Γεώτοποι της Δίρφυος

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

Όλη η περιοχή της Δίρφυος καλύπτεται από ασβεστολιθικά πετρώματα, υλικό ευάλωτο στην διάλυση από τα όξινα όμβρια ύδατα. Η διάλυση των ασβεστολίθων οδηγεί στη δημιουργία ποικίλων μορφών καρστικής διάβρωσης, με πιο γνωστές μορφές τα σπήλαια, τα βάραθρα, τις καταβόθρες και τις δολίνες. Στο παρόν άρθρο, πολλά στοιχεία για τα βάραθρα και τις καταβόθρες προέρχονται από τη δημοσίευση του Θ. Θεοδοσιάδη, μέλους του ΣΠ.ΕΛ.Ε.Ο "Το καρστικό πεδίο Μαυροβουνίου-Σκοτεινής" (2008).

Από την άλλη, η πληθώρα των υδάτινων πόρων που απορρέουν από το ορεινό συγκρότημα Δίρφυος - Ξεροβουνίου, σε συνδυασμό με τις απότομες κλίσεις και την , οδηγούν στη δημιουργία εντυπωσιακών χαραδρωτικών διαβρώσεων, των φαραγγιών, με κυριότερες εκφάνσεις το φαράγγι της Αγάλης, το οποίο έχει έξοδο κοντά στο χωριό Άγιος Αθανάσιος, το φαράγγι των Στροπώνων (ή Λάμαρης) καθώς και το μικρότερο φαράγγι του Χάβου κοντά στα Καμπιά.

Σπήλαια

Τα σπήλαια που εντοπίστηκαν στην περιοχή της Δίρφυος κατανέμονται σε όλες τις πλευρές του συμπλέγματος. Τα πιο σημαντικά είναι η Βοϊδοκλέφτρα, το σπήλαιο Ιναμίλα (μήκος 250μ.), η Κρυσταλλοσπηλιά, η Σπηλιά του Γαλατά (μήκος 15 μ.), το σπήλαιο Philip (μήκος 45 μ.), το σπήλαιο Βρωμονέρας η Κρανίων, η Μεγάλη Σπηλιά και το σπήλαιο Αγίασμα.
Η Βοϊδοκλέφτρα είναι μεγάλη βραχοσκεπή που καταλήγει σε ρηχή σπηλιά, στο πλάι της χαράδρας της Βοϊδοκλέφτρας. Στο χώρο της σπηλιάς αναγνωρίστηκαν ευρήματα που βεβαιώνουν προϊστορική κατοίκηση.

Κοντά στα Μανίκια υπάρχουν πολλές και μεγάλες βραχοσκεπές, όπως η βραχοσκεπή Τετραόροφο και η Ανάποδη Συκιά. Πολλές από τις ρηχές σπηλαιώσεις και βραχοσκεπές χρησιμοποιούνται για το στάλο ή την παραμονή κοπαδιών.
Μικρού σπηλαιολογικού ενδιαφέροντος, αλλά ιδιαίτερης σημασίας είναι η Ανεμότρυπα στο Λαχανόλακκο. Πρόκειται για μια στενή σχισμή που βγάζει κρύο αέρα, γνωστή από παλιά στους κτηνοτρόφους της περιοχής, που την χρησιμοποιούσαν ως ψυγείο για τα τυροκομικά προϊόντα).

Βάραθρα

Τα βάραθρα της Δίρφυος και των γύρω όγκων είναι διάσπαρτα, συναντώνται σε διάφορα υψόμετρα και βάθος τους ποικίλει από λίγα μέτρα έως 80 μ.
Τα σημαντικότερα είναι το Δίδυμο ή Απατρύπα στον Λαχανόλακκο (βάθος 75 μ.), η Τρούπα του Ρούμπι (βάθος 70 μ.), το Χάος ή Αστόχαστη Τρούπα, η Τρούπα του Χάλιουρα, η Τρούπα του Τσοκόπι, η Τρύπα Ατσιτούς (κοντά στην πηγή της Ατσιτούς, βάθος 50 μ.), η Χαμένη Σπηλιά (βάθος 52 μ.), η Τρούπα στη Λάκκα Κουλού (βάθος 42 μ. και μήκος 60 μ.), το βάραθρο Μεταλλείου (βάθος 80 μ.) και το βάραθρο Βόλαθρα (βάθος 50 μ., παρεμβάλεται αίθουσα 100 τετ.μ. με αξιόλογο στολισμό).
Στο Μαυροβούνι και στη Σκοτεινή έχουν εντοπιστεί αρκετά άλλα βάραθρα βάθους από 15 έως 75 μ. Ιδαίτερη παραλλαγή αποτελούν οι χιονότρυπες (βάραθρα που συγκρατούν χιόνι καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, στοιχείο ιδιαίτερης σημασίας για τοςυ κτηνοτρόφους στις άνυδρες αυτές ζώνες).

Καταβόθρες

Οι καταβόθρες της ευρύτερης περιοχής της Δίρφυος αποτελούν τους αγωγούς παροχέτευσης των επιφανειακών υδάτων μεγάλων δολινών (Καταβόθρα του Τσεκούρα, Παπασπηλιά κλπ) ή κλειστών κοιλάδων (Καταβόθρα Μανικίων, Καταβόθρα Μηλέας, Του Παπά ο Λάκκος κλπ). Όλες βρίσκονται στην υψομετρική ζώνη 700-800 μ.
Οι πιο ενδιαφέρουσες καταβόθρες είναι η καταβόθρα Παπασπηλιά (γνωστό βάθος 100 μ.), η καταβόθρα στην Λάκκα του Τσεκούρα (βάθος περίπου 300 μ., πιθανόν τροφοδοτεί την πηγή Κολέθρα Μετοχίου), η καταβόθρα Μηλέα (βάθος πάνω από 150 μ.), η καταβόθρα Του Παπά ο Λάκκος (338 μ βάθος). Έχουν αναγνωριστεί πλήθος άλλες μικρότερες καταβόθρες, όπως η Αλέκα Τρούπα (περιοχή Μελαίνα βρύση), η καταβόθρα της Κερασιάς (τοποθεσία Κερασιά), η καταβόθρα Χιονίστρα (περιοχή Βρωμονέρα) και η καταβόθρα στου Σπίθα.

Η καταβόθρα των Μανικιών είναι η βαθύτερη της Εύβοιας και μία από τις πιο εντυπωσιακές καταβόθρες της Ελλάδας. Η καταβόθρα και συγκεντρώνει τα νερά της λεκάνης Μελείνας. Έχει εξερευνηθεί διαδρομή περίπου 1.7 χλμ., που καταλήγει σε αίθουσα πολύ μεγάλων διαστάσεων με λίμνη.

Δολίνες και ουβάλες

Μια δεκάδα μεγάλες χωνοειδείς δολίνες διαμορφώνουν το ανάγλυφο πάνω στη στέψη και τις πλαγιές της κορυφής της Δίρφυος. Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς την αντίθεση στις συμμετρικές δολίνες του οροπεδίου της κορυφής και τις ασύμμετρες κοιλότητες των πλαγιών. Η ασυμμετρία οφείλεται στο ότι η διάνοιξη της διάκλασης που παροχετεύει τις απορροές και κατά συνέπεια και τα προϊόντα διάλυσης της δολίνης, αποκλίνει προς την κατεύθυνση της μέγιστης κλίσης.

Αντίστοιχα, η κορυφογραμμή του Ξεροβουνιού είναι κατάσπαρτη από συνεχείς αλλά διακριτές δολίνες, άλλες πολύ βραχώδεις, ως αποτέλεσμα της κατακρίμνισης των παρειών και των πυθμένων, και άλλες ομαλές. Τα μεγαλύτερα καρστικά βυθίσματα, που συνήθως προέρχονται από τη συγχώνευση μικρότερων δολινών, λέγονται ουβάλες: τέτοιους σχηματισμούς συναντάμε στην ανώτερη ζώνη του Ξεροβουνιού.

Φαράγγια

Η πληθώρα των υδάτινων πόρων που απορρέουν από το ορεινό συγκρότημα Δίρφυος - Ξεροβουνίου, σε συνδυασμό με τις απότομες κλίσεις και την επικράτηση των ευδιάβρωτων ασβεστολιθικών πετρωμάτων της περιοχής, οδηγούν στη δημιουργία εντυπωσιακών χαραδρωτικών διαβρώσεων, με κυριότερες εκφάνσεις τα φαράγγια, όπως της Αγάλης, το οποίο έχει έξοδο κοντά στο χωριό Άγιος Αθανάσιος, εκείνο των Στροπώνων (ή Λάμαρης) καθώς και το μικρότερο φαράγγι του Χάβου κοντά στα Καμπιά.
Το φαράγγι της Αγάλης είναι ο γνωστότερος σχηματισμός φαραγγιού στη Δίρφυ. Διανοίγεται στις δυτικές απολήξεις της Δίρφυος και προφανώς αξιοποιεί κάποιο τοπικό ρήγμα ή ασυνέχεια των κατά τ' άλλα συμπαγών και παχειών ασβεστολίθων της πλευράς αυτής. Η χαράδρα διαρρέεται από ένα μικρό ποτάμι μόνιμης ροής.
Το φαράγγι των Στροπώνων αναπτύσσεται κάτω από το ομώνυμο χωριό και διατρέχεται από ρέμα που εκβάλλει στο Αιγαίο. Τα πρανή του φαραγγιού είναι απότομα.
Το φαράγγι του Χάβου έχει διανοιχθεί στην ασβεστολιθική μάζα κάτω από τα Καμπιά, από τη διάβρωση του ρέματος των Καμπιών.