Ο πολιτισμός της Κεφαλονιάς

Τα μοναστήρια της Κεφαλονιάς

Περισσότερα από 20 μονές ιδρύθηκαν, άνθισαν και παρήκμασαν ή λάμπουν ακόμα στην Κεφαλονιά. Το άρθρο παρουσιάζει με περιγραφές, χαρτογράφηση και εικόνες τις σημαντικότερες μονές του μεγάλου νησιού, όπως η μονή Αγίου Γερασίμου, η μονή Αγίων Φανέντων, η μονή Παναγίας Θεμάτων, η μονή Αγίου Νικολάου Γρούσπας, η παλαιά και η νέα μονή Σισσίων, η μονή Κηπουραίων, η μονή Αγίας Παρασκευής Ταφιού, η μονή Θεοτόκου Άτρους, η μονή Παναγίας Ανατολικού, η μονή Αγίου Άνθιμου και Αγίας Παρασκευής Λεπέδων, η μονή Παναγίας Παλιοχέρσου, η μονή Θεοτόκου Αγριλίων και η μονή Μηλαπιδιάς.

Ο χάρτης επισημαίνει και τις μονές Ιρίων, Αγίου Διονυσίου, Εσταυρωμένου, Κεχριώνος, Κορωνάτων, Υπαπαντής, Ζωοδόχου Πηγής και Παναγίας Λάμιας.

Η μονή Αγίου Γερασίμου

Η μονή Αγίου Γερασίμου αποτελεί το σπουδαιότερο θρησκευτικό μνημείο της Κεφαλονιάς. Ιδρύθηκε το 1560 από τον ίδιο τον Άγιο Γεράσιμο, πολιούχο του νησιού, στο οροπέδιο των Ομαλών. Μέσα στο καθολικό της μονής υπάρχει είσοδος προς το ασκητήριο του Αγίου Γερασίμου, έναν υπόγειο θάλαμο που χωρίζεται δύο χώρους. Η μονή έχει τεράστια προσέλευση επισκεπτών και πιστών, το δε όνομα Γεράσιμος είναι το συνηθέστερο στην Κεφαλονιά και αυταπόδεικτο στοιχείο καταγωγής.

Μονή Αγίων Φανέντων

H μονή των Αγίων Φανέντων θεμελιώθηκε πάνω στα ερείπια ενός παλαιότατου ναού του γνωστικού Επιφάνη (που το όνομά του ταυτίστηκε λόγω ομοηχίας με τα Επιφάνεια, δηλ. την τελετή του γενεθλίου βαπτίσματος του Ιησού, εορτή που αντικατέστησε τις αρχαίες τελετές προς τιμήν της γέννησης του Αιώνος από την Κόρη). Η μονή αφιερώθηκε στη μνήμη των αγίων Γρηγόριο, Θεόδωρο και Λέοντα, που κατάγονταν από την Ανατολή, έζησαν τον 2ο ή 3ο αι. μ.Χ. και κατά την παράδοση μόνασαν στην περιοχή και οι οποίοι ονομάστηκαν "Φανέντες" με βάση τη λαϊκή αφήγηση για την εύρεση των λειψάνων τους.

Δεν υπάρχουν αναφορές για το πότε ιδρύθηκε η μονή, είναι όμως γνωστό ότι κατά την μεγάλη αναστήλωσή της τον 17ο αι. χρησιμοποιήθηκε οικοδομικό υλικό από τα ερείπια της παρακείμενης αρχαίας ακρόπολης της Σάμης. Η μονή ήταν εγκαταλελειμένη ήδη αιώνες, όταν ερειπώθηκε εντελώς απο τους σεισμούς του 1953. Η μνήμη των Αγίων Φανέντων είναι ακόμα ζωντανή στην Κεφαλονιά. Στη Σάμη τελείται λειτουργία προς τιμήν τους την ημέρα των Αγίων Πάντων.

Μονή Παναγίας Θεμάτων

Η παλιά μονή Παναγίας των Θεμάτων ιδρύθηκε στα τέλη του 10ου αι., στην ανατολική πλαγιά του ορεινού όγκου της Αγία Δυνατής, σε κοντινή απόσταση από την Αγία Ευφημία και σε όμορφη τοποθεσία με πολλά ψηλά πουρνάρια. Αρχικά αποτέλεσε ανδρικό μοναστήρι, αλλά εγκαταλείφθηκε - άγνωστο πότε. Το παλιό καθολικό ρειπώθηκε και με τους διαδοχικούς σεισμούς καταστράφηκε. Το υπόλοιπο κτηριακό σύμπλεγμα, ωστόσο, είναι καλοδιατηρημένο και υπάρχει φροντίδα για τις υποδομές του μοναστηριού. Στη θέση του παλιού καθολικού έχει κτιστεί νεότερη εκκλησία, όπου διασώζεται το ξυλόγλυπτο τέμπλο της παλιάς εκκλησίας, καθώς και παλιά εικόνα της Παναγίας.

Ο επισκέπτης μπορεί να περιηγηθεί στους χώρους και να θαυμάσει τις αγιογραφίες στο καθολικό και το παρεκκλήσι της μονής, αλλά και τις ανάγλυφες παραστάσεις στις καμπάνες του ναού. Το μοναστήρι γιορτάζει την Τρίτη της Διακαινησίμου (Τρίτη του Πάσχα), με λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας και πανηγύρι στο γειτονικό πουρναρόδασος, όπου υπάρχει χώρος αναψυχής.

Μονή Αγίου Νικολάου Γρούσπας

Η μονή του Αγίου Νικολάου χτίστηκε μεταξύ 16ου και 17ου αιώνα και εγκαταλείφθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα. Σήμερα μπορούν να παρατηρηθούν μόνο τα ερείπια των κτισμάτων της μονής, ενώ ο νότιος τοίχος του καθολικού και τμήματα του κωδωνοστασίου μόλις διακρίνονται.

Παλαιά μονή Σισσίων

Η μονή Σισσίων ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα, από, κατά την παράδοση, τον Φραγκίσκο της Ασσίζης, σε ωραία παραθαλάσσια τοποθεσία, σε μια ακατοίκητη λουρίδα στους νότιους πρόποδες του Αίνου. Η αναφορά στην Ασίζη βασίζεται στην υπόθεση της παραφθοράς του τοπωνυμίου στην επωνυμία της μονής (Ασίζη-Σίσσια). Αρχικά ήταν καθολικό μοναστήρι και ανήκε στη Λατινική Επισκοπή της Κεφαλονιάς, αργότερα όμως έγινε ορθόδοξο.

Η μονή είναι αφιερωμένη στην Παναγία (οι ντόπιοι το αποκαλούν «Παναγία στα Σίσσια»). Η εικόνα της Παναγίας της μονής, έργο του 15ου αι., μεταφέρεται κάθε χρόνο με λιτανεία στο ναό της Ευαγγελίστριας του Κάστρου την Κυριακή του Θωμά και επιστρέφει στα Σίσσια πάλι με λιτανεία ένα μήνα μετά.

Λίγες δεκάδες μέτρα βορειότερα, λειτουργεί η μικρή Νέα μονή Σισσίων, σε νεώτερα κτίρια, με έναν μοναχό.

ν

Μονή Κηπουραίων

Άλλοτε σημαντικό μοναστικό συγκρότημα της Παλλικής, η μονή Κηπουραίων ιδρύθηκε το 1759 από τον αρχιμανδρίτης Χ. Πετρόπουλο από τους Παξούς. Η μονή οργανώθηκε γύρω από μια ομαλή ζώνη στο άκρο του μεγάλου φυσικού πρανούς της δυτικής ακτής. Η θέση ήταν κατάλληλη για καλλιέργεια και η επίδοση των μοναχών στη γεωργία έδωσε στη μονή το προσωνύμιό της: των Κηπουραίων.

Η μονή Κηπουραίων υπήρξε πολυάνθρωπο ανδρικό κοινόβιο, που στα χρόνια της ακμής του έφτασε να αριθμεί 80 άτομα, μοναχούς και προσωπικό. Υπέστη διαδοχικές καταστροφές από τους σεισμούς που έπληξαν το νησί και κατά διαστήματα εγκαταλείφθηκε. Σήμερα συντηρείται από το μοναδικό μοναχό που κατοικεί στο μοναστήρι.

Το καθολικό είναι αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και εορτάζει την 25η Μαρτίου. Ειδική λειτουργία γίνεται και στην ημέρα της Αγίας Παρασκευής, καθώς εδώ φυλάσσεται και η ομώνυμη εικόνα από την κοντινή, πλέον ερειπωμένη, μονή Αγίας Παρασκευής Ταφιού.

Μονή Αγίας Παρασκευής Ταφιού

Η μονή Αγίας Παρασκευής Ταφιού βρίσκεται στην δυτική πλευρά της Παλλικής, σε πολύ κοντινή απόσταση με την Μονή Κηπουραίων, με την οποία συνδεόταν οργανικά. Η τοποθεσία της είναι περιτριγυρισμένη από ελαιώνες και μαντριά. Από τα παλιά κτίρια της μονής παραμένουν μονάχα ερείπια, στους τοίχους των οποίων ο παρατηρητικός επισκέπτης μπορεί να δει απολιθώματα όστρακων.

Το μοναδικό κειμήλιο της κατεστραμμένης μονής είναι η εικόνα της Αγίας Παρασκευής, που βρίσκεται σήμερα στη μονή Κηπουραιών. Στον χώρο έχει χτιστεί νέος ναός, ο οποίος παραμένει ακόμη ασοβάτιστος και άβαφτος. Η μονή γιορτάζει στις 26 Ιουλίου.

Μονή Παναγίας Ανατολικού

Η μονή Παναγίας Ανατολικού βρίσκεται στις ανατολικές πλαγιές του Καλού Όρους, λίγο πριν το Νεοχώρι, σε τοποθεσία με δενδρώδη βλάστηση (κυπαρίσσια, πουρνάρια, γκορτσιές, αγριελιές) και εξαιρετική θέα προς την Ιθάκη.

Εξωτερικά από τον περίβολο του μοναστηριού ξεχωρίζουν τα τρία πέτρινα αλώνια, που διατηρούνται σε καλή κατάσταση. Ο περίβολος του μοναστηριού είναι προσεγμένος και πλακοστρωμένος, ενώ το κτιριακό της συγκρότημα είναι λιτά κατασκευασμένο και προφανώς σύγχρονο, αν αναλογιστεί κανείς ότι το μοναστήρι θρυλείται ότι ιδρύθηκε τον 12ο αιώνα.

Το μοναστήρι γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο με μεγάλο πανηγύρι όπου συγκεντρώνεται κόσμος από όλα τα χωριά της Πύλαρου.

Μονή Αγίου Άνθιμου και Αγίας Παρασκευής Λεπέδων

Μικρό ανδρικό κοινόβιο του 17ου αι. Το καθολικό χτίστηκε σε σπήλαιο και αφιερώθηκε στην Αγία Παρασκευή. Η μονή καταστράφηκε στους σεισμούς του 1776 και ανασυστάθηκε ως γυναικεία λίγα χρόνια αργότερα από τον κεφαλονίτη ιεραπόστολο Άνθιμο Κουρούκλη. Η μονή γνώρισε μέρες ακμής μέχρι τους σεισμούς του 1953, όταν κατέρρευσαν τόσο τα κελιά, όσο και οι τοίχοι του καθολικού: έκτοτε η μονή εγκαταλείφθηκε και λειτουργεί ως εκκλησία.

Το σπήλαιο έπαθε ζημιές στον τελευταίο σεισμό του 2014. Τα σημερινά κτίρια είναι νεώτερα (σώζεται μόνο τμήμα της πύλης της παλιάς μονής).

Μονή Θεοτόκου Άτρους

Η μονή Θεοτόκου Παναγίας Άτρους είναι κτισμένη σε βραχώδες πλάτωμα του όρους Άτρος, σε υψόμετρο 540 μ.

Θεωρείται ότι η μονή ιδρύθηκε τον 8ο αιώνα - με βάση αυτή τη χρονολόγηση, πρόκειται για το παλαιότερο σωζόμενο θρησκευτικό μνημείο του νησιού. Το συγκρότημα αποτελείται από το καθολικό, το αρχονταρίκι, βοηθητικά κτίσματα και έναν αξιόλογο αμυντικό πύργο. Το καθολικό είναι αφιερωμένο στα Γενέθλια της Θεοτόκου και γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Η μονή λειτούργησε ως ανδρικό κοινόβιο.

Η θέση της μονής είναι μη ορατή από την - εύτρωτη την εποχή της μονής - παραλία του ευλίμενου Πόρου και η τοποθεσία είναι φυσικά οχυρή, ενώ παράλληλα έχει πρόσβαση σε μικρή αγροτική ζώνη και στους μικρούς αλλά ενδιαφέροντες δασικούς και κτηνοτροφικούς πόρους του Άτρους. Η συγκέντρωση των ομβρίων από τις κεραμοσκεπές των κτιρίων, αλλά και οι μικρές αναβλύσεις στον Όξω Λάκκο και το Βαθύλακκο, επέτρεπαν την αυτονομία της μονής σε υδατικούς πόρους, στοιχείο που ενίσχυε την αμυντική ικανότητά της. Διατηρείται το μονοπάτι από το μοναστήρι μέχρι την κορυφή του Άτρους.

Η μονή είναι έρημη, αλλά τα κτίρια έχουν αναστηλωθεί και διατηρούνται σε άριστη κατάσταση. Στην ετήσια γιορτή της μονής τελείται λειτουργία και μικρό πανηγύρι.

Μονή Παλιοχέρσου

Η μονή της Παναγιας “Παλιοχερσου” βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Πατρικάτα, Καρυά, Βαρύ και Δεφαρανάτα, σε περιοχή με πλούσιο μεσογειακό θαμνώνα. Η ίδρυση της μονής τοποθετείται στις αρχές του 17ου αιώνα. Η μονή αποτέλεσε θρησκευτικό και οικονομικό πόλο της κεντρικής Ερρύσου, μιας ενότητας με σημαντικές εκτάσεις αμπελιών και αξιόλογη σχετική παραγωγή. Από τα τέλη του 19ου αιώνα αρχίζει η σταδιακή παρακμή, που ολοκληρώνεται στις αρχές του 20ου, όταν πέθαναν οι τελευταίοι μοναχοί.

Το καθολικό είναι αφιερωμένο στο Γενέθλιο της Θεοτόκου (εορτή στις 8 του Σεπτεμβρίου). Το κτίσμα υπέστη σοβαρές ζημιές κατά τους σεισμούς του 1953 και ανακατασκευάστηκε πρόσφατα.

Μονή Θεοτόκου Αγριλίων

Η μονή της Παναγίας είναι χτισμένη στη θέση Αγρίλια της Σάμης, σε ομαλό ύψωμα που ελέγχει τον κόλπο της Σάμης, την παραλία της Αντίσαμου και το στενό της Ιθάκης. Η μονή ιδρύθηκε το 1722, κατά την παράδοση από τρεις ντόπιους αγρότες.

Εκτός από το καμπαναριό, που ανήκει στην αρχική φάση της μονής, το υπόλοιπο συγκρότημα και το αφιερωμένο στην Παναγία καθολικό, περικλείεται από χαμηλό περίβολο. Στη μονή φυλάσσεται η εικόνα της Θεοτόκου της Αγριλιώτισσας.

Είναι ανδρική μονή και γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο.

Μονή Μηλαπιδιάς

Η μονή Μηλαπιδιάς είναι αξιόλογο μοναστικό συγκρότημα, που βρίσκεται στην ομώνυμη περιοχή, κοντά στο χωριό Περατάτα.

Η πρώτη αναφορά στη μονή χρονολογείται στο 1264. Κατά τις επόμενες περιόδους, η αδελφότητα υπέστη τις παλινδρομήσεις της βυζαντινής παρουσίας και το μοναστήρι επανιδρύθηκε το 1579 από τρεις ευσεβείς καστριώτισσες (Βενεδίκτη, Λεοντία και Μαγδαληνή).

Το γυναικείο κοινόβιο αύξησε το δυναμικό του και στο αποκορύφωμά του, μεσούντος του 17ου αιώνα, δέχθηκε την Ελληνορουμάνα πριγκίπισσα Ρωξάνη, εγγονή του ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Πέτρου Βοεβόδα. Έκτοτε η μονή δεν διέκοψε τη λειτουργία της ως γυναικεία κοινότητα και σταδιακά επέκτεινε και καλλώπισε το κτιριακό συγκρότημα. Στο κέντρο του αύλειου χώρου βρίσκεται το καθολικό, αφιερωμένο στον Απόστολο Ανδρέα, ενώ έχουν προσαρτηθεί αξιόλογα παρακλήσια.

Η μονή διατηρεί σημαντικά κειμήλια, ανάμεσα στα οποία και τμήμα λειψάνου του Αγίου Ανδρέα.