Τα μεταλλεία στην Άνδρο

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

Όπως και σε άλλα νησιά του Αιγαίου, στο έδαφος της Άνδρου κρύβεται μια περιορισμένη αλλά αξιοσημείωτη μεταλλοφορία, κυρίως κοιτάσματα μεταλλευμάτων σιδήρου και σε μικρότερες ποσότητες τα συνήθη συνοδά μέταλλα χαλκός, ψευδάργυρος, μαγγάνιο, χρώμιο, αργυρούχος μόλυβδος, αντιμόνιο και νικέλιο. Αξιόλογα κοιτάσματα μαγγανίου έχουν εντοπιστεί στη Βόρη και στο Βιτάλι. Κατά τόπους συναντώνταται επίσης μη μεταλλικά ορυκτά, όπως τάλκης και αμίαντος. Οι κυριότερες εμφανίσεις σιδήρου βρίσκονται κοντά στον Άγιο Πέτρο, στα Λουριά, στη Φάσα και στον Άγιο Συμεών.

Τα κοιτάσματα σιδήρου έγιναν αντικείμενο εξόρυξης από την αρχαιότητα. Πιστεύεται ότι ο μεγάλος αρχαίος πύργος του Αγίου Πέτρου είναι κτίριο φύλαξης των μεταλλείων της περιοχής, καθότι η μεταλλοφόρα ζώνη βρίσκεται ακριβώς κάτω και απέναντι, ενώ ταυτόχρονα η θέση του πύργου είναι δύσκολο να εξηγηθεί σε σχέση με άλλο σκοπό.

Η εκμετάλλευση σταμάτησε ήδη από την αρχαιότητα για να ξαναενεργοποιηθεί στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα, με εντατικότερη δραστηριότητα πάνω στα μαγγανιούχα ορυκτά στο Βιτάλι (έναρξη το 1898) και τη Βόρη (έναρξη το 1903) και νια διστακτική προσπάθεια για σιδηρούχα ορυκτά στον Άγιο Πέτρο (έναρξη το 1899).

Μακροβιότερη ήταν η δραστηριότητα που οργανώθηκε στην εκτεταμένη μεταλλοφόρα περιοχή ανάμεσα στη Βουρκωτή, τον όρμο Πλατανιστό και τον όρμο της Βόρης, με επίκεντρο το μεταλλείο Κοκκίνη στην περιοχή Γκιλιμάτσι και κύριο αντικείμενο τον πυρολουσίτη (διοξείδιο του μαγγανίου, MnO2), που στην Ελλάδα συναντάται επίσης στη Λαυρεωτική, τη Μήλο, την Κίμωλο και τη Θάσο και χρησιμοποιείται στην παραγωγή καλής ποιότητας χάλυβα.
Η εκμετάλλευση, που πέρασε από την αγγλική διαχείριση στην επιχείρηση των αδελφών Κοκκίνη, εξήγαγε το μαγγάνιο με αποδέκτες στην Ελλάδα, το Βέλγιο και τη Γιουγκοσλαβία. Παρόλο τον πρωτόγονο τρόπο οργάνωσης της εξόρυξης, που γινόταν με σκαπτικά εργαλεία και της μεταφοράς του μεταλλεύματος, που γινόταν με ζώα ως τον Πλατανιστό, όπου μεταφορτωνόταν από μια ξύλινη αποβάθρα σε πλοία, το μεταλλείο κατάφερε να λειτουργήσει μέχρι την αυγή του 2ου ΠΠ. Λόγω οικονομικών δυσκολιών, έκλεισε οριστικά το 1957. Σήμερα στη θέση Γκιλιμάτσι βρίσκει κανείς το μεγάλο πέτρινο σπίτι όπου εγκαταστάθηκε η οικογένεια Κοκκίνη, καθώς και πλήθος άλλων κτιριακών και βοηθητικών υποδομών, όλα ερειπωμένα. Στην ευρύτερη περιοχή είναι ορατά μια δεκάδα έρημα ορυχεία επιφανειακής εξόρυξης και μικρές στοές.