Αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά του Πηλίου
Αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά του Πηλίου
Μέσα στον ψηλό θαμνώνα και τις πυκνές λόχμες του Πηλίου κρύβονται όλα εκείνα τα φυτά για τα οποία η περιοχή φημίζεται από την αρχαιότητα: τα αρωματικά και φαρμακευτικά είδη της ευμεσογειακής ζώνης, που κατά τη μυθολογία τα συνέλεγε και τα επεξεργαζόταν ο σοφός θεραπευτής Κένταυρος Χείρων. Ακόμα και σήμερα, οι ντόπιοι καλλιεργούν ή ξέρουν να μαζέψουν πολλά αρωματικά φυτά ή άλλα βότανα, αναδεικνύοντας τον πλούτο της Πηλιορείτικης φύσης.
Το Χαμομήλι (Matricaria chamomilla)
Το Χαμομήλι (Matricaria chamomilla, συνώνυμο Matricaria recutita, που αναφέρεται και ως Γερμανικό χαμομήλι) είναι ίσως το πιο γνωστό αρωματικό φυτό που χρησιμοποιούμε σε αφεψήματα για απλά θέματα υγείας. Είναι ένα πολύ κοινό ετήσιο φυτό που ανθίζει από τα τέλη Απριλίου μέχρι τον Ιούλιο, γεμίζοντας με τα όμορφα άνθη του, που μοιάζουν με μικρές μαργαρίτες, κάθε είδους υπαίθριο χώρο: θέσεις με καλό ηλιασμό σε παρτέρια, άκρες δρόμων, λιβάδια και πάρκα.
Το χαμομήλι συλλέγεται έντονα την Άνοιξη στην Ελλάδα, κυρίως τα άνθη, που τα συγκεντρώνουμε όταν είναι στεγνά. Το αφέψημα πίνεται ως ήπιο κατευναστικό και τονωτικό του πεπτικού συστήματος, ενώ χρησιμοποιείται ως κατάπλασμα σε πληγές και ερεθισμούς. Η λαϊκή ιατρική το συνιστά σε ένα μεγάλο εύρος από αδιαθεσίες και δυσλειτουργίες σχεδόν όλων των συστημάτων του οργανισμού. Χαρακτηριστικό είναι και το έντονο, σχεδόν ανακουφιστικής αίσθησης, άρωμά του.
Το Βάλσαμο (Hypericum perforatum)
Το Hypericum perforatum φυτρώνει σε πετροπλαγιές, φρύγανα και παλιά χωράφια, σε όλη σχεδόν την Ελλάδα. Είναι ένα από τα πιο σημαντικά "όπλα" της λαϊκής ιατρικής και δεν λέγεται τυχαία "βάλσαμο" ή "βαλσαμόχορτο". Ο Γαληνός και ο Διοσκουρίδης το αναφέρουν ως διουρητικό, εμμηναγωγό και αιμοστατικό, ενώ σε όλη την αρχαιότητα χρησιμοποιείτο ως επουλωτικό στις πληγές από τα σπαθιά - εξ ου κι η ονομασία του "σπαθόχορτο". Στη σύγχρονη ιατρική χρησιμοποιείται κυρίως ως βοηθητικό για την ήπια και μέτρια κατάθλιψη και κατά της αϋπνίας. H πιο σημαντική δραστική ουσία του βαλσαμόχορτου είναι η υπερικίνη, η οποία βρίσκεται σε ολόκληρο το φυτό και με κατάλληλη κατεργασία δίνει το βαλσαμέλαιο.
Η Μεσογειακή λεβάντα (Lavandula stoechas)
Η αυτοφυής Μεσογειακή λεβάντα αφθονεί σε ξηρές και θερμές τοποθεσίες, αλλά καλλιεργείται και σε μεγάλη κλίμακα για το εξαιρετικό αιθέριο έλαιό του. Θα την αναγνωρίσουμε εύκολα από την απαράμιλλη ταξιανθία της, η οποία φέρει ένα κύπελλο αποτελούμενο από βράκτια σκούρου μωβ χρώματος, στην κορυφή του οποίου αναπτύσσονται τα ιώδη άνθη.
Είναι ένα από τα σπουδαιότερα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά της Μεσογείου, με αναρίθμητες εφαρμογές στην πρακτική ιατρική, όπως ως ηρεμιστικό και αγχολυτικό, κατά της αϋπνίας, της βρογχίτιδας και του βήχα, ως ανακουφιστικό ποικίλων δερματικών παθήσεων, για τους ρευματισμούς, τους στομαχόπονους κλπ.
Ο Ζοχός (Sonchus oleraceus)
Ο ζοχός (Sonchus oleraceus) είναι μεγάλο φυτό με έναν κεντρικό βλαστό, από τον οποίο αποκλίνουν κλαδίσκοι με πλατιά οδοντωτά φύλλα.
Ο ζοχός είναι από τα πιο γνωστά εδώδιμα φυτά. Τα ζοχιά, όπως λέγονται τα φύλλα με τους νεαρούς, τρυφερούς, βλαστούς, είναι βασικό συστατικό σε παραδοσιακές πίτες και σαλάτες. Πιστεύεται ότι ο ζωμός του ζοχού, αρτυμένος με λεμόνι, κάνει γενικώς καλό στον ανθρώπινο οργανισμό. Το φυτό χρησιμοποείται στην διατροφή και την λαϊκή ιατρική από την αρχαιότητα χάρη στις αντισηπτικές, αντιφλεγμονώδεις και αντιμικροβιακές ιδιότητές του, ενώ θεωρείται ότι έχει και εμμηναγωγή δράση.
Η Μολόχα (Malva sylvestris)
Η μολόχα είναι ένα από τα κοινότερα και πιο αναγνωρίσιμα είδη της ελληνικής χλωρίδας. Είναι ένα ποώδες είδος που συχνά ωστόσο φτάνει σε ύψος έως και πάνω από 1 μ. Έχει σχετικά μεγάλα άνθη που τραβούν την προσοχή με τις εναλλαγές χρωματικών τόνων ανάμεσα σε ροζ και μωβ και αναπτύσσονται κατά μήκος του στιβαρού βλαστού.
Η μολόχα είναι αξιόλογο μελισσοκομικό φυτό. Είναι επίσης γνωστό από την αρχαιότητα ως ένα εξαιρετικά ωφέλιμο φυτό, με πολλαπλές χρήσεις, τόσο ως βρώσιμο λαχανικό, αλλά βασικά ως φαρμακευτικό, κυρίως για εξωτερική εφαρμογή στο δέρμα ως καταπραϋντικό σε τσιμπήματα εντόμων και ερεθισμούς (π.χ. από τσουκνίδες). Εκτός από τις δερματικές εφαρμογές, χρησιμοποιείται επίσης για προβλήματα του στομάχου, εσωτερικές μολύνσεις, κατά του βήχα και ως διουρητικό.
Η Κρητική λαδανιά (Cistus creticus)
Η λαδανιά (Cistus creticus) είναι από τα πιό διαδεδομένα φυτά της ζώνης των φρυγάνων. Αγαπά τα ανοιχτά και ηλιόλουστα μέρη σε πετρώδεις θέσεις με φτωχά, κυρίως ασβεστολιθικά ή ψαμμιτικά εδάφη. Το φυτό είναι πολύκλαδο, με χαρακτηριστικά παχιά, ρυτιδιασμένα φύλλα και μπορεί να φτάσει το ένα μέτρο σε ύψος. Τα ροδόχρωμα άνθη του ανοίγουν από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο.
Όπως και τα άλλα είδη του γένους Cistus, ο βλαστός και τα φύλλα της Κρητικής λαδανιάς περιέχουν μια ρητινική αρωματική ύλη, το λάδανο, που έχει υψηλή περιεκτικότητα σε ουσίες με αντιμικροβιακή και αντιοξειδωτική δράση. Σε μορφή ροφήματος ανακουφίζει το στομάχι και γενικά το πεπτικό σύστημα, σε μορφή πολτού των φύλλων εφαρμόζεται σε διάφορες μολύνσεις, ενώ σε μορφή λαδιού χρησιμοποιείται σε επαλείψεις. Λαμβάνεται επίσης εσωτερικά για τη θεραπεία της καταρροής, της διάρροιας και ως εμμηναγωγό. Το λάδανο έχει επίσης πολύ ευχάριστο άρωμα και χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία.
Η Ρίγανη (Origanum vulgare)
Η ρίγανη είναι αναμφίβολα ένα από τα πλέον διάσημα και πολυχρησιμοποιημένα βότανα της ελληνικής γης. Αποτελεί ένα από τα κυριότερα αρτυματικά της ελληνικής και διεθνούς κουζίνας, ενώ έχει διαπιστωθεί η ιδιότητά του να αυξάνει την όρεξη στον άνθρωπο. Επιπρόσθετα, τα αιθέριο έλαια της ρίγανης, πλούσια στις φαινολικές ενώσεις καραβακρόλη και θυμόλη (που τηε δίνουν την χαρακτηριστική οσμή), εμφανίζουν αντιμικροβιακή, αντιοξειδωτική και σπασμολυτική δράση και σκευάσματα από ρίγανη εφαρμόζονται σε σημαντικό εύρος διαταραχών (αναπνευστικές, γαστρεντερικές, ουροποιητικές, δερματικές κ.α.). Με διάφορες μορφές μπορεί να χρησιμοποιηθεί εξωτερικά σε αποστήματα, αιμορροΐδες και πληγές.
Το Πλουμβάγο (Plumbago europaea)
Το πλουμβάγο ή μολύβδαινα (Plumbago europaea) είναι ένα αρκετά κοινό είδος της Μεσογειακής λεκάνης. Πολυετές και πολύβλαστος ημίθαμνος που μπορεί να φτάσει σε ύψος το 1 μ., ομορφαίνει με τα πολυάριθμα μωβ-λιλά άνθη του ξέφωτα δασών, ακαλλιέργητους αγρούς και άλλες ανοιχτές ή διαταραγμένες θέσεις.
Το επιστημονικό όνομα του είδους προέρχεται από την λατινική ονομασία του μολύβδου, καθώς κατά την αρχαιότητα πιστευόταν πως το φυτό μπορεί να χρησιμεύσει ως αντίδοτο σε δηλητηριάσεις από αυτό το μέταλλο, ενώ γενικότερα θεωρείται ότι έχει αντιφλεγμονώδεις, αντιβακτηριακές, αντιμυκητιακές και αντιμικροβιακές ιδιότητες. Από την λαϊκή ιατρική χρησιμοποιείται κυρίως σε αποστήματα και δερματικές παθήσεις.
Η Άγρια ρόκα (Eruca vesicaria)
Η άγρια ρόκα (Eruca vesicaria, συνώνυμο Eruca sativa) είναι μια εύρωστη ψηλή πόα, φθάνοντας στο ύψος των 50, ακόμη και των 80 εκ. Εμφανίζεται σε μια μεγάλη ποικιλία βιοτόπων, συνήθως διαταραγμένων από τον άνθρωπο, όπως παραλίες, διαταραγμένα φρύγανα, ελαιώνες, εγκαταλελειμμένα χωράφια και χώρους με μπάζα κοντά σε οικισμούς και κτίρια, τόσο σε ασβεστόλιθο όσο και σε σχιστόλιθους.
Θα τη βρείτε ανθισμένη από το Μάρτιο έως τον Μάιο, αλλά οι συλλέκτες άγριων χόρτων, που την εκτιμούν πολύ, θα την αναζητήσουν στα τέλη του χειμώνα, πριν την άνθιση. Οι βλαστοί της τρώγονται ωμοί, όταν είναι τρυφεροί, αλλά και βρασμένοι και θεωρείται ότι έχουν πολλαπλά ωφέλη για τον οργανισμό, κυρίως στο στομάχι και εν γένει στο πεπτικό σύστημα και τα νεφρά.
Το Λυχναράκι (Ballota acetabulosa)
Το Λυχναράκι (Ballota acetabulosa) είναι πολύ διαδεδομένο στο Πήλιο, κυρίως κοντά σε βράχια, και στεγνά εδάφη. Οφείλει το λαϊκό όνομά του στο ότι στα χωριά, οι κάλυκές του, οι οποίοι σχηματίζονται από τα σέπαλα, το πράσινο μέρος του λουλουδιού, μετά την απάνθιση, μαζεύονταν, ξηραίνονταν και τα χρησιμοποιούνταν ως φυτιλάκια στα λυχνάρια και καντήλια.
Τα μέρη του φυτού έχουν αντιφλεγμονώδεις, αντιαλλεργικές και αντιμικροβιακές ιδιότητες, ενώ εκχυλίσματα χρησιμοποιούνται για την επούλωση πληγών και δερματικές παθήσεις, όπως ο έρπης. Συστατικά του βρίσκουν ευρεία εφαρμογή στην Ομοιοπαθητική.
Η Κολλητσίδα (Galium aparine)
Ο ψηλός, τριχωτός και κολλώδης βλαστός του Galium aparine φέρει ακτινωτά τα επίσης τριχωτά φύλλα και ανάμεσά τους τα πολύ μικρά, λευκά άνθη. Το φυτό έχει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα και το συναντάμε σε σκιερές γωνιές, σε διαταραγμένα εδάφη και αναδασωμένες θέσεις.
Η Κολλητσίδα περιέχει συστατικά που έχουν αντιπυρετικές, αντισηπτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες και τονώνουν την καρδιά και το κυκλοφορικό σύστημα.
Η Σιληνή (Silene colorata)
Η σιληνή η έγχρωμη (Silene colorata) χρωματίζει με τις πορφυρές της αποχρώσεις τη χαμηλότερη και μέση υψομετρικές ζώνες σχεδόν ολόκληρης της Ελλάδας, αλλά και της Μεσογείου.
Πέρα από το αισθητικό αποτέλεσμα σε επίπεδο τοπίου, η όμορφη αυτή σιληνή είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά, που βοηθούν στον έλεγχο της αϋπνίας και στην εν γένει ενίσχυση του ανοσοποιητικού, με βελτίωση των συμπτωμάτων κατάθλιψης και μυϊκής αδυναμίας. Η εξωτερική χρήση επιταχύνει την επούλωση πληγών και απαλύνει τα έλκη.
Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide Greece
ΟΔΗΓΟΙ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ
Οι οδηγοί Βόρειο Πήλιο topoguide, Κεντρικό Πήλιο topoguide, Ανατολικό Πήλιο topoguide, Δυτικό Πήλιο topoguide και Νότιο Πήλιο topoguide αποτελούν τους μοναδικούς οδηγούς για τις αντίστοιχες περιοχές και περιλαμβάνουν λεπτομερείς χάρτες κλίμακας έως 1:2.500, αναλυτικά κείμενα για τη γεωγραφία, την ιστορία και τη φύση των περιοχών, εκατοντάδες Σημεία Ενδιαφέροντος με καθοδήγηση προσέγγισης και δεκάδες πεζοπορικές διαδρομές, που πλοηγούν ενεργητικά τον πεζοπόρο στο περίπλοκο ανάγλυφο του πανέμορφου αυτού τόπου.
Οι πιο πάνω οδηγοί του Πηλίου είναι διαθέσιμοι για συσκευές Android μαζί με άλλες δεκάδες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide Greece. Αποκτήστε τους οδηγούς του Πηλίου ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Οι οδηγοί του Πηλίου είναι επίσης διαθέσιμοι για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Αποκτήστε τους οδηγούς του Πηλίου ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Οι περιοχές του Πηλίου περιλαμβάνονται στην ομάδα της Κεντρικής Ελλάδας.
Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το topoguide Greece έχει τη δυνατότητα ταυτόχρονης απεικόνισης πολλών περιοχών, επιτρέποντας έτσι την συνολική προβολή του αναλυτικού χάρτη όλου του Πηλίου και την εύκολη εναλλαγή των διαδρομών, των εκατοντάδων Σημείων Ενδιαφέροντος και των δεκάδων σελίδων του οδηγού με τις αναρίθμητες φωτογραφίες.