Βλάστηση του Ε.Π. Αμβρακικού

Οι διάφορες φυτικές διαπλάσεις, σαν έκφραση των κλιματικών τύπων που επικρατούν στην περιοχή, εμφανίζουν φυτοκοινωνίες που αποκλίνουν συχνά από την τυπική τους μορφή. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε μία έντονη ποικιλότητα στη δομή και σύνθεση της βλάστησης που συντελεί στην αύξηση της βιοπoικιλότητας της περιοχής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι παραμεσογειακές διαπλάσεις της Quercion frainetto στην περιοχή του συμπλέγματος Δαδιάς-Λευκίμμης-Σουφλίου, όπου η υποβάθμιση των δρυοδασών και οι ιδιαίτερες εδαφικές συνθήκες οδήγησαν στη δυναμική εμφάνιση της Τραχείας και κατά θέσεις Μαύρης πεύκης (ενδιάμεσα παρακλιματικά στάδια φυλλοβόλων και ημιφυλλοβόλων δρυών). Ειδικότερα στην περιοχή των πυρήνων προστασίας η συγκρότηση αμιγών και μικτών ομάδων με Τραχεία και Μαύρη πεύκη, δρύες και άλλα πλατύφυλλα είδη στον ανώροφο, μεσόροφο και υπόροφο των συστάδων δημιουργούν ένα μοναδικό σε σύνθεση ειδών βιότοπο στην Ελλάδα. Η περιοχή μελέτης, με βάση την παραπάνω διαίρεση αλλά και άλλες μελέτες ταξινόμησης της βλάστησης στην Ελλάδα (Ντάφης, 1973) και την ανατολική Μεσόγειο (Quezel & Barbero, 1985), εντάσσεται στην υπομεσογειακή ζώνη βλάστησης και χαρακτηρίζεται από φυλλοβόλα είδη, κύρια από τη διάπλαση των θερμοφίλων υποηπειρωτικών φυλλοβόλων δρυών. Η παρούσα δομή και σύνθεση της βλάστησης αντανακλά την επίδραση των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων και δύσκολα μπορούν να διακριθούν οι παράγοντες που καθορίζουν την κατά θέση κυριαρχία του ενός ή του άλλου είδους. Με βάση το κυρίαρχο στον ανώροφο είδος μπορούμε να διακρίνουμε τις παρακάτω κατηγορίες βλάστησης: πευκοδάση, δρυοδάση, αείφυλλα πλατύφυλλα και ρεματική βλάστηση. α. Πευκοδάση Πρόκειται για τα είδη Τραχείας (Pinus brutia) και Μαύρης (Pinus nigra) πεύκης που συγκροτούν το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής μελέτης με αμιγείς συστάδες ή μικτές με τα δύο είδη πεύκων αλλά και με φυλλοβόλες δρύες. Το κυρίαρχο είδος είναι η Τραχεία πεύκη που καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος των πυρήνων. Η Μαύρη πεύκη, εκτός από κάποιες μικρές αμιγείς συστάδες που σχηματίζει στην περιοχή του μεγάλου πυρήνα, εμφανίζεται κυρίως σε μίξη κατ’ άτομο ή μικρές ομάδες με Τραχεία πεύκη και δρύς, συνήθως σε βόρειες εκθέσεις και μέσα σε ρέματα. Σε πολλά υποτμήματα η έντονη παρουσία των δρυών στο μεσόροφο και ανώροφο άρχισε να προκαλεί τη διάσπαση του πευκοδάσους. Τον υπόροφο των πευκοδασών συγκροτούν διάφορα φυλλοβόλα και αείφυλλα πλατύφυλλα είδη καθώς και νεαρά πεύκα και άρκευθοι. Σε βόρειες εκθέσεις και βαθειά εδάφη κυριαρχούν φυλλοβόλα είδη: Ανατολικός γαύρος (Carpinus orientalis), Όρνος φράξος (Fraxinus ornus) και κύρια οι δρύες (Quercus sp). Αντίθετα πάνω σε αβαθή άγονα εδάφη και νότιες εκθέσεις κυριαρχούν τα αείφυλλα είδη: Φυλλίκι (Phillyrea latifolia), Ρείκι (Erica arborea) και ο Οξύκεδρος άρκευθος (Juniperus oxycedrus). Σε ανοικτά πευκοδάση στην περιοχή του μεγάλου πυρήνα, εκτός από τα τελευταία είδη, εμφανίζεται κατά θέσεις και η Δαφνολαδανιά (Cistus laurifolius), σπάνιο για την Ελλάδα είδος που συναντάμε μόνο στα δάση της Θράκης. Την υποβλάστηση των πευκοδασών αποτελούν διάφορα αγροστώδη και ψυχανθή φυτά αλλά και πολλά φυτάρια από δένδρα και θάμνους. Τα συχνότερα εμφανιζόμενα είδη είναι διάφορα ξηρανθεκτικά θερμόβια είδη όπως το Μπουζαλίκι (Chrysopogon gryllus), Genista carinalis και η Σφακομηλόφυλλη λαδανιά (Cistus salviaefolius). Μια γενική εικόνα της σύνθεσης της χλωρίδας των πευκοδασών δίνουν μερικές ενδεικτικές φυτοληψίες που έγιναν στους πυρήνες προστασίας (Πίνακας ΠΑ 7.1). β. Δρυοδάση Στην περιοχή μελέτης εμφανίζονται 4 είδη φυλοβόλλων δρυών: η Πλατύφυλλη δρύς (Quercus frainetto), η Ευθύφλοιος δρύς (Quercus cerris), η Απόδισκη δρύς (Quercus dalechampii) και η Χνοώδης δρύς (Quercus pubescens). Στην ευρύτερη περιοχή μελέτης σε βαθειά πεδινά εδάφη υπάρχουν δίασπαρτα άτομα από Βαλανιδιές (Quercus aegilops var. macrolepis), υπολείμματα των αποψιλώσεων που έγιναν στο παρελθόν για τη δημιουργία γεωργικών καλλιεργειών. Η διάκριση των δρυών μεταξύ τους είναι συχνά δύσκολη λόγω της μεγάλης πολυμορφίας που εμφανίζουν, συνήθως σε νεαρή ηλικία, αλλά και λόγω της παρουσίας πολλών μεταξύ τους υβριδίων. Τα δρυοδάση της περιοχής μελέτης συγκροτούνται από αμιγείς και συχνότερα μικτές μεταξύ τους και με πεύκα (συνήθως υπέρ του ανωρόφου) συστάδες. Σε δροσερές θέσεις με βαθειά εδάφη, στον ανώροφο και μεσόροφο των δρυοδασών συμμετέχουν διάφορα φυλλοβόλα πλατύφυλλα είδη όπως ο Στενόφυλλος φράξος (Fraxinus aungustifolius) και το Πεδινό σφενδάμι και του Μονπελιέ (Acer campestre & Acer monspessulanum). Στο μεγαλύτερο μέρος των δρυοδασών σε καλά εδάφη πάνω σε μεταμορφωμένα και ιζηματογενή πετρώματα κυριαρχεί η πλατύφυλλη δρύς. Η Ευθύφλοιος δρύς χαρακτηρίζει πιο ηπειρωτικές όψεις στην ανώτερη υψομετρικά ζώνη της περιοχής και συγκροτεί, κυρίως σε δροσερές θέσεις και κοντά σε ρέματα, μικτές κατ’ άτομο ή συνδενδρίες συστάδες με την Πλατύφυλλο και Απόδισκο δρύ. Η Απόδισκη δρύς αποφεύγει τα βαρειά συνεκτικά εδάφη και τα πολύ υγρά και ξηρά περιβάλλοντα. Η Χνοώδης δρύς εμφανίζεται σε μεγαλύτερο βαθμό σε ξερές και θερμές θέσεις κυρίως σε νότιες εκθέσεις και πάνω σε διαβρωμένα εδάφη συχνά σε μίξη με Τραχεία και Μαύρη πεύκη. Η παρουσία της σε εδάφη από μεταμορφωμένα πετρώματα μαζί με την Πλατύφυλλη δρύ είναι συχνά συνάρτηση της έκθεσης. Ο υπόροφος των δρυοδασών χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία τών πρεμνοβλαστημάτων των δρυών καθώς και από διάφορα φυλλοβόλα πλατύφυλλα όπως ο Ανατολικός γαύρος (Carpinus orientalis), ο Όρνος φράξος (Fraxinus ornus), η Κρανιά (Cornus mas) και τα σφενδάμια (Acer sp). Σε μικρότερο βαθμό συνήθως σε ανοικτά δρυοδάση συμμετέχουν διάφορα αείφυλλα πλατύφυλλα με κυριότερο το Φυλλίκι. Η υποβλάστηση των δρυοδασών έχει την ίδια περίπου σύνθεση μ’ αυτή που συναντάμε στα πευκοδάση με μεγαλύτερη όμως συχνότητα εμφάνισης είδων με απαιτήσεις σε παχύτερο έδαφος και υγρασία. Μια γενική εικόνα της σύνθεσης της βλάστησης των δρυοδασών φαίνεται από μερικές ενδεικτικές φυτοληψίες που έγιναν στους πυρήνες προστασίας (Πιν. ΠΑ 7.2) γ. Αείφυλλα πλατύφυλλα Εμφανίζονται κατά θέσεις σε υποβαθμισμένα εδάφη σε μεγαλύτερη έκταση στην περιφέρεια της κοινότητας Λευκίμης. Συγκροτούνται από Φυλλίκι (Phillyrea latifolia), Γλιστροκουμαριά (Arbutus andrachne), Ρείκι (Erica arborea) και Σφακομηλόφυλλη λαδανιά (Cistus salviaefolius). Σε μη πυριτικά εδάφη από ιζηματογενή πετρώματα εμφανίζεται ακόμη το Χαμορείκι (Εrica manipuliflora), η Εριώδης λαδανιά (Cistus incanus) και η Κοκκορεβιθιά (Pistacia terebinthus). Στη σύνθεση των αειφύλλων πλατυφύλλων συμμετέχουν ακόμη ο Οξύκεδρος άρκευθος, είδη της οικογένειας Rosaceae (Pirus sp., Malus sp., Rosa sp. κλπ) και διάφορα φυλλοβόλα πλατύφυλλα είδη που βρίσκουμε στα πευκοδάση και δρυοδάση της περιοχής. δ. Ρεματική βλάστηση Ο τύπος της ρεματικής βλάστησης της περιοχή μελέτης χαρακτηρίζεται κατά κύριο λόγο από την παρουσία της Κολλώδους κλήθρας (Alnus glutinosa) και συνδέεται με την παρουσία στην περιοχή μη ασβεστολιθικών εδαφών και ρεμάτων με θέσεις με μόνιμα νερά. Κατά θέσεις πάνω σε αμμώδεις αποθέσεις των κοιτών των ρεμάτων κυριαρχούν ιτιές (Salix sp.) και σε περιοδικά κατακλιζόμενα εδάφη αλμυρίκια (Tamarix sp.) και λεύκες (Populus sp). Εκτός από τα παραπάνω είδη στη σύνθεση της πλούσιας και πυκνής ρεματικής βλάστησης συμμετέχουν διάφορα πλατύφυλλα και κωνοφόρα είδη χαρακτηριστικά της περιοχής (Πίνακας ΠΑ 7.3)

Κατάλογος δέντρων και θάμνων των φυτοφρακτών του συμπλέγματος Asparagus acutifolius ασπαραγγιά Crataegus spp. κράταιγος Cornus mas κρανιά Cornus sanguinea αγριοκρανιά Ficus carica συκιά Hedera helix κισσός Juniperus oxycedrus άρκευθος Lonicera spp. αγιόκλημα Mespilus germanica μουσμουλιά Malus domestica μηλιά Malus silvestris αγριομηλιά Morus nigra μουριά Phillyrea latifolia φιλλύκι Prunus spinosa τσαπουρνιά Prunus cerasifera αγριοκορομηλιά Prunus mahaleb αγριοκερασιά Pyrus amygdaliformis γκορτσιά Pyrus communis αχλαδιά Rosa spp. αγριοτριανταφυλλιά Rubus spp. αγριοβατομουριά Ruscus aculeatus Sambucus ebulus Smilax aspera αρκουδόβατο Viscum album ιξός Populus spp. λεύκη Salix spp. ιτιά Carpinus betulus γαύρος Prunus amygdalus αμυγδαλιά Ulmus spp. φτελιά Quercus spp. δρυς Juglans regia καρυδιά Paliurus spina-cristi παλιούρι Clematis spp. κληματσίδα

Οι θαμνώνες

Οι περιβάλλοντες λόφοι (όπως το Μαυροβούνι 329 μ. και ο λόφος της Σαλαώρας ή Αυγό 89 μ., αλλά και ο λοφίσκος στο Σακουλέτσι της Κορωνησίας) καλύπτονται από διασπασμένους θαμνώνες αείφυλλων, όπου κυριαρχεί το Πουρνάρι (Quercus coccifera) και συνυπάρχουν άλλα δέντρα και μεγάλοι και μικροί θάμνοι. Κατά τόπους διατηρούνται συστάδες φυλλοβόλων δρυών (κυρίως Quercus pubescens και Quercus frainetto).

Τα παραποτάμια δάση

Σε πολλές περιοχές διασώζονται τμήματα των παλιών παραποτάμιων δασών. Χαρακτηριστικό είναι το παραποτάμιο δάσος του Αγίου Βαρνάβα, όπου κυριαρχούν οι νερόφραξοι (Fraxinus angustifolia), μαζί με αιωνόβια πλατάνια (Platanus orientalis), φτελιές (Ulmus minor), ασημόλευκες (Populus alba) και ασημοϊτιές (Salix alba). Τα ίδια είδη επικρατούν και στο δάσος κατά μήκος του κάτω ρου του Λούρου, όπου οι όχθες, αν και τεχνητά σταθεροποιημένες, και ο άμεσος περίγυρός τους καλύπτονται από πυκνό δάσος που στέγει έναν αδιαπέραστο υπόροφο με λυγαριές (Vitex agnus-castus), αγριοτριανταφυλλιές (Rosa sp.), βάτα (Rubus sp.) και θηριώδεις σαμπούκους (Sambucus ebulus).

Στις συμβολές των ποταμών με τις λιμνοθάλασσες αναπτύσσονται συστάδες από μεγάλους θάμνους και υγρόφιλα είδη δέντρων, κυρίως αρμυρίκια (Tamarix parviflora), λυγαριές (Vitex agnus-castus), περιπλοκάδες (Periploca graeca) και βούρλα (Juncus acutus).

Οι καλαμιώνες

Στους βάλτους και τις ρηχές λίμνες γλυκού νερού, ο εκτενέστερος τύπος βλάστησης είναι οι καλαμιώνες από το κοινό Καλάμι (Phragmites australis), που κυριαρχεί στις ζώνες με λασπώδες υπόβαθρο. Αν και το καλάμι εμποδίζει την ανάπτυξη άλλων ειδών, σε τόπους με πιο πετρώδες έδαφος έχουμε έντονη παρουσία ή και κυριαρχία ψηλών βούρλων των ειδών Juncus maritimus και Juncus acutus. Ο μεγαλύτερος καλαμιώνας της περιοχής είναι στον άνω λοβό της Ροδιάς, ενώ παρόμοια σύνθεση έχουν και οι καλαμιώνες στο Ψαθοτόπι και το Φιδόκαστρο, οι οποίοι ωστόσο περιβάλλονται από στερεότερα εδάφη που καλύπτονται από πυκνές αποικίες των ειδών Butomus umbellatus, Alisma lanceolatum και Alisma plantago–aquatica.

Στα κανάλια κυριαρχεί η Καλαμιά (Arundo donax), συχνά συνοδευόμενη από δεντροστοιχίες με λεύκες, ιτιές και λυγαριές.

Τα αλατούχα έλη

Στην παραλίμνια ζώνη σχηματίζονται αλληλλουχίες λασπότοπων (mudflats) και αμμωδών ζωνών, που είτε κατακλύζονται περιοδικά από το νερό των λιμνοθαλασσών είτε ανήκουν σε απομονωμένα αλατούχα έλη. Εκεί θα βρούμε θαμνόμορφα αλόφυτα, όπως τα Salicornia perennis, Salicornia fruticosa, Halocnemum strobilaceum και Arthrocaulon macrostachyum. Σε αμμώδεις εκτάσεις συναντάμε είδη με ωραία ανθάκια, όπως τα Frankenietea pulnerulentae, Saginetea maritimae και την αλονιτρόφιλη Ρόκα της θάλασσας (Cakile maritima), ή και είδη χωρίς εμφανή άνθη, όπως τη Salsola kali, το Atriplex tatarica και το κοινότατο αμμόφιλο Γαλανάγκαθο (Eryngium maritimum).

Στέπες & αλμυρόβαλτοι στα Παλιοκόπρια

Ένας απο τους πιο χαρακτηριστικούς τύπους βλάστησης του Αμβρακικού εκτείνεται στο τετράπλευρο ανάμεσα στις εκβολές του Άραχθου και τα έλη Φιδόκαστρο και Ψαθοτόπι, την παράκτια ζώνη από το Πλατανάκι έως την Κόφτρα-Παλιομπούκα και το Κομμένο. Πίσω από αμμοχαλικώδη ακτή με ευκαλύπτους και αρμυρίκια, ακολουθεί μια λασπώδης ζώνη που καλύπτεται με διάσπαρτες αποικίες από αρμυρήθρες (Salicornia europaea). Αμέσως πιο εσωτερικά εκτείνεται ένα μωσαϊκό βάλτων (που οριοθετούνται από συστάδες βούρλων, Juncus sp.) και εκτάσεων που το μεγαλύτερο μέρος του έτους είναι στεγνές και έχουν αραιή κάλυψη από θαμνώδεις μορφές διαφόρων ειδών που λέγονται αρμύρες (φυτά των των γενών Arthrocnemum και Halocnemum).

Ακόμα πιο εσωτερικά, απλώνονται αλμυρόβαλτοι και στεπώδης βλάστηση, πάνω σε αργιλικά εδάφη με υψηλή αλατότητα, κατά τόπους υγρά, ύφυγρα, λασπώδη ή και εντελώς ξηρά, καλυμένα αλλού με αρμύρες και αλλού με αγκάθια, θαμνίσκους από Limonium και αραιά αρμυρίκια. Η περιοχή αυτή, που ο πυρήνας της λέγεται Παλιοκόπρια, αποτελούν μια από τις μεγαλύτερες ενιαίες εκτάσεις αυτού του τύπου οικοτόπου στην Ελλάδα.

Οι λουρονησίδες

Μια ακόμα ιδιαίτερη μορφή βλάστησης είναι τα ψαμμοφυτικά είδη που συναντάμε στις πολυάριθμες λουρονησίδες και τις μικρές αμμώδεις ακτές που τις περιβάλλουν. Οι φυσικές λουρονησίδες του Αμβρακικού αποτελούνται από αργιλώδη υλικά που περιβάλλουν έναν πυρήνα από κελύφη οστρακοφόρων μαλακίων.

Τα κανάλια

Καθότι τα κανάλια του Αμβρακικού κατασκευάστηκαν πριν αρκετές δεκαετίες, οι όχθες τους έχουν σταθεροποιηθεί πλήρως και έχουν αποικιστεί με ψηλή παρόχθια βλάστηση από λεύκες, ιτιές, λυγαριές, καλαμιές και άλλα υδρόφιλα είδη.