Γεωγραφία της περιοχής των Μυκηνών

Η φυσική γεωγραφία της περιοχής των Μυκηνών, δηλαδή της ημιορεινής έκτασης ανάμεσα στις Μυκήνες, το Αγιονόρι, τον Άγιο Βασίλειο και τα Δερβενάκια, κυριαρχείται από δύο στοιχεία: τη σειρά των βουνών, που απλώνονται γύρω από τη χαμηλή οροσειρά της Νυφίτσας και τις τεκτονικές, καρστικές ή προσχωσιγενείς πεδιάδες που περικυκλώνουν τα μικρά αυτά βουνά.

Φυσικά, η ένταση κατοίκησης, παραγωγής και πολιτισμού που συγκεντρώνεται στους κάμπους είναι απείρως μεγαλύτερη των αντίστοιχων δραστηριοτήτων μέσα στο ορεινό ανάγλυφο. Έτσι, είναι λογικό η ανάγνωση της γεωγραφίας της περιοχής να ξεκινήσει από τα κύρια, περιβάλλοντα συστατικά, πριν προχωρήσει στο δυσνόητο κεφάλαιο της ενδοχώρας.

Η ορατή γεωγραφία

Αρχίζοντας από τα βόρεια, οι κύριοι πόλοι του περίγυρου του ορεινού πυρήνα του μυκηναϊκού τοπίου είναι η σειρά των οικισμών Κλένια, Άγιος Βασίλειος και Χάνια, που αρθρώνονται κάπως αντινωτά στα νότια του Χελιμοδίου, ενώ κάπως ξέχωρα στέκουν τα Αθήκια. Το Χελιμόδι και τα Αθήκια ήσαν ανέκαθεν πραγματικά κεφαλοχώρια μιας ζώνης που διατηρεί ακόμα και σήμερα - που ελέγχεται έντονα από την Κόρινθο - τον καθαρά αγροτικό χαρακτήρα της.

Το ανατολικό όριο των βουνών καθορίζεται από τη μεγάλη διατέμνουσα φυσική γραμμή Κλεισούρα-Αγιονόρι-Λίμνες-Πρόσυμνα-Κλεισούρα-Χώνικας. Το νότιο σκέλος της μεγάλης αυτής τεθλασμένης ακολουθεί τη ρεματιά που απορρέει από τις Λίμνες και η οποία διανοίγει τη χαράδρα-πέρασμα Κλεισούρα Πρόσυμνας. Η ρεματιά, ο Αστερίων ποταμός της αρχαιότητας, αδειάζει τα φερτά της μπροστά στο Άργος, εμπλουτίζοντας ετησίως τον κάμπο με το μεδούλι των βουνών. Ανατολικότερα της γραμμής αυτής απλώνται ένα ασαφές νέφος λόφων, στην άκρη του οποίου γινόταν και η σύνδεση των αργειακών πόλεων με την Επίδαυρο.

Δυτικά, τα δεδομένα τα ρυθμίζει η μεγάλη αργολική πεδιάδα. Ο τεράστιος αυτός γεωργικός θύλακας συνδυάστηκε με την εγγύτητα της θάλασσας, την παρουσία των μεγάλων καρστικών πηγών της Λέρνας και της πληθωρικής τοπογραφίας του περίγυρου, δημιουργώντας τις συνθήκες πλούτου του μυκηναϊκού πολιτισμού. Οι Μυκήνες στέκονται σε ένα φυσικό άνδηρο, επιβλέποντας το απέραντο εργοτάξιο φυσικών πόρων που απλώνεται στα πόδια τους. Στη νεότερη ιστορία, ο ρόλος αυτός ανατέθηκε σε πολλούς, μικρότερους, οικισμούς, που ευημέρησαν ή επέπλευσαν στο χρόνο, ανάλογα με τις συγκυρίες της αγροτικής οικονομίας.

Η δυτική πλευρά ολοκληρώνεται με τα Δερβενάκια, μια μακριά αβαθή χαράδρωση που διατήρησε το ρόλο του κλειδιού της Αργολίδας από την προϊστορία μέχρι σήμερα. Άξονας με σαφή γεωμετρικά επιχειρήματα - σύντομος και σε σταθερό έδαφος - αποτέλεσε ανέκαθεν, και παρόλο το τραχύ πεδίο του, την κύρια χερσαία γραμμή προσπέλασης του μυκηναϊκού και αργολικού κόσμου.
Άξονας, πύλη και οχυρό, τα Δερβενάκια ήταν όχι μόνο ένα από τα κύρια τοπόσημα της Πελοποννησιακής γεωγραφίας και βασικό στοιχείο του φυσικού σχεδιασμού της ανατολικής πλευράς της, αλλά και ένα σπουδαίος τόπος ιστορικής μνήμης. Από εδώ παρέλασαν οι ατελείωτες ορδές λαών και εθνοτήτων προς το Μωρηά, μεταφέροντας τη σοφία ή τη δυστυχία τους στην ευδαίμονα Αργολίδα, αυτό ακριβώς το πέρασμα εκπόρθησαν οι μεγάλοι στρατοί, εδώ σταμάτησε η Τουρκική επέλαση, από εδώ ανηφόριζε το τραίνο μεταφέροντας τα αργείτικα βερύκοκα και τα πορτοκάλια στις αγορές του κόσμου.

Μυκηναϊκή ορεογραφία

Το κύριο χαρακτηριστικό των βουνών που χωρίζουν τις Μυκήνες από την Κορινθία, δηλαδή της οροσειράς της Νυφίτσας, χαρακτηριστικό που κάνει αυτή τη σειρά χαμηλών βουνών να διεκδικεί τον τίτλο της οροσειράς, είναι το μέτωπο απόκρημνων βραχωδών πλευρών που την περιβάλλει. Πράγματι, μια σειρά έντονες τεκτονικές κινήσεις, αφού ανύψωσαν απότομα τις ασβεστολιθικές μάζες, τις κερμάτισαν, δημιουργώντας ένα ορεινό ασυνεχές. Τα υπόλοιπα τα ανέλαβαν η καρστική διάλυση, η αποσάθρωση και η διάβρωση.

Η οροσειρά της Νυφίτσας χαμηλώνει στον άξονα Αγιονόρι-Στεφάνι-Άγιος Βασίλειος, για να ξαναδώσει μερικές ξεκομένες κορυφές νοτιότερα. Το Στεφάνι είναι ο μόνος οικισμός που βρίσκεται εσωτερικά του γαλαξία κορυφών και οροπεδίων της περιοχής.

Στα δυτικά και ΝΔ του Στεφανιού, υψώνονται οι εξ' υπολοίπου του αρχικού γεωλογικού δαπέδου όγκοι Τρίκορφο, Χαρβάτι (Αηλιάς), Σάρα και Προφήτης Ηλίας. Οι τρεις τελευταίοι σχηματίζουν το ορεινό μαξιλάρι των Μυκηνών, που εξασφάλιζε τη διασύνδεση, την καταφυγή και την ύδρευση της προϊστορικής πόλης. Από τις απόκρημνες αυτές κορυφές, οι μυκηναίοι ανίχνευσαν τα τρέχοντα - την ευάλωτη ακτή, την κίνηση στον ανοιχτό κόλπο και τα περάσματα - και τα μελλούμενα.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος