Τα Κράβαρα

Τα Κράβαρα

Κράβαρα ονομάζεται η βορειότερη ζώνη της Ορεινής Ναυπακτίας. Αν και οι δύο όροι έχουν μεγάλη επικάλυψη, δεν ταυτίζονται πλήρως, ούτε τα Κράβαρα περιέχονται εξ' ολοκλήρου στην Ορεινή Ναυπακτία, καθώς περιλαμβάνουν αρκετά χωριά που εμπίπτουν στη ζώνη επιρροής του Θέρμου. Άλλωστε, αν η γεωγραφική υπόσταση της Ορεινής Ναυπακτίας μπορεί να προσδιοριστεί με κάποια σαφήνεια, με τη βοήθεια κυρίως φυσικών γραμμών, όπως ο Εύηνος και οι κορυφογραμμές, τα Κράβαρα είναι μια τυπική πολιτισμική ενότητα, που - όπως όλες οι αδελφές της - έχει γνωρίσει διαστολές και συρρικνώσεις, στο πέρασμα των αιώνων.

Ναυπακτία topoguide
Ορεινή Ναυπακτία: Τα Κράβαρα
Το Θέρμο, μεγάλη και διαχρονική κωμόπολη της ορεινής Αιτωλίας, εξακολουθεί να υποστασιοποιεί τη δυτική πύλη των Κραβάρων

Η πρώτη ιστορική αναφορά στην περιοχή ως Κράβαρα είναι σε ένα οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1454-1455, όπου σημειώνονται οι φόροι 50 οικισμών (με έναν πληθυσμό της τάξης των 2.500 κατοίκων).
Ο Pouqueville, που επισκέφθηκε την περιοχή στο διάστημα 1805 έως 1815, την τοποθετεί "στα βόρεια της περιοχής Βενέτικο", δηλαδή της άλλοτε ενετοκρατούμενης πεδινής Ναυπάκτου. Με βάση την έρευνά του συμπληρώνει έναν κατάλογο από 63 χωριά, που συγκεντρώνουν 2227 οικογένειες (δηλ. έναν πληθυσμό γύρω στις 11.000 κατοίκους). Ο κατάλογος του Pouqueville περιγράφει την ευρύτερη γεωγραφική υπόσταση των Κραβάρων, ενώ οι επόμενες αναφορές περιλαμβάνουν μια παρόμοια κάλυψη, αλλά με λιγότερα χωριά.

Ναυπακτία topoguide
Ορεινή Ναυπακτία: Τα Κράβαρα
Ο Πλάτανος και στο βάθος οι κορυφές Άνινος και Καρφοπεταλιάς

Έτσι, σε έγγραφα του 1827 ο όρος Κράβαρα αναφέρεται σε 28 χωριά, όπου ζουν 3.000 κάτοικοι. Το 1868 η περιοχή των Κραβάρων υπάγεται στον Δήμο Προσχίου, που αρχικά είχε 25 χωριά (Πλάτανος, Βονόρτα, Δοροβίτζα, Στράνωμα, Στύλια, Φαμήλα, Σίμου, Μποκίστα, Χόμορη, Καστανιά, Άγιος Δημήτριος, Μπέλιστα, Σινίτσα, Κλεπά, Τέρνοβα, Αβόρανη, Αράχοβα, Νεοχώρι, Τερπίτσα, Κόνιτσα, Σέλπιτζα, Αρτοτίβα, Περίστα, Μπέρκος, Κολοσύρτης, Πόριανη).

Ναυπακτία topoguide
Ορεινή Ναυπακτία: Τα Κράβαρα
Αγναντεύοντας την Τριανταφυλλιά και το Παναιτωλικό, από την Καρδαρόβρυση του Σίμου

Σήμερα, με έναν συγκερασμό των ιστορικών και γεωγραφικών παραμέτρων, τα Κράβαρα μπορούν να οριοθετηθούν όπως στον πιο κάτω χάρτη. Στη συγκρότηση αυτή, τα Κράβαρα αθροίζουν 87 χωριά και συνοικισμούς, σχεδόν όλα κατοικημένα ή με κάποια έστω εποχική δραστηριότητα (διατηρημένα καλύβια, θερινή κτηνοτροφία, εποχική κατοίκηση).

Porto Website TemplateΧωριά βόρεια του Εύηνου

Ναυπακτία topoguide
Ορεινή Ναυπακτία: Τα Κράβαρα
Το Νεοχώρι, μέλος του περίπλοκου ιστορικού συγκρότησης των οικισμών στην ευρυτανική μεθόριο

Όταν ο Pouqueville γράφει ότι "η περιοχή του Κράβαρι είναι το τελευταίο μέρος της Αιτωλικής κλιτύος" προσδιορίζει αυτούς ακριβώς τους 20 οικισμούς που βρίσκονται βόρεια του άξονα του Εύηνου, πολύ κοντά στις κορυφογραμμές που χωρίζουν την Αιτωλία από την Ευρυτανία. Αν και τα χωριά αυτά, ανά ομάδες, έχουν κάποια συνάφεια μεταξύ τους, συνολικά δεν παρουσιάζουν κάποια κοινά στοιχεία. Τα χωριά Νεοχώρι, Αράχοβα, Κλεπά και Κάτω Κλεπά διατηρούν στενότερες σχέσεις με τα χωριά της νότιας Ευρυτανίας και τα τρία ανατολικότερα (Μανδρινή, Λεύκα, Λιβαδάκι) με το Γαρδίκι και τη Σπερχειάδα. Οι υπόλοιποι κατοικημένοι οικισμοί (Διπλάτανος, Κονίσκα, Δεντροχώρι, Σέλλος και Άγιος Ιωάννης) είναι διάσπαρτοι στα ανάγλυφα του Εύηνου, ενώ οι παλιοί συνοικισμοί Αρδαλές, Παλαιοαράχοβα, Παλιοχώρι, Καλαθαίικα, Κρανές, Νησόρεμα, Πούλινος και Βεζύρη δεν κατοικούνται πλέον, αν και διατηρούνται κάποιες σποραδικές δραστηριότητες.
Η ομάδα απεικονίζεται με κόκκινο σύμβολο.

Porto Website TemplateΗ ομάδα της Άνω Χώρας

Ναυπακτία topoguide
Ορεινή Ναυπακτία: Τα Κράβαρα
Η Άνω Χώρα, πυρήνας της ΝΑ ενότητας των Κραβάρων

Μια ομάδα 8 χωριών που αρθρώνονται γύρω από τον οδικό άξονα που ξεκινά από τη Ρέρεση και φτάνει στην Αμπελακιώτισα. Ο πυρήνας της ενότητας είναι η Άνω Χώρα, η παλιά Μεγάλη Λομποτινά, κεφαλοχώρι των νότιων Κραβάρων και ισχυρότερος τουριστικός πόλος της σύγχρονης Ορεινής Ναυπακτίας. Τα χωριά της ενότητας είναι η Άνω Χώρα και η αδελφή Κάτω Χώρα, η όμορφη Αμπελακιώτισσα, η Ελατού, η Τερψιθέα, η Λιμνίτσα, τα Σπαρτιά και ο συνοικισμός Κοτατουλιάνικα.
Η ομάδα απεικονίζεται με μωβ σύμβολο.

Porto Website TemplateΗ ομάδα του Πλάτανου

Ναυπακτία topoguide
Ορεινή Ναυπακτία: Τα Κράβαρα
Ο Πλάτανος μπορεί να θεωρηθεί η πρωτεύουσα των Κραβάρων

Τα χωριά Άγιος Δημήτριος, Καστανιά, Περίστα, Πέρκος, Χόμορη, Διασελάκι, Αχλαδόκαστρο, Μπουρλάδα, Κάτω Πλάτανος, Αγία Τριάδα και το Χάνι Λιόλιου υποστασιοποιούν τη ζώνη επιρροής του Πλάτανου. Ο Πλάτανος υπήρξε το μεγαλύτερο κεφαλοχώρι των εσωτερικών Κραβάρων και πόλος μιας σημαντικής εμπορικής δραστηριότητας. Από εδώ περνούσε ο δρόμος προς τα Χάνια του Λιόλιου και του Κωλέτη, που εξυπηρετούσε τα απομονωμένα χωριά της παλιάς Κλεπαΐδας.
Η ομάδα απεικονίζεται με πορτοκαλί σύμβολο.

Porto Website TemplateΓύρω από τα Κρυονέρια

Ναυπακτία topoguide
Ορεινή Ναυπακτία: Τα Κράβαρα
Η Ελατόβρυση απλώνεται σε μια εύφορη πλαγιά

Οι οικισμοί Περδικόβρυση, Ελατόβρυση, Γρηγόρι και Λάλικα διατηρούν χαλαρές σχέσεις μεταξύ τους και συνδέονται οδικά με τα Κρυονέρια, που βρίσκονται σε επαφή με την Άνω Χώρα. Το έρημο σήμερα Σουρούστι είναι οικισμός συγγενής της δωρικής Κερασιάς.
Η ομάδα απεικονίζεται με σκούρο μπλε σύμβολο.

Porto Website TemplateΗ ομάδα Σίμος-Κάμπος Εύηνου

Ναυπακτία topoguide
Ορεινή Ναυπακτία: Τα Κράβαρα
Ο μικρός οικισμός Περιβόλια σηματοδοτεί την πύλη των κοιλάδων του Σίμου, μετά το διάσελο Ανεμάκης

Η ενότητα του Σίμου περιλαμβάνει 15 οικισμούς που είτε άμεσα είτε μέσω του Σίμου ιστορικά είχαν διέξοδο προς τον εσωτερικό κάμπο του Εύηνου και από εκεί επικοινωνούσαν, μέσω του καρελιού της Δοσούλας, με το Θέρμο. Οι οικισμοί, εκτός του Σίμου και των δορυφόρων του (Παλιοχώρι, Περιβόλια και Κάμπος Σίμου) είναι τα Στύλια, η Δορβιτσιά, η Ποκίστα, ο Πόρος, η Καρκανιά, η Φαμήλα, η Συκιά, τα Λουτρά Στάχτης - περισσότερο ένας κόμβος των συνδέσεων παρά οικισμός - , ο Πλατανιάς και η Στράνωμα με τους δορυφόρους της Κάτω και Πάνω Κάμπος.
Η ομάδα απεικονίζεται με μπλε σύμβολο.

Porto Website TemplateΓύρω από την Ελευθέριανη

Ναυπακτία topoguide
Ορεινή Ναυπακτία: Τα Κράβαρα
Η Ελευθέριανη απλώνεται σε πρσήλια λεκάνη, λίγο βορειότερα από το πέρασμα προς Ναύπακτο

Στα νότια του μέσου ρου του Εύηνου φωλιάζουν 6 χωριά, που επικοινωνούν με τη Ναύπακτο μέσω της Ελευθέριανης. Πρόκειται για τα χωριά Ελευθέριανη, Μηλιά, Πλατανιάς, Λεπτοκαρυά, Πόδος και Παλιάμπελο. Όλα είναι πολύ απομονωμένα, συχνά σε κρυπτικές θέσεις μέσα στις πτυχές του πολύ απόκρημνου αναγλύφου.
Η ομάδα απεικονίζεται με γαλάζιο σύμβολο.

Porto Website TemplateΟμάδα της Κεντρικής

Ναυπακτία topoguide
Ορεινή Ναυπακτία: Τα Κράβαρα
Η Κεντρική

Μια ομάδα 9 οικισμών (Ασπριά, Αναβρυτή, Κοκκινοχώρι, Καταφύγιο, Χρίσοβο, Σωτήρω, Μπουκιτσαναίικα, Κάτω Χωριό, Σέλλος), που αρθρώνονται γύρω από την Κεντρική και επικοινωνούν μέσω του Χρίσοβου με τη Ρέρεση, όπου το ομώνυμο χάνι, στην τομή των ακτίνων επιρροής του Λιδορικίου και της Ναυπάκτου.
Η ομάδα απεικονίζεται με κίτρινο σύμβολο.

Porto Website TemplateΟμάδα του Παλαιόπυργου

Ναυπακτία topoguide
Ορεινή Ναυπακτία: Τα Κράβαρα
Το Ανθόφυτο

Με πόλο τον αραιοδομημένο αλλά αξιόλογο δημογραφικά οικισμό του Παλαιόπυργου και τους δορυφόρους του, σχηματίζεται ένας γαλαξίας 8 οικισμών (Παλιόπυργος, Γάβρος, Ανθόφυτο, Κουτσογιανναίκα, Σιψαίικα, Πραπαίικα, Γολέμι, Σκληρός) που μέσα από το Χάνι του Λόη συνδέονται άμεσα με τη Ναύπακτο. Η ομάδα του Παλαιόπυργου είχε αμεσότερες σχέσεις με τα πεδινά των εκβολών του Μόρνου και καθώς περιλάμβανε το άνω όριο της ζώνης εξάπλωσης της ελιάς, είχε περισσότερο γεωργικό προσανατολισμό από τα εσωτερικά χωριά.
Η ομάδα απεικονίζεται με πράσινο σύμβολο.

Εξερευνήστε τα Κράβαρα

Ένας λεπτομερής και ενημερωμένος χάρτης των Κραβάρων και αναρίθμητες πληροφορίες για τον πολιτισμό του ελαχίστου των κοινωνιών της επιβίωσης περιλαμβάνονται στην εφαρμογή Ορεινή Ναυπακτία topoguide, που είναι διαθέσιμη τόσο για συσκευές Android, όσο και για συσκευές iOS (iPhone και iPad). Η εφαρμογή καθοδηγεί τον χρήστη να εντοπίσει το όλα τα σημεία ενδιαφέροντος.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος