Κάστρα και πύργοι του Ταινάρου

Κάστρα και πύργοι του Ταινάρου

Ταίναρο topoguide
Ταίναρο topoguide: Ο πύργος Γρηγοράκη στο Ταίναρο

Η περιοχή νότια του Μέζαπου και μέχρι την Άκρα Ταίναρο, ζώνη ασθενέστερη δημογραφικά και χωρίς κεντρικό οικιστικό πόλο, υπήρξε πιο ευάλωτη σε εξωτερικές επιβουλές. Μέχρι και το τέλος των Μέσων Χρόνων, οι κάτοικοι αναζητούσαν προστασία στην τοπογραφία: οι απόκρημνοι βραχώδεις όγκοι του Τηγανιού και της Πούλας οχυρώθηκαν από την αρχαιότητα και κατοικήθηκαν συστηματικά.

Πολύ αργότερα από την εγκατάλειψη των μεγάλων αυτών οχυρών, πυρήνες ασφάλειας γίνονται οι συγκροτημένοι πλέον οικισμοί, που εξοπλίζονται με ψηλούς πύργους, όπως η Βάθεια, οι Μπουλαριοί, η Κοίτα, η Νόμια, η Οχιά και πολλοί άλλοι.

Η καθευατό χερσόνησος του Ταινάρου προστατευόταν από μεμονωμένα οχυρά όπως το Καστρί και ο πύργος Γρηγοράκη.

Κάστρο Τηγάνι

Ταίναρο topoguide
Ταίναρο topoguide: Το Τηγάνι

Το κάστρο Τηγάνι υψώνεται στο άκρο του ομώνυμου ακρωτηρίου, μιας εντυπωσιακής χερσονησίδας σε σχήμα τηγανιού ανάμεσα στο Κάβο Γκρόσσο και τον όρμο του Μέζαπου.
Η θέση οχυρώθηκε από την αρχαιότητα, όπως μαρτυρά το κυκλώπειο τείχος που φράζει την ΝΔ πλευρά, τελευταίο βατό μέρος πριν τα βράχια του "τηγανιού". Όλα τα δεδομένα συγκλίνουν ότι το τείχος κτίστηκε από τους Βυζαντινούς τον 6ο αιώνα, στη διάρκεια της αυτοκρατορίας του Ιουστινιανού. Το κάστρο πρέπει να εγκαλείφθηκε έναν αιώνα αργότερα, γιατί κανένα οικοδομικό στοιχείο δεν είναι νεώτερο αυτής της περιόδου. Η διαπίστωση αυτή αντικρούει και τα επιχειρήματα περί ταύτισης του κάστρου του Τηγανιού με το κάστρο της Μεγάλης Μαΐνης, το σπουδαίο μεσαιωνικό οχυρό που παγίωσε το τοπωνύμιο Μάνη. Ωστόσο είναι πιθανόν το Τηγάνι να χρησιμοποιήθηκε περιστασιακά μέχρι και τον 16ο αιώνα, περίοδο έπειτα από την οποία το όνομά του δεν αναφέρεται πλέον.

Ταίναρο topoguide
Ταίναρο topoguide: Διασπορά των ερειπίων στον οχυρωμένο χώρο στο Τηγάνι

Όπως και το γειτονικό οχυρό της Πούλας, πάνω στο Κάβο Γκρόσσο, έτσι και το κάστρο του Τηγανιού προσέφερε ικανό χώρο για την προστασία των κατοίκων της περιοχής και από τον αριθμό των κτισμάτων φαίνεται ότι όντως κατοικήθηκε μαζικά. Ο μεγάλος αριθμός στερνών επίσης μαρτυρά μόνιμη και όχι περιστασιακή παραμονή.

Τα κυριότερα κτιριακά στοιχεία του κάστρου είναι η κεντρική πύλη, στην οποία οδηγεί εκτεθειμένη κλίμακα, λαξεμένη στο βράχο της απόκρημνης ανατολικής πλευράς, ο στιβαρός ανατολικός πύργος που ελέγχει την πρόσβαση στην πύλη, ο μεγάλος πύργος στα ΝΔ και η τρίκλιτη βασιλική, μητρόπολη της οχυρωμένης πολιτείας.

Ταίναρο topoguide
Ταίναρο topoguide: Ο μεγάλος πύργος που εποπτεύει την πρόσβαση στην πύλη στου κάστρου Τηγάνι

Τα ιδιαίτερα συστήματα συλλογής ομβρίων για την ύδρευση του Τηγανιού συζητούνται στο σχετικό κεφάλαιο Το νερό στο Ταίναρο.

Το κάστρο της Άνω Πούλας

Ταίναρο topoguide
Ταίναρο topoguide: Το Κάβο Γκρόσσο

Με τον όρο "κάστρο της Άνω Πούλας" αναφερόμαστε στο φυσικά οχυρωμένο - και άλλοτε κατοικημένο οροπέδιο - δυτικά από την περιοχή Κατωπάγκι, πάνω στο τέμαχος που δημιούργησαν τα δύο παράλληλα ρήγματα ανάμεσα στα ακρωτήρια Κάβο Δρόσο και Κάβο Γκρόσσο. Το οροπέδιο που έχει μήκος σχεδόν 4 χλμ. και πλάτος από 300 έως 600 μ., είναι εντελώς επίπεδο και φιλοξένησε μια σειρά οικισμών, που αναπτύχθηκαν στα πιο εύφορα τμήματα του εξαιρετικά πετρώδους πεδίου.

Ένας από τους σαφέστερα συγκροτημένους πυρήνες κατοίκησης βρίσκεται γύρω από την ερειπωμένη Αγία Πελαγία και προσπελαύνεται από βατό μονοπάτι από την Παναγία Ελευθερώτρια. Λίγο βορειότερα, κοντά στις διακριτές αλλά πολύ κοντινές εκκλησίες των στρατιωτικών αγίων Αγίου Γεωργίου και Αγίου Θεοδώρου απλώνεται μια μεγάλη ζώνη, διαμορφωμένη με ξερολιθιές, μέσα στην οποία διακρίνονται διάσπαρτα ερείπια πολλών αγροικιών, εκκλησιών και δεξαμενών. Εδώ βρίσκεται και η κύρια είσοδος του οροπεδίου, που ανηφορίζει από την Κιππούλα και εποπτεύεται από καλοδιατηρημένα τμήματα τείχους. Μια ασαφέστερα οριοθετημένη συνοίκηση απλώνεται βορειότερα, μέχρι την απομονωμένη εκκλησία της Σωτήρας.

Ταίναρο topoguide
Ταίναρο topoguide: Τμήμα της οχύρωσης του κάστρου της Άνω Πούλας

Η σωζόμενη οχύρωση συνίσταται από πλατύ τοίχο από ξερολιθιά, ψηλότερο στα αδύναμα σημεία και υποτυπώδη ή και ανύπαρκτο στα σημεία που δεν είναι αναγκαίος. Ο τοίχος είναι ορατός σε ένα μήκος 400 μ. και καλύπτει μόνο την ανατολική πλευρά, δηλαδή μόνο τις κάπως ευάλωτες ζώνες προς το Κατωπάγκι. Η άλλες πλευρές του οροπεδίου και ειδικά η δυτική πλευρά- προς τη θάλασσα - προστατεύονται από κάθετους βράχους.
Στο μέσον του οροπεδίου υπάρχει ένας εγκάρσιος τείχος, πάλι από χαμηλή ξερολιθιά, που κατά κάποιον τρόπο οριοθετεί την οχυρωμένη ζώνη προς το νότο. Νότια από την ξερολιθιά αυτή, υπάρχουν άλλοι δύο κατοικημένοι πυρήνες, γύρω από τους ερειπωμένους σήμερα ναούς του Αγίου Φιλίππου και του Αγίου Πέτρου. Νοτιότερα διακρίνεται μια ακόμα οχυρωμένη ενότητα, που λειτούργησε ως καταφύγιο των κατοίκων της Οχιάς.
Λόγω του τρόπου κατασκευής - απλή αργολιθοδομή - η χρονολόγηση της οχύρωσης είναι αδύνατη. Οι μελετητές συμφωνούν ότι το οροπέδιο φιλοξένησε αρχικά την ακρόπολη ή και τους ναούς της αρχαίας πόλςη Ιππόλα - άλλωστε τα ονόματα Πούλα και Κιππούλα παραπέμπουν άμεσα στο αρχαίο τοπωνύμιο. Με βάση ιστορικά στοιχεία για τις συνθήκες της περιοχής, εικάζεται ότι το τείχος μπορεί να κατασκευάστηκε αρχικά στα μέσα χρόνια του Βυζαντίου (κάπου στον 8ο αιώνα) και είναι λογικό να ανακαινίστηκε ή και να συμπληρώθηκε κάθε φορά που οι ταραχές ανάγκαζαν τα χωριά στο Κατωπάγκι να αναζητήσουν την ασφάλεια του οροπεδίου. Άλλωστε, οι αγροτικές εργασίες στο οροπέδιο δεν έπαψαν ποτέ και ακόμα και σήμερα θα βρει κανείς κοπάδια βοοειδών, μια προφανή κακοφωνία στο κατάξερο, βραχώδες τοπίο.
Οι δεκάδες αγροικίες και τα αντίστοιχα ζώα έπαιρναν νερό από πολυάριθμες μικρές στέρνες, θέμα που σχολιάζεται στο κεφάλαιο Το νερό στο Ταίναρο.

Κάστρο της Ωριάς

To Κάστρο της Ωριάς βρίσκεται στο νοτιότερο άκρο του υψιπέδου της Άνω Πούλας. Από το τείχος διατηρούνται μόνο ένας χαμηλός περίβολος σε ομαλό πλάτωμα της ράχης. Η πρόσβαση στη θέση γίνεται με δύσβατο μονοπάτι από το χωριό Δρυς.
Η μοναδική αναφορά σε αυτό σχετίζεται με την άλωσή του από τους Τούρκους, που κατά τη λαϊκή παράδοση έγινε χάριν του έρωτα μιας βυζαντινής αρχοντοπούλας με νεαρό Τούρκο.

Στις πύλες του Ταινάρου

Ταίναρο topoguide
Ταίναρο topoguide: Πύργος στον Πάλιρο

Η πρόσβαση στο Ταίναρο εποπτευόταν από το σύμπλεγμα των πύργων και φρουρίων λίγο πριν και αμέσως μετά το λαιμό της χερσονήσου. Πριν το λαιμό της χερσσονήσου, συναντάμε μια ομάδα πύργων που λέγεται Καστρί. Μετά το λαιμό, το μεγάλο συγκρότημα του πύργου του Γρηγοράκη με τα βοηθητικά κτίρια του ερειπώνεται σιγά-σιγά στην κορυφή του λόφου. Τέλος, δύο ομάδες πύργων συνιστούν τα συνεχόμενα χωριά Πάλιρος και Πυργάκι.

Πύργος Φιδοπιάστη στο Καστρί

Η ομάδα των πύργων που λέγεται Καστρί συμπεριλαμβάνει ένα μεγαλύτερο οχυρό (σήμερα αποκομμένο, πάνω από το πρανές του δρόμου) κια μια ομάδα πύργων, ανάμεσα στους οποίους ο πύργος Φιδοπιάστη έχει αναστηλωθεί πλήρως και αξοιποιείται ως ξενώνας πολυτελείας. Το Καστρί είχε συγκροτηθεί πάνω στα ασβεστολιθικά λέπια του μεγάλου ρήγματος, το οποίο ακόμα και σήμερα δυσχεραίνει τη διέλευση.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

topoguide Greece

ΟΔΗΓΟΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ

topoguide Greece
Φωτογραφίες και περιγραφές των πιο σημαντικών πύργων και κάστρων της περιοχής του Ταινάρου περιλαμβάνονται στον οδηγό Ταίναρο topoguide.

Ο οδηγός Ταίναρο topoguide είναι διαθέσιμος ως in-app purchase για συσκευές Android μαζί με άλλες δεκάδες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide Greece, στην ομάδα της Πελοποννήσου.

Ο οδηγός Ταίναρο topoguide είναι επίσης διαθέσιμος ως in-app purchase για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών topoguide Greece, στην ομάδα της Πελοποννήσου.

Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το topoguide Greece έχει τη δυνατότητα ταυτόχρονης απεικόνισης πέντε περιοχών, επιτρέποντας έτσι την συνολική προβολή του αναλυτικού χάρτη όλης της Μάνης και την εύκολη εναλλαγή των διαδρομών, των εκατοντάδων Σημείων Ενδιαφέροντος και των δεκάδων σελίδων του οδηγού με τις αναρίθμητες φωτογραφίες.