Κάστρα και πύργοι της Αττικής

κάστρα και πύργοι της Αττικής

Castles and towers of Attica
Ο πύργος της Πύλης

Τα βουνά της Αττικής και τα οδικά περάσματα που διαμορφώνουν, φέρουν πλήθος κάστρων, φρουρίων και πύργων, που αποσκοπούσαν στην φρούρηση ή εποπτεία των διαβάσεων ή τη μετάδοση μηνυμάτων με τη χρήση σημάτων ή συνηθέστερα φωτιάς (φρυκτωρίες). Το πλήθος, το μέγεθος και η σημασία των οχυρώσεων αυτών καθρεφτίζει το ρόλο της κάθε θέσης στο αμυντικό σύστημα της Αττικής και των εντάσεων με το γειτονικό πληθυσμό.

Castles and towers of Attica
Η αρχαία φρυκτωρία στο Λημικό

Καθότι η Πάρνηθα υποστασιοποιούσε τα βόρεια σύνορα της επικράτειας της Αθήνας, οι Αθηναίοι κατασκεύασαν οχυρά και εγκατέστησαν φρουρές στις κορυφές και στα κύρια περάσματα του βουνού. Η χρήση των περισσότερων συνεχίστηκε και στα ρωμαϊκά χρόνια, ενώ ατόνισε στα βυζαντινά χρόνια και κυρίως στην Τουρκοκρατία.
Το αρχαίο αμυντικό σύστημα της Πάρνηθας συνεχιζόταν προς το νότο μέσω του οχυρώματος Δέμα ή Δέσις, ένα από τα λιγότερο γνωστά οχυρωματικά έργα της αρχαιότητας Πρόκειται για ένα μακρύτατο τείχος (περίπου 4.500 μέτρα μήκος) που προστατεύει τη δυτική πλευρά ενός χαληλού λόφου, στο βόρειο άκρο του Ποικίλου Όρους, από όπου περνούσε μια από τις βασικές οδούς επικοινωνίας του Λεκανοπεδίου με το Ελευσίνιο Πεδίο.
Στην κορυφή του λόφου, σήμερα κατασκαμένη από τα λατομεία, υπάρχει ένας ακόμα μικρός πύργος, το Πυργάκι.

Castles and towers of Attica
Ο πύργος της Ανθούσας στον Υμηττό

Ο Υμηττός είχε περιορισμένο συνοριακό ρόλο, καθώς οριοθετούσε την επαφή γειτονικών περιοχών, που διατηρούσαν πλήθος εμπορικών και κοινωνικών σχέσεων. Έτσι τα λίγα οχυρά που κατασκευάστηκαν στις πλαγιές του είναι κυρίως παρατηρήρια και άλλες στρατιωτικές υποδομές, παρά φρούρια. Για τους ίδιους λόγους, στην Πεντέλη έχουν εντοπιστεί ελάχιστες αμυντικές κατασκευές, με πιο αξιόλογη την μικρή οχύρωση στις πλαγιές του Αγριλικιού, που σχετίζεται με την επόπτευση της μάχης του Μαραθώνα από τον στρατηγό Μιλτιάδη. Τα ίδια ισχύουν και για τα Γεράνεια.

Castles and towers of Attica
Ο κυκλικός πύργος στο Μεγάλο Βαθυχώρι

Αντίθετα, ο σημαντικός οριοθετικός ρόλος του Πατέρα συνηγόρησε στην κατασκευή πλήθους οχυρώσεων, μερικές από τις οποίες είναι άριστα διατηρημένες, χάρη στο απομονωμένο και δύσβατο των εσωτερικών αναγλύφων του εκτεταμένου αυτού βουνού. Αντίστοιχα, η δίοδος ανάμεσα στον Κιθαιρώνα και την Πάστρα, το πέρασμα των Ελευθερών, που σήμερα είναι γνωστό ως διάβαση της Κάζας, εποπτεύετο στην αρχαιότητα από το μεγάλο φρούριο των Ελευθερών, ένα εξαιρετικό τεχνικό έργο που και στις μέρες μας διατηρείται σε άριστη κατάσταση.

Castles and towers of Attica
Το νότιο τμήμα του τείχους Δέμα

Στη βόρεια Αττική, τα οχυρωματικά έργα είναι λιγότερα, καθώς οι κύριοι άξονες της αρχαιότητας, αλλά και οι φράγκικες επικράτειες του μεσαίωνα, είναι περιορισμένες αριθμητικά. Αξίζει να επισκεφθεί κανείς το Βαρνάβα, για να θαυμάσει την αρχαία φρυκτωρία και τον κοντινό ψηλό φράγκικο πύργο. Πιο βόρεια, υπάρχουν μερικές ακόμα διάσπαρτες φρυκτωρίες, όπως τα λείψανα του (ημιτελούς ;) πύργου στην Αγία Παρασκευή Καλάμου, αλλά αν φτάσει κανείς μέχρι εδώ, αξίζει να κατέβει στην ακτή, όπου η μεγάλη παράκτια ακρόπολη της Ραμνούντας - και το γειτονικό ιερό της Νέμεσης έχουν πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον.

Castles and towers of Attica
Η αρχαία φρυκτωρία στον Βαρνάβα

Τέλος, δεκάδες ακόμα οχυρωματικά ή αμυντικά έργα, όπως οι μεσαιωνικοί πύργοι στην περιοχή των του Μαραθώνα και των Μεσογείων (φράγκικοι πύργοι Οινόης, Λιάδας και Βραυρώνας) επισημαίνουν επί του εδάφους την περίοδο του φράγκικου δουκάτου των Αθηνών, μέσα με τέλη του 14ου αιώνα. Στην Τουρκοκρατία, οπότε ολόκληρη η Ελλάδα ενοποιείται διοικητικά, οι σχετικές κατασκευές είναι ελάχιστες.

Φωτογραφίες και περιγραφές όλων των οχυρώσεων της Αττικής περιλαμβάνονται στους οδηγούς της Μικρής Αττικής, του Υμηττού, της Πεντέλης, της Πάρνηθας, των Γερανείων και του Κιθαιρώνα, που ανήκουν στην ομάδα της Αττικής της εφαρμογής topoguide Greece.

Η εφαρμογή topoguide Greece είναι διαθέσιμη για συσκευές Android από το Play Store.

Η εφαρμογή topoguide Greece είναι επίσης διαθέσιμη για συσκευές iOS (iPhone και iPad) από το App Store.