Πηγές, κρήνες και πηγάδια του Υμηττού

Το αρχαίο υδραγωγείο
της Χαλιδούς

Το υδραγωγείο της Χαλιδούς είναι ένα μικρό σύστημα σηράγγων και φρεατίων που κατασκευάστηκε στα κλασικά χρόνια για να τροφοδοτήσει με τρεχούμενο νερό μια περιοχή όπου δεν υπήρχε κανένα πηγαίο ή επιφανειακό νερό.

Η συστοιχία σηράγγων και φρεατίων της Χαλιδούς είναι μια απλοποιημένη μορφή της τεχνικής των "κανάτ", που μια παραλλαγή τους θα βρούμε στα οροπέδια της Αίγινας. Στην πιό εξελιγμένη μορφή των "κανάτ", τα κατακόρυφα πηγάδια αποστραγγίζουν και αυτά τον υδροφόρο ορίζοντα των εδαφών πάνω από τη σήραγγα. Στην περίπτωση της Χαλιδούς, το στρώμα που καλύπτει τη σήραγγα είναι πολύ μικρού βάθους και δεν έχει υδροφορία.

Το σύστημα του υδραγωγείου της Χαλιδούς αποτελείται από μια σχεδόν ευθεία σήραγγα μήκους 190 μ. και έξι φρεάτια, βάθους 7.5 έως 1.7 μ. και απόστασης μεταξύ τους από 20 έως 30 μ. Τα 8 σημεία (η υδροληψία, τα έξι φρεάτια και η κρήνη) αποτυπώνουν μια όδευση που στην επιφάνεια έχει υψομετρική διαφορά 10 μ. (214 έως 204 μ.), αλλά η πραγματική κλίση της σήραγγας είναι πολύ μικρότερη, καθότι το σημείο εκκίνησης βρίσκεται σε βάθος 7 μ.

Η ροή του υδραγωγείου εκκινεί από ένα βύθισμα, πιθανά μια ασυνέχεια των κροκαλοπαγών μαζών, όπου κατευθύνεται, χάρη στην μείωση της υδραυλικής πίεσης, η υπόγεια ροή της ρεματιάς της Χαλιδούς, που στη θέση αυτή μετριάζει την κλίση της, άρα και την ταχύτητα ροής της. Το βύθισμα αυτό είναι κομβικό για το όλο υδραγωγείο, γιατί είναι αυτό που εξασφάλιζε τη σταθερότητα της παροχής. Το βάθος της υδροληψίας στη θέση αυτή είναι περίπου 7 μ. και το φρεάτιο καλύπτεται σήμερα από μεγάλη τσιμεντένια πλάκα. Η σήραγγα ουσιαστικά μεταφέρει το νερό της υπόγειας ανάβλυσης σε χαμηλότερο σημείο, για να μπορέσει να εμφανιστεί στην επιφάνεια. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η σήραγγα αποστραγγίζει τη μάζα προσχώσεων που διασχίζει, αλλά η συνεισφορά αυτή θα ήταν μικρή, λόγω της μορφολογία του εδάφους, και οπωσδήποτε εποχική.

Η όδευση της σήραγγας δηλώνεται στην επιφάνεια χάρις στα φρεάτια, τα οποία, παρόλο που η επιφάνεια ανάμεσα στην υδροληψία και την κρήνη είναι ιδιόκτητη και έχει οργωθεί, έχουν διατηρηθεί (εκτός ίσως από ένα) και είναι ορατά σήμερα χάρις στα τσιμεντένια καπάκια τους (το τέταρτο έχει μετατραπεί σε πηγάδι). Διακρίνονται κατά χώραν θραύσματα ή και ολόκληροι οπτόπλινθοι που χρησιμοποιήθηκαν για την εσωτερική επένδυση των φρεατίων, κατά την τελευταία ανακατασκευή του δικτύου (1933). Τα φρεάτια είχαν τριπλό ρόλο: κατά τη διάνοιξη της σήραγγας αποτέλεσαν το όρυγμα από το οποίο απομακρύνονταν τα υλικά εκσκαφής, κατά τη λειτουργία του υδραγωγείου επιτάχυναν την κατείσδυση των εποχικών ομβρίων και τέλος διευκόλυναν την πρόσβαση της σήραγγας για καθαρισμό, επισκευές και αποφράξεις.

Το δίκτυο κατέληγε σε κρήνη και δεξαμενή, από όπου υδρευόταν ολόκληρη η περιοχής της Χαλιδούς. Το δίκτυο ανακατασκευάστηκε το 1933, περίοδο στην οποία ανήκει η υπάρχουσα κρήνη (όπως δηλώνει εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα, που τοποθέτησε ο "Σύλλογος Διαχειρίσεως Χορτονομής Καρελλά", που ανήκε στο Λιόπεσι, τώρα Παιανία). Το δίκτυο λειτουργεί ακόμα και σήμερα, με μια χαμηλή παροχή, που, λόγω μη συντήρησης, σταματά στο τέλος της άνοιξης.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος