Ανακαλύψτε τα Άγραφα

Ανακαλύψτε τα Άγραφα

Η οροσειρά των Αγράφων είναι μέρος του ορεογραφικού κορμού της Πίνδου και αποτελούν το κεντρικό και κομβικό τμήμα της. Στην ουσία, πρόκειται για τρία μεγάλα συμπλέγματα, τα Βόρεια Άγραφα, τα Δυτικά Άγραφα και τα Ανατολικά Άγραφα που καταλαμβάνουν το χώρο από την κοιλάδα του Πορταϊκού στα βόρεια, τον άξονα του Αχελώου στα δυτικά, μια ασαφή γραμμή μέσα από τον Μέγδοβα και τις απολήξεις της Όθρης στο νότο και τέλος το ανατολικό όριο συμπίπτει με τους πρόποδες της Πίνδου στην Θεσσαλική πεδιάδα.
Διοικητικά, η μεγάλη αυτή ορεινή ενότητα χωρίζεται σε δύο γειτονικές και στενά συγγενείς περιοχές, στα Ευρυτανικά Άγραφα και τα Θεσσαλικά Άγραφα.
Τα Ευρυτανικά Άγραφα είναι απόκρημνα, απομονωμένα και άγονα και συνεπώς πιο αραιά κατοικημένα: εδώ θα βρούμε 41 χωριά, αραιά διασπαρμένα στο χώρο, ακολουθώντας την άτακτη κατανομή των φυσικών πόρων. Αντίθετα, τα Θεσσαλικά Άγραφα έχουν κάπως πιο ήπιο ανάγλυφο, αξιόλογους γεωργικούς πόρους κατά μήκος των κοιλάδων και έζησαν σε στενή γειτονία με τον πλούσιο και πολυάνθρωπο θεσσαλικό κάμπο. Τα Θεσσαλικά Άγραφα φιλοξενούν 73 χωριά.

Παρόλο το δύσβατο και απομονωμένο της οροσειράς, η περιοχή των Αγράφων κατοικήθηκε από τα προϊστορικά χρόνια. Μέχρι τη ρωμαϊκή κατάκτηση, τα κύρια φύλα που κατείχαν τις άγριες κοιλάδες ήσαν οι Δόλοπες και οι Αθαμάνες, που άφησαν ελάχιστα ίχνη κατοίκησης, δραστηριότητας και πολιτισμού. Ζώντας στην περίμετρο των διαδοχικών συγκρούσεων μεταξύ Μακεδόνων και Ρωμαίων και μετά παρακολουθώντας την παρακμή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, τα Άγραφα συμμετείχαν παθητικά στη μετάβαση από τον αρχαίο κόσμο στον ταραγμένο Μεσαίωνα, οπόταν όλη νότια Βαλκανική κατακλύζεται από κύματα βόρειων λαών, με εντονότερη την παρουσία των ιλλυρικών και σλαυικών φύλων, που διείσδυσαν και εγκαταστάθηκαν στις αραιοκατοικημένες ορεινές ζώνες.

Χαμένα κάπου στα βάθη της αχανούς Βυζαντινής αυτοκρατορίας, τα Άγραφα απουσιάζουν πλήρως από τη μεγάλη ιστορία των πρώτων και μέσω βυζαντινών χρόνων. Εμφανίζονται ξαφνικά τον 13ο αιώνα, οπόταν αναδύεται ο συντομότερος δρόμος σύνδεσης της βυζαντινής Θεσσαλίας με την Άρτα, πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου, που ξεκινά από το Φανάρι - το οποίο οχυρώνεται ακριβώς αυτήν την περίοδο - και περνά μέσα από τα Άγραφα και συγκεκριμένα την Αργιθέα. Στη δύση του Βυζαντίου, το χωριό Άγραφα είναι η τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Θεσσαλίας, μετά τα Τρίκαλα και το οχυρωμένο Φανάρι.

Με την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και την υπαγωγή όλων των Βαλκανίων στην Οθωμανική αυτοκρατορία, τα Άγραφα ακολούθησαν αρχικά τη μοίρα της υπόλοιπης Ελλάδας. Πολύ σύντομα ωστόσο, αντιδρώντας στον άδικο και καταπιεστικό τρόπο φορολογίας μέσω φορεοεισπακτόρων, τα Άγραφα διεκδικούν και αποσπούν μια ιδιαίτερη μεταχείριση, με κύρια χαρακτηριστικά τη μειωμένη φορολογία (προνόμιο που πιθανόν χορηγήθηκε από τον κατακτητή της Θεσσαλίας, Τουραχάν, στα 1421) και την καταβολή του συμφωνημένου ετήσιου φόσου απ'ευθείας στην Υψηλή Πύλη (συνθήκη του Ταμασίου, 1525). Έτσι αν και η φημολογούμενη εξαίρεση των Αγράφων από τα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα είναι ένας προσφιλής αλλά αβάσιμος μύθος που προσπαθεί να δώσει μια ηρωϊκή εξήγηση για το όνομα της περιοχής, είναι σίγουρο ότι ο καζάς των Αγράφων απολάμβανε πράγματι φορολογικών προνομίων και άλλων διευκολύνσεων επί Τουρκοκρατίας, ως αποτέλεσμα των πιέσεων που άσκησαν οι ανυπόταχτοι Αγραφιώτες σε μια τουρκική διοίκηση που δεν επιθυμούσε άλλες αναταράξεις στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας. Οι ευνοϊκές αυτές οικονομικές συνθήκες αντανακλώνται στην δημογραφική, οικονομική και πολιτιστική άνθηση που παρατηρείται στην περιοχή ήδη από τον 16ο και κορυφώνεται τον 17ο αιώνα. Από τον 17ο αιώνα και μέχρι την αυγή του 19ου, η κοινωνική δυναμική των Αγράφων ενισχύεται με μετακινήσεις από τους πληθυσμούς του κάμπου, που αναζητούν ασφαλέστερες συνθήκες, καθώς τα σημάδια των ταραχών πυκνώνουν.

Ενταγμένα στο ρεύμα παραγωγικού πυρετού που συνεπαίρνει όλη τη Βόρεια Πίνδο από τα μέσα του 17ου έως τα μέσα του 18ου αιώνα, τα χωριά των Αγράφων μετέχουν στο απέραντο δίκτυο μεταφορών και εμπορικών συναλλαγών που ξεκινά από την Πίνδο και καταλήγει στις μεγάλες πόλεις της Βαλκανικής και της Κεντρικής Ευρώπης. Παράλληλα, επιφανείς Αγραφιώτες αναπτύσσουν οικονομικές δραστηριότητες στα νεοαναπτυσσόμενα κέντρα της Βαλκανικής και της Μικράς Ασίας. Αποτέλεσμα αυτής της αρκετά μεγάλης περιόδου ευμάρειας και σταθερότητας είναι η ανάδειξη τοπικών αρχόντων, που με τη σειρά τους χρηματοδοτούν την κατασκευή μοναστηριών, γεφυριών, σχολείων και άλλων κοινωφελών έργων.

Από τα μέσα του 18ου αιώνα μέχρι και την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους, η περιοχή των Αγράφων, αν και ζει στο περιθώριο της αυξανόμενης αναταραχής, παρακμάζει σταδιακά. Ο 19ος αιώνας δίνει μια παράταση ζωής στις αρχαϊκές οικονομίες της επιβίωσης, αλλά ήδη στις αρχές του 20ου αιώνα η περιοχή έχει χάσει την ικμάδα της. Οι διαδοχικές συρράξεις του 20ου αιώνα, με αποκορύφωμα τον Εμφύλιο, οδηγούν στην αποψίλωση του ανθρώπινου δυναμικού της περιοχής, φαινόμενο που θα ολοκληρώσει η μετανάστευση. Στην αυγή του 21ου αιώνα τα Άγραφα είναι πιο άφωνα και αποδυμναμωμένα από ποτέ, εύκολη λεία για κάθε είδους αναπτυξιακό κατακτητή, που θα δοκιμάσει ανέξοδα και χωρίς συνέπειας τα ανώριμα επενδυτικά σχέδιά του.

Σε ότι αφορά στην ορειβατική και πεζοπορική προσέγγιση, τα Άγραφα παρέμειναν επί δεκαετίες μια ελάχιστα γνωστή περιοχή. Χαρακτηριστικά, η χάραξη του Ε4, που διατρέχει διαμήκως και τα τρία συμπλέγματα των Αγράφων, κατέληξε να ακολουθεί δρόμους, αγνοώντας τα παλιά μονοπάτια. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, το ενδιαφέρον για τα Άγραφα αναζωπυρώθηκε και οι ορειβατικές ομάδες ανακαλύπτουν συνεχώς νέες συνδέσεις, που άλλοτε περνούν από τις αέρινες κορυφές και άλλοτε από τις κατοικημένες κοιλάδες. Για τον ανήσυχο πεζοπόρο, το παλιό βιβλίο του Tim Salomon "Unwritten places" και ο ιστότοπος The Pindos Way παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες. Τέλος, από τα Άγραφα θα διέλθει η υπό κατασκευή διαδρομή διάσχισης της Πίνδου Pindus trail.

Ένας πεζοπορικός οδηγός της σειράς topoguide για το σύνολο των Αγράφων είναι σε εξέλιξη. Ωστόσο, όλα τα μονοπάτια των Αγράφων περιλαμβάνονται ήδη στους χάρτες της εφαρμογής topoguide Greece.

Σε ότι αφορά στα Ανατολικά Άγραφα, ο πληρέστερος οδηγός περιήγησης και πεζοπορίας για την περιοχή είναι ο οδηγός Λίμνη Πλαστήρα topoguide, που καλύπτει τις αναβάσεις από τα χωριά της Λίμνης Πλαστήρα προς τις κορυφές Βουτσικάκι, Μπορλέρο, Καζάρμα και Τέμπλα και προσεγγίζει τη Νιάλα και το πέρασμα του Αγίου Νικολάου Αργιθέας.
O οδηγός Λίμνη Πλαστήρα topoguide περιλαμβάνεται στη χαρτογραφική εφαρμογή topoguide Greece, διαθέσιμη τόσο για συσκευές Android, όσο και για συσκευές iOS (iPhone και iPad).

Κοντά στα Άγραφα
ανακαλύψτε ακόμα:

Pilio Λίμνη Πλαστήρα & Ανατολικά Άγραφα