Ποταμοί και ρέματα του Ολύμπου

Λόγω της κλίσης των στρώσεων του ασβεστόλιθου, η εκφόρτιση των καρστικών υδροφορέων του Ολύμπου γίνεται κυρίως προς τα ανατολικά. Οι μεγάλες πηγές της όψης αυτής ευθυγραμμίζονται στο υψομετρικό επίπεδο των 1100-1200 μέτρων, δημιουργούν τρία μεγάλα ρέματα μόνιμης ροής, τον Ορλιά, το Παπά Ρέμα και τον Ενιπέα, ενώ πολλά άλλα μικρότερα σχηματίζονται από τις συγκλίνουσες απορροές των πλαγιών και των μικρότερων πηγών του υψομετρικού επιπέδου των 800 μέτρων.

Το νερό όλων των ρεμάτων του Ολύμπου, του Ενιπέα, του Ορλιά και του Παπά Ρέμα συμπεριλαμβανομένων, κατεισδύει στο μέσο ρου, δηλαδή στη ζώνη όπου η μισγάγγειες διατρέχουν τα μεγάλα ριπίδια κορημάτων και αλλούβιων.

Ο Ενιπέας

Ο άνω ρους του Ενιπέα διατρέχει μια στενή ορεινή κοιλάδα μήκους 14 χλμ. και το νερό χάνεται στα στενά που σχηματίζουν οι αντικριστές ορθοπλαγιές της Ζηλνιάς και της Γκόλνας, λίγο ανάντη του Λιτοχώρου. Προφανώς η θέση του Λιτοχώρου δεν είναι τυχαία: λίγο πριν τα νερά κατεισδύσουν, μεγάλα κανάλια, εν χρήσει ακόμα και σήμερα, εκτρέπουν ένα μέρος της ροής, διοχετεύοντάς την στα δίκτυα ύδρευσης και άρδευσης, και παλιότερα και στα μυλαύλακα των νερόμυλων του χωριού.

Ο Ορλιάς

Ο Ορλιάς έχει βορειότερα του Ενιπέα, μια παρόμοια διαδρομή: μετά από περισσότερα από 10 χλμ επιφανειακής ροής, μέσα σε ένα στενό φαράγγι με διαδοχικούς καταρράκτες, το νερό συναντά τη ζώνη των αποθέσεων, που το ίδιο το ποτάμι έχει δημιουργήσει, και χάνεται για ένα διάστημα, για να ξαναβγεί στην επιφάνεια στα μεγάλα έλη ανατολικά του χωριού Δίον.

Το Παπά Ρέμα

Το Παπά Ρέμα τροφοδοτείται από πολλές μικρές αναβλύσεις και την πολύ μεγάλη μεγάλη καρστική πηγή του Παλαβού. Το Παπά Ρέμα, χάρη στη μεγάλη και απόκρημνη λεκάνη στην κεφαλή του, έχει έντονη χειμαρρική συμπεριφορά: η παροχή του εκτινάσσεται την περίοδο τήξης των χιονιών των ορθοπλαγιών Κόκκαλα και Προφήτης Ηλίας, που παροχετεύονται άμεσα στην κεντρική κοίτη, χωρίς τη μεσολάβηση των μεγάλων δασών του Μαυρόλογγου και του άνω ρου του Ορλιά, τα οποία μετριάζουν τα φαινόμενα στον Ενιπέα και τον Ορλιά αντίστοιχα, χαρίζοντάς τους σε αντιγύρισμα πιο σταθερές παροχές.

Το λοιπό υδρογραφικό δίκτυο

Στα βόρεια, μόνιμη ροή έχουν επίσης το ρέμα της Αγίας Κόρης και το ρέμα του Αραπλάκου. Και τα δύο αυτά ρέματα έχουν πολύ μικρότερες παροχές από τα γειτονικά τους Παπά Ρέμα και Ορλιά, η υδρολογική συμπεριφορά τους είναι ωστόσο παρόμοια: τα νερά τους χάνονται στην επαφή με τα κορήματα της βάσης του βουνού. Οι κοίτες τους συνδέονται με την πλατύτερη κοίτη του Παπά Ρέμα κοντά στην Καρίτσα και σχηματίζουν τον Χελοπόταμο, ο κάτω ρους του οποίου έχει διευθετηθεί και μοιάζει περισσότερο με κανάλι με ημιμόνιμη ροή. Κοντά στη γέφυρα του Παπά, η συνάντηση των νερών του Χελοπόταμου με το επίπεδο κορεσμού της θάλασσας αναγεννά τη ροή του ποταμού, που σχηματίζει στις εκβολές του ένα γραμμικό υγροτοπικό σύστημα.

Βορειότερα και νοτιότερα του Ενιπέα, οι πλαγιές αυλακώνονται από επάλληλες ρεματιές, που φιλοξενούν ρέματα μικρής ή διακοπτόμενης ροής, όπως το ρέμα του Ίταμου (ή Ίτανου), της Μάννας, της Σκανδαλιάρας, της Μάλτας και του Λάζη Γρίβα. Η μεγάλη χαράδρα της Ζηλιάνας, καρπός της απορροής των νερών του οροπεδίου της Κρανιάς, σηματοδοτεί το νότιο όριο του κυρίως Ολύμπου και συγκεντρώνει τις απορροές όλων των χειμάρρων των νότιων πλαγιών. Η Ζηλιάνα έχει σχεδόν μόνιμη ροή, που χάνεται στην επαφή με τις πλούσιες αποθέσεις της, μέσα στις οποίες ανοίγει μια πλατιά κοίτη και εκβάλλει κοντά στη Σκάλα Σκοτίνας, συντηρώντας ένα μικρό παρόχθιο δάσος.

Στα νότια, ο υδροκρίτης της δυτικής πλευράς διαγράφεται από το δρόμο Καρυάς-Συκαμινιάς-Ροδιάς. Οι απορροές της ζώνης συγκλίνουν στο Μαυρόρεμα και μπαίνουν στο σύστημα του Πηνειού. Βόρειο σκέλος του Μαυρορέματος είναι το ρέμα Μαυρατζά: οι φυσικές πηγές του είναι οι - σήμερα μαστευμένες - αναβλύσεις Βρυσοπούλες, αλλά η λεκάνη απορροής του απλώνεται από τη Μπάρα μέχρι και τα χιόνια του Αγίου Αντωνίου. Η δυτική βάση του Ολύμπου έχει πολύ αδρότερο υδρογραφικό πλέγμα, ως αποτέλεσμα των μη διαλυτών μαργαϊκών εδαφών της ζώνης αυτής, που χάρη στη μικρή περατότητά τους ευνοούν το σχηματισμό φυσικών και τεχνητών λιμνών.

Στο ΒΔ άκρο του συγκροτήματος, οι ασβεστόλιθοι ανακτούν την κυριαρχία στο υπόστρωμα, η οποία εκφράζεται με την επαναμφάνιση των μεγάλων χαραδρών, όπως αυτή της Σταλαγματιάς, που αν και τροφοδοτείται από μια μεγάλη ορεινή λεκάνη δεν έχει μόνιμη ροή. Βορειότερα, το όριο με τη Βουλγάρα διαγράφεται από το δασωμένο Μακρύρεμα, το οποίο χάρη σε μια σειρά μικρές πηγές κατά μήκος της μισγάγγειάς του, διατηρεί τοπικά μια σχεδόν μόνιμη ροή, πριν πέσει στον μεγάλο άξονα του Ξερολακκιού.

Το Ξερολάκκι, όπως και η Σταλαγματιά, αποστραγγίζουν τις ορεινές λεκάνες ανάμεσα στο Χριστάκη και το Φλάμπουρο, αλλά ο έντονα κερματισμένος ασβεστόλιθος της κοίτης του δεν διατηρεί καμία ροή. Στο Ξερολάκι πέφτουν και τα ρέματα Καρασκίνη και Ναούμ (η έξοδος της παγετωνικής κοιλάδας των Καζανιών), που έχουν επίσης πολύ περατά στρώματα ασβεστόλιθου. Απρόσμενα, το Ξερολάκκι εμφανίζει επιφανειακή ροή στα 600 μέτρα υψόμετρο, στις πηγές Καράμπα.

Ο κοινός άξονας Ξερολακκίου και Μακρυρέματος μπαίνει στη μεγάλη χαράδρα των Στενών Πόρτας, ενισχύοντας το Πετριλιώτικο ρέμα, που χαμηλότερα λέγεται Μαυρονέρι, περνά νότια της Κατερίνης και εκβάλλει στο Θερμαϊκό κόλπο, στη Σκάλα Κατερίνης.

Στον υδροκρίτη ανάμεσα στο Ξερολάκκι και της Ντιράς Λάκκα, καταμεσής σε ένα ανοιχτό οροπέδιο, βρίσκεται η λίμνη της Μπάρας, άλλοτε πολύβουη γεωργοκτηνοτροφική περιοχή. Στα ανατολικά της, στη βάση του Μπαρμπαλά, ξανασυναντάμε το Παπά Ρέμα, με το οποίο ξεκινήσαμε την ανάγνωση του υδρογραφικού πλέγματος του Ολύμπου.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος