρια στανοτόπια του ήταν η Λίπα, το πιο απόμερο και μοναχικό λιβάδι των Βαρδουσίων, το Μακρυλάκκωμα, προνομιούχο λιβάδι με ήπιες καιρικές συνθήκες και εύκολη ύδρευση από την πηγή Καρτάκι, τα άνυδρα και ανεμοδαρμένα καθεαυτό Κονιακίτικα Λιβάδια, στα 1850 μ. και πολλά άλλα πιο ορεινά ή πιο απομακρυσμένα λιβάδια, με ακραία περίπτωση τις ομαλές λάκκες μέχρι τα Κοράκια και το Όρνιο, στα 2200 μ.

Τα Μουσουνιτσιώτικα Λιβάδια

Τα απέραντα Μουσουνιτσιώτικα Λιβάδια απλώνονται ανάμεσα στην κύρια κορυφογραμμή των Δυτικών Βαρδουσίων και τη βάση του Βουνού της Χωμήριανης. Συνυπολογίζοντας και το Πιτιμάλικο και τη Ραϊλή, αθροίζουμε με μιας τα καλύτερα λιβάδια όλου του συγκροτήματος, με πλούσια εδάφη, σχετικά ομαλά και κατάσπαρτα από πηγές. Μέχρι τη δεκαετία του 1970 λειτουργούσε εδώ συνεταιριστικό τυροκομείο - σήμερα, με τη βοήθεια των αγροτικών αυτοκινήτων, οι κτηνοτρόφοι κατεβάζουν καθημερινά το γάλα στον Αθανάσιο Διάκο.

Από μια δεκάδα στάνες που λειτουργούσαν εδώ τα παλιότερα χρόνια, τουλάχιστον 5 είναι ακόμα ενεργές. Παρόλες τις αλλαγές στην ορεινή κτηνοτροφία, τα Μουσουνιτσιώτικα Λιβάδια φιλοξενούν ακόμα ένα αξιόλογο ζωϊκό κεφάλαιο, αν και σταδιακά οι κτηνοτρόφοι στρέφονται προς τα βοοειδή.

Οι Κοπρισιές

Οι Κοπρισιές είναι ένα από τα πιο πλούσια, αλλά και πιο απομονωμένα λιβάδια των Βαρδουσίων. Μια κλειστή παγετωνική κοιλάδα, που ξεκινά από τα 1700 μ. και φτάνει με δύο διαδοχικά μέτωπα βράχων, στα 2400 μ, διαμορφώνοντας τρία επιμέρους λιβάδια.

Το πρώτο επίπεδο είναι η Βρύση Κοπρισιών, το μόνο με πηγαίο νερό, το δεύτερο είναι οι καθεαυτό Κοπρισιές, με μοναδικό νερό μια παγετωνική λιμνούλα, που συντηρείται από τα χιόνια και τα όμβρια, και το τρίτο ο Μέγας Κάμπος, ένα υπέροχο λιβάδι όταν ο καιρός χαμογελά, ένας αληθινός διαβολότοπος όταν ξεσπάσουν οι καταιγίδες και τα χιόνια.
Η προσπέλαση ανάμεσα στο πρώτο και το δεύτερο επιπεδο γίνεται από ένα απόκρημνο μυστικό πέρασμα, ενώ από εκεί μέχρι το Μέγα Κάμπο μεσολαβεί μια απότομη χωμάτινη αλλά ασταθής πλαγιά. Μοναδικός άλλος δρόμος για να φτάσεις κανείς εδώ είναι οι Πόρτες στα Σκόρδα Πιτιμάλικου, ένα πεδίο δυσχερές για τα ζώα και ειδικά τα μεγάλα.
Με άλλα λόγια, οι Κοπρισιές είναι ένας τόπος όπου η κτηνοτροφία είναι μάλλον ένας αγώνας επιβίωσης παρά μια παραγωγική δραστηριότητα. Τα λείψανα των μαντριών, που είναι ακόμα ορατά και στα τρία επίπεδα, κολλητά σε κάποιο βράχο ή καταμεσής στο γυμνό τοπίο, μαρτυρούν τηις συνθήκες παραμονής στα αλπικά αυτά στανοτόπια, ενώ ένα όνομα χαραγμένο σε μια κοτρώνα του Μέγα Κάμπου μνημονεύει τον τσομπάνη που πάγωσε εδώ, όταν ανέβηκε με τα πρώτα χιόνια να κατεβάσει τα ζώα χαμηλότερα.